Klaskuri

Klaskuri (Gürcüce: ქლასქური; translit.: “klaskuri”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Aşağı Klaskuri ve Yukarı Klaskuri olarak ikiye ayrılır. Bugün Aşağı Klaskuri Aralık köyü, Yukarı Klaskuri Atanoğlu köyü olarak bilinir. Klaskuri sadece köyün değil, bu köyün de yer aldığı bir vadi ile akarsuyun da adıdır.

Köyün adı

Klaskuri, bugünkü Aralık ve Atanoğlu köylerinin bilinen en eski adıdır. Bir Gürcü yerleşimi olan köyün adının anlamı bilinmemektedir. Bu ad Türkçeye, Klaskur, Kelaskur ya da Kilasğur gibi değişik biçimlerde girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün adını Kilaskur (كیلاسقور) biçiminde yazmıştır.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Klaskuri (Класкури) olarak kaydetmişlerdir.[2] Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyün adını Kelaskuri (ქელასყური) ya da Telas-kuri (თელას-ყური) biçiminde yazmıştır.[3][4] Bağımsız Gürcistan’ın sınırlındayken de köyün adı Kelaskuri olarak yazılmıştır.[5] Köyün adının farklı biçimlerde yazılmış olması dikkat çekicidir. Bunun nedeni, köyün özgün adının farklı olması ve adının zamanla Klaskuri biçimine dönüşmesiyle açıklanabilir.

Demografi

Klaskuri’nin içinde yer aldığı tarihsel Klarceti bölgesinde kadın ve erkeklerin birlikte sayıldığı ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 tarihinde yapılan bu sayımda Klaskuri’de 131 hanede 713 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Hane başına ortalama 5,4 kişinin düşmesi, o tarihte köydeki ailelerin kalabalık bir nüfusa sahip olmadığını göstermektedir. Bu tarihte Klaskuri Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasında (uçastok) yer alıyordu ve Gonio kazasına bağlı Şubani nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu nahiyenin toplam nüfusu ise 1.171 kişiden oluşuyordu.[2][6] Beş köyden oluşan Şubani nahiyesinin nüfusunun % 60’ının Klaskuri’de yaşıyor olması, köyün büyük bir köy olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, bu nüfus sayımından sonra bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze, Klaskuri köyünde 60 hanenin yaşadığını ve 20 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir. Çiçinadze’nin gözlemlere ve halka dayanarak verdiği bilgiye göre Klaskuri vadisinden en az 200, en çok 1.000 hane Osmanlı ülkesine göç etmiştir.[4][7]

Klaskuri’nin Türkiye’ye bırakılmasından beş yıl sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımına göre köyde 75 hanede, 237’i erkek ve 223’ü kadın olmak üzere 460 kişi yaşıyordu.[8] Köyün 1886 tarihindeki nüfusu sabit veri olarak alındığında bile köyün önemli bir kısmının bu tarihten sonra göç etmiş olduğu anlaşılmaktadır. 1926 yılında hane başına düşen ortalama nüfus ise 6,1 kişidir ve bu da aile nüfusunda fazla bir artış olmadığını göstermektedir.

Daha sonra iki köye bölünmüş olan Klaskuri’de son tespitlere göre toplam 364 kişi yaşamaktadır. Bu nüfusun 294’ü Aşağı Klaskuri’de (Aralık köyü) ve 70'i Yukarı Klaskuri’de (Atanoğlu köyü) bulunmaktadır.[9]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2018 364
1926 460
1886 713

Tarihçe

Bir Gürcü yerleşimi olan Klaskuri, tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesinde yer alır. Bu bölge antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında da Osmanlılar tarafından ele geçirildi. Bu tarihten sonra köy Çıldır Eyaleti sınırları içinde yer aldı.

Klaskuri, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre büyük bir köy olduğu anlaşılan Klaskuri, bu tarihte Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Gonio kazasına bağlı Şubani nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. Şubani nahiyesinde Klaskuri dışında Zedubani (Зедубани), Kintshureti (Кинцхурети), Çinkuri (Чинкури) ve Şubana (Шубана) köyleri yer alıyordu.[2][6]

Daha sonra, 1891-1893 arasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin aktardığı bilgiye göre, Kelaskuri Tepesinin eteklerindeki tarlalarda çok fazla mısır yetiştiriliyordu. Bu yörede beyaz domuz, ayı, yaban keçisi, geyik ve başka yabani hayvanlar vardı. Köylüler mısır tarlalarını korumak için gece ambar altlarında nöbet tutuyor, tüfek atıyorlardı. Bu sırada Gürcüce şarkılar da söylüyorlardı. Burada Şavşat, Artvin ve Kvabliani'dki kadar yaygın Türkçe konuşulmuyordu.[10]

Klaskuri, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Klaskuri’nin de içinde yer aldığı Artvin ile Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[11]

Klaskuri, Türkiye sınırları içinde kaldıktan sonra, 1925'te adı Aralık olarak değiştirildi. Bu tarihte köy Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlıydı. 1926 nüfus sayımına göre ise, o tarihte nahiyeye dönüştürülmüş olan Borçka nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. 1956 yılında Yukarı Klaskuri ya da Atanoğlu Mahallesi ayrılarak ayrı bir köy haline getirildi. Böylece Aşağı Kalskuri Aralık, Yukarı Klaskuri de Atanoğlu köyü haline geldi.[8][12]

Tarihsel yapılar

Klaskuri köyünde iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Günümüze kalıntıları kalmış olan bu iki yapı da Aşağı Klaskur (Aralık) kısmında yer alır. 2009 yılındaki yüze araştırmaları sırasında Fahriye Bayram ile Turgay Yazar tarafından tespit edilen bu iki küçük kiliseden (şapel) biri Kozir (Meşedibi) Mevkii’nde, bir tepede bulunmaktadır. Dikdörtgen planlı, tek nefli ve iki katlı bir yapı olan kilise, küçük boyutlu kaba yonu ve moloz taşlarla inşa edilmiştir. Dışta yarım daire kemerli, içte lentolu olan üst katın girişi batı cephe eksenindedir. Alt katın girişi kuzey cephede yer alır ve yarım daire kemerlidir. Kilise yarım daire beşik tonozla örtülüdür. Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre de Klaskuri köyünün bulunduğu vadinin sonunda, Çoruh Nehri kıyısında, küçük bir tepenin üzerinde küçük bir kilise vardı. Kilisenin hemen önünde de Kraliçe Tamar Köprüsü diye adlandırılan eski bir köprü vardı.

Diğer kilise de şapelin hemen altındaki düzlükte yer almaktadır. Yamaca yaslanarak inşa edilmiş olan kilisenin kuzeyde dikdörtgen ve haç planlı bir yapı olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Yapı büyük oranda yıkılmış ama doğu ve batı kolları yaklaşık 1,5 metre yüksekliğinde ayaktadır. Kilisenin kuzey haç kolu kısmen ayaktadır. Bu kilise de kaba yonu ve moloz taşlarla inşa edilmiştir. Kilisenin örtüsünün yarım daire beşik tonoz olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır.[13][14]

Kaynakça
  1. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 118.
  2. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
  3. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 117, 149.
  4. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 135.
  5. ”Osmanlı Gürcüleri”, Sakartvelos Resbuplika gazetesi, 24 Ağustos 1919, Sayı: 188, Sayfa: 3.
  6. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 54, ISBN 9789941485244.
  7. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 148.
  8. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 143, ISBN 9789944197526.
  9. ""2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu", T.C. Borçka Kaymakamlığı. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
  10. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 81.
  11. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  12. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 65, ISBN 9786055708856.
  13. Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 2, ISSN: 10177663
  14. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 148-149.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.