Batum

Batum (Gürcüce-Lazca: ბათუმი / Batumi), Gürcistan'ın özerk cumhuriyeti Acara'nın başkenti olan Karadeniz kıyısındaki liman kenti. Nüfusu 152.839 (2014 sayımı) olan Batum, önemli bir liman ve ticaret merkezi olarak hizmet vermektedir. Subtropikal bir bölgede yer almaktadır. Narenciye ve çay gibi tarımsal ürünler bakımından zengindir.

Batum
ბათუმი (Batumi)

Bayrak

Arma
Ülke Gürcistan
Özerk Cumhuriyet Acara
Kuruldu 8. yüzyıl
Şehir Statüsü 1866
İdare
 • Belediye Başkanı Laşa Komahidze
Yüzölçümü
 • Toplam 64,9 km² (250 mil²)
Rakım 3 m (9 ft)
Nüfus
 (1 Ocak 2019)
 • Toplam 166,000[1]
Zaman dilimi UTC+04.00 (Gürcistan Zaman Dilimi)
Alan kodu (+995) 422
Resmî site
Official website
Batum Limanı, 1881
Gürcü Guria Prensliği'ni ve büyük şehri Batum'u tasvir eden Antonio Zatta haritasından bir detay, 1784
Batum kıyıları
Batum limanı

Batum, Transkafkasya Demiryolu’nun ve Bakü petrol boru hattının son bulduğu önemli liman ve ticaret merkezidir. Türkiye sınırına 20 kilometre uzaklıktadır ve subtropikal iklimin olduğu bölgede bol meyve ve çay yetişir. Petrol rafinerisi ve gemi yapımcılığıyla da tanınmıştır. Türkiye’yi karayoluyla Gürcistan ile Azerbaycan’a ve Orta Asya cumhuriyetlerine bağlayan Sarp Sınır Kapısı Batum’a açılır.

Tarih

Batum hakkında ilk bilgiler

Batum hakkında ilk bilgiler MÖ 4. yüzyılda, Yunan filozof Aristotales’in eserinde karşımıza çıkmaktadır. Aristotales, Karadeniz kıyısında, Kolkheti’de (Egrisi) “Batusi” adında bir şehirden söz etmektedir. Romalı yazar Flavius ve Yunan coğrafyacı Flavius Arrianus da Batum’u aynı isimle tanıyordu. “Batusi” Yunanca bir kelimedir ve derin anlamına gelmektedir. Gerçekten de Batum, Karadeniz’de Kırım Yarımadası’ndaki Sivastopol şehrinden sonra en derin ve elverişli limana sahiptir.

Şehrin doğu girişinde, Korolistzkali civarında yapılan arkeolojik kazılar, bu alanlarda MÖ 2 bin sonları ile binli yılların başlarında insanların yaşadığını ve komşu halklarla sıkı ticarî ilişkilerinin olduğunu göstermektedir. Korolistzkali Vadisi'nde ekonomi ve kültür merkezi olan Tamaris Dasakhleba semtindeki Tamaris Tsikhe/Tamar Kalesi adını taşıyan tepe eski Batum’un merkezi sayılıyordu.

MS 2. yüzyılda, Roma İmparatoru Hadrianus döneminde Batum’da Roma garnizonu vardı. 5. yüzyılda (Kartli) Kralı Vahtang Gorgasali Batum’u kendi topraklarına kattı.

6., 7. ve 8. yüzyıllarda Batum ve çevresi Egrisi ve Egrisi-Abhaz Beyleri tarafından yönetiliyordu. Feodal dönemde Batum Kalesi çevresinde köy tipi yerleşimler vardı.

Osmanlı hâkimiyeti dönemi

Gürcü ulusunun birleşmesi ve Gürcistan Krallığı’nın kurulmasından sonra Batum şehri ve tüm Acara, Klarceti sınırları içerisine giriyor ve krala bağlı “Eristavi” denen derebeyi/prensler tarafından yönetiliyordu. Daha sonra Batum topraklarını Gurieli soyadlı eristaviler yönetmiştir. 15. yüzyılın sonunda, Kahaber Gurieli döneminde Türkler bu bölgeyi ele geçirmeyi başarsa da Rostom Gurieli kısa süre sonra Batum ve çevresini geri aldı ve Türkleri Gürcü topraklarından çıkardı. Rostom Gurieli’nin 1564 yılında ölümünden sonra Türkler, Lazeti (Lazistan) ve çevresindeki toprakları yeniden ele geçirerek şimdiki Batum’da istihkâmlar yaptılar. 1609 yılında Mamia Gurieli Türklerin ordusunu imha etti ancak 17. yüzyılın sonunda Türkler Lazistan (Lazeti) ve Batum’u tekrar aldılar. Türkler Batum’u liva yani Lazistan Sancağı'nın merkez şehri yaptılar. Batum Sancağı, Acaristzkali Çayı ile Çoruh Nehri’nin birleştiği yerden Tsihisdziri'ye kadar olan toprakları kapsıyordu. Osmanlıların hâkim olmasından sonra İslam dini bölgeye girdi.

1873 yılında Batum, Lazistan Paşalığı’nın merkez kentiydi. Sancak beyi yani mutasarrıf tarafından yönetiliyordu. Mutasarrıf doğrudan Trabzon valisine bağlıydı.

Tekrar Gürcistan sınırlarına katılması

19. yüzyılın başlarından itibaren Gürcistan toprakları Rusya İmparatorluğu tarafından ele geçirilmeye başlanmış ve Ruslar yavaş yavaş Acara’ya doğru yaklaşmıştır. 1877-1878 yıllarında Osmanlı-Rus savaşı sırasında Rusya ve onun işgali altında bulunan Gürcü ulusunun çıkarları, bu en eski Gürcü topraklarının Osmanlılardan kurtarılmasının büyük önemi olduğu için birbiriyle kısmen örtüşmüştür.

Kartli’de, İmereti’de, Kaheti’de, Samegrelo’da ve Guria’da aktif şekilde birlikler oluşturulmaya başlandı. Osmanlı-Rusya savaşı’nda Rusya bayrağı altında savaşan Gürcülerin sayısı 30 binden fazlaydı. 3 Mart 1878 günü, savaşın tarafları olan Osmanlılarla Rusya arasında Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Osmanlılar savaş tazminatının bir kısmını bazı topraklarını bırakarak ödedi. Bu topraklar arasında tarihî Gürcü toprakları olan Kola-Artaani (Göle), Şavşet-İmerkhevi (Şavşat-İmerhev), Artanuci (Ardanuç), Oltisi (Oltu), Taoskari (Olur), Macakheli, Lazistan’ın bir kısmı ve Acara da vardı.

Ayastefanos Antlaşmasının ele alındığı Berlin Konferansı’nda (13 Haziran-12 Temmuz 1878) Rusya Ayastefanos Antlaşmasıyla elde ettiği toprakların ana kısmını korumayı başardı. Böylece Acara ana Gürcistan’a geri döndü.

25 Ağustos 1878 yılında Batum’a General Sviatipolk Mirski komutasındaki Rus ordusu girdi. O zamanki adıyla Aziziye Meydanı’nda (şimdiki Özgürlük Meydanı) devir teslim töreni yapıldı ve Sviatopolk Mirski Derviş Paşa’dan şehrin anahtarını teslim aldı.

Rus idarî sistemine göre Batumis Olki yani Batum İli kuruldu ve okrug denen üç alt idarî birime yani üç ilçeye ayrıldı. Batum ilinin okrug/ilçeleri şunlardı: Batum, Artvin ve Acara. Batum şehri “Porto-Franko” yani serbest liman kenti olarak ilan edildi. Bu İngilizlerin fikriydi, İngilizler Berlin Kongresi’nde bu şehrin serbest liman kenti olarak açıklanmasını istemiş ve kabul de ettirmişlerdi.

“Porto-Franko” yani serbest liman statüsü Batum’a belli katkılar sağladı. Bu dönemde Batum önemli ölçüde büyüdü ve yavaş yavaş modern, Avrupalı şehir görünümüne kavuştu. Ancak yerel halkın sosyal durumu ağırlaştı. Millî üretim Avrupa malları ile rekabet edemiyordu. Bununla birlikte başka bir sorun daha ortaya çıktı; kaçakçılık, rüşvet ve başka sorunların getirdiği olumsuzluklar, Çveneburiler başta olmak üzere Müslüman halkın çoğunun Osmanlı ülkesine göç etmesinin önünü açan sebeplerden biri haline geldi. Batum’un serbest liman statüsü 1886 yılında iptal edildi.

12 Haziran 1883 tarihinde Rusya İmparatorluğu devlet meclisi kararına dayanarak Batum olki/ili statüsü iptal edildi ve Kutaisi Guberniyası yani Kutaisi Vilayeti ile birleştirildi. Bununla ilgili olarak Kutaisi Askerî Vali Yardımcısı unvanı oluşturuldu. Vali Yardımcısı doğrudan Batum okrugunu yani Batum ilçesini yönetiyordu.

Şehrin kendine ait yönetimi yoktu ve bu durum şehrin normal şekilde büyüyüp gelişmesini engelliyordu. 1885 yılında Batum’da yaşayan 90 kişi Rusya’nın Kafkasya iç işleri birimi amirine yazılı başvuru yaparak Batum’a şehir statüsü verilmesini istediler. 28 Nisan 1888 yılında Batum’a şehir statüsü verildi. Aynı yıl şehrin yöneticilerinin (meclis) seçimi yapıldı. Batum olki/ili 1903 yılında Kutaisi Valiliğinden ayrıldı.

20. yüzyılın başlarında Batum ve tüm güneybatı Gürcistan ekonomik açıdan en gelişmiş bölgelerden biri idi. Ekonomik ilişkilerin gelişmesi burada şehir yaşamına yönelimi ve tarımsal üretimi artırdı. Batum büyük şehir merkezi ve birinci sınıf limanıyla Güney Kafkasya ve Orta Asya transit ticaretinde öncü rolü oynuyordu.

Birinci Dünya Savaşı’na kadar Batum Avrupa şehri görünümüne kavuştu. Bu, Batum’un yerel idaresinin ileri görüşlü faaliyetleri ve şehrin gelirlerinin amacına uygun kullanılmasının sonucunda gerçekleşti.

Rusya ve Osmanlı’nın anlaşması

Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması Amier Kafkasya’da (Güney Kafkasya) siyasi gelişmelerin yönünü değiştirdi. Rusya İmparatorluğu’nda 1917 yılı devrimi nedeniyle istikrarsız durum ve Ekim Devrimi sonucunda oluşan ciddi anarşik ortam, Rusya’nın Kafkasya Cephesi’ni dağıtmasına ve Güney-batı Gürcistan’ın, Gürcistan’ın ana gövdesinden tekrar kopmasına neden oldu.

Bilindiği üzere, 3 Mart 1918 yılında Brest’de Bolşevik Rusya ve Almanya arasında yapılan ateşkes antlaşmasının (Brest Litovsk Antlaşması) 4. Maddesiyle Batum, Kars ve Ardahan illeri, halklarına kendi kaderini tayin hakkı tanınması koşuluyla Rusya yönetiminden çıkacak ve Osmanlı ve Rusya arasında 1877 yılı öncesi devlet sınırlarına dönülecekti. Bu tür gelişmelerin Güney Kafkasya için tamamen kabul edilemez durum oluşturmaktaydı. Batum ili konusu özellikle 14 Mart-5 Nisan 1918 tarihleri arasında yapılan Trabzon Konferansı’nda aktif olarak incelendi. Güney Kafkasya delegasyonunun amacı Rusya ile Osmanlı arasında 1914 yılına kadar olan sınırın korunmasını sağlamak, Osmanlı delegasyonunun amacı ise Güney Kafkasya’da Brest Litovsk Antlaşmasını şartsız kabul ettirmekti. Görüşmeler sonuçsuz kaldı.

14 Nisan 1918 tarihinde Osmanlı Devleti ve Güney Kafkasya (Amier Kafkasya) delegasyonu liderleri, ortaya çıkan bu durumun görüşmelerde çatlaklık olarak kabul edilmemesini ve konferansa ara verilmesi konusunda anlaştılar. Ancak bu anlaşma ihlal edildi ve aynı gün Osmanlı askerleri Batum’u işgal etti.

İlk cumhuriyet ve Acara’nın geri alınması

Trabzon Konferansı'nın devamı niteliğinde olan Batum ateşkes görüşmeleri iki etapta gerçekleşti (11-26 Mayıs 1918 ve 31 Mayıs-4 Haziran 1918): Batum görüşmelerinin ilk etabı Güney Kafkasya Federal Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti arasında; ikinci etabı ise Osmanlı Devleti ile Güney Kafkasya’nın bu üç bağımsız cumhuriyeti arasında ayrı ayrı gerçekleşmiştir. Batum Konferansı'nın ilk etabında Güney Kafkasya Delegasyonu (Başkanı A. Çkhenkeli), artık, görüşmelerde Brest Litovsk Antlaşması’nı temel almak için çaba gösteriyordu. Osmanlı tarafı ise ilave olarak yeni isteklerde bulunuyordu. Osmanlılar o kadar geniş toprakları istiyordu ki kendi müttefikleri Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu bile buna tepki gösterdi.

Gürcistan’ın bağımsızlığı idealinin gerçekleştirilmesi, oluşan bu durumdan gerçek bir çıkış yolu olarak görülüyordu. Sonunda, Gürcistan’ın yeniden bağımsızlığı hakkındaki akit Batum’da hazırlandı ve 26 Mayısta Tiflis’te imzalandı.

Batum Konferansı’nın son etabında, 4 Haziran 1918 tarihinde, Osmanlılar silah tehdidiyle yeni Gürcistan Cumhuriyeti’nden Brest Litovsk Antlaşması’nda Osmanlı’ya verileceği belirtilen Batum ve Ardahan haricinde o antlaşmada olmayan Akhaltsikhe (Ahıska) ve Akhalkalaki’yi (Ahılkelek) de terk etmesini istedi. Osmanlılar Güneybatı Gürcistan’da kendi idaresini kurdu. Buna rağmen, demokratik geleneğe sahip olmasıyla seçkin Batum yerel yönetimini yok etmedi. Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya ve onun müttefiklerinin yenilmesi, Batum’da 6 ay süren Osmanlı idaresinin de sonu oldu.

1919 yılının başlarında tüm Batum ili ve Batum şehri Birinci Dünya Savaşı’nın galip devletlerinin egemenlik alanı içindeydi. İngiliz askerlerinin başkomutanlığı General Cooke Collis’i Batum şehri ve Batum Olku/İlinin valisi olarak atadı.

İngilizler başlangıçta yerel yönetim teşkilatı da kurdular. İngilizlerin kurduğu Batum İl Meclisi esasen Rus Millî Meclisi üyelerinden oluşmaktaydı. Kadet P. Maslov’un başkanlık ettiği meclis keskin Gürcü karşıtlığı ile öne çıkıyordu. 14 Nisan 1919 tarihinde Valiliğin emriyle bu meclis feshedildi.

7 Mayıs 1920’de Rusya ile Gürcistan arasında barış antlaşması imzalandı. Bolşevik Rusya (Sovyetler Birliği), Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanımakla birlikte Gürcistan’ı yeniden işgal etmeye hazırlanıyordu. Bu esnada İngilizler 7 Temmuz'da Batum'u Gürcistan'a terk etti.[2]

Şubat 1921’de Sovyet Rusya Gürcistan’a karşı savaş faaliyetlerine girişti. Gürcü ordusunun sayısı az olmasına rağmen bu savaşın ilk etabında birkaç cephede galibiyet elde etti fakat yine de Şubat ayının sonunda Ruslar ağır bastı ve 25 Şubat 1921 tarihinde Rus ordusu Tiflis’e girdi.

Ankara Hükûmeti, Rusya ile Gürcistan arasında devam eden çatışmaları fırsat bilip bu durumdan yararlandı ve Gürcistan hakimiyetindeki Artvin ve Ardahan’a savaş yapmadan girdi. Bolşevikler karşısından tutunamayan Gürcistan hükumeti, Ankara'daki elçileri Simon Mdivani’yi görevlendirerek Batum, Ahıska ve Ahılkelek'in Ankara Hükumeti tarafından işgali talebini 8 Mart 1921'de sundu. Bunun üzerine Türk güçleri 10 Mart 1921’de Acara’nın Hulo ve Keda yöresine girmesinin akabinde 11 Martta da Batum’a girmeye başladı. Bu esnada Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti son bulmuş ve Sovyet yanlısı Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştu. Yeni Gürcü hükumeti, 16 Martta imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Batum'un Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bırakıldığını belirterek Türk güçlerinin Batum'u terk etmesini istedi. Bu esnada Batum'daki Bolşeviklerde, Sergey İvanoviç Kavtaradze önderliğinde revkom (ihtilalci komite) oluşturdu. Kazım Karabekir Paşa, Moskova Antlaşmasına uygun olmayacak şekilde Batum'un önemli mevkilerinin ele geçirilmesini emretmesi üzerine Türk birlikleri 17 Martta stratejik noktaları ele geçirmek için harekete geçerken, Batum Valisi Miralay Kazım Bey'de TBMM adına şehri ilhak ettiğini bildirdi. Aynı gün, Rus işgali nedeniyle Tiflis’ten Batum’a gelmiş olan Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Hükumeti Başkanı Noe Jordania ve diğer hükümet üyeleri ile beraber Batum limanında bindikleri gemiyle İstanbul'a giderek ülkeyi terk ettiler. Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Sovyet Rusya'yı Batum'u işgale çağırması, Batum'da Bolşevik yanlılarının güçlenmesi ve Noe Jordania'nın Batum'u terk etmesinden sonra Gürcü ordusunun büyük kısmının yeni Gürcistan hükumetinin yanında yer alması üzerine Türk güçleri ile General Giorgi Mazniaşvili komutasındaki Gürcü ordusuyla çatışmalar yaşanmış ve Türk güçleri şiddetli çatışmalardan sonra önemli noktaları ele geçirmişti. 18 Martta Kızıl Ordu birliklerinin şehre girmesiyle Kızıl Ordu Komutanı Orkonikidze ve İhtilaci Komite Başkanı Kavtaradze ile yapılan görüşmelerden sonuç çıkmamasıyla Türk-Gürcü çatışmaları devam etti. 20 Martta Kazım Karabekir Paşa'nın Moskova Antlaşması uyarınca geri çekilme emri üzerine Türk güçleri 21 Martta Batum şehrini terk etti.[2] Türkler'e karşı savaşta ölenler Batum’da “Aziziye Meydanında” şimdiki adıyla Özgürlük Meydanı’nda defnedildiler.

Yakın tarih

Batum tarihindeki acı sayfalardan biri de 1924 yılında Sovyet yönetimine karşı Gürcistan’ın çeşitli bölgelerinde başlayan ayaklanma sırasında gelişen olaylardır. Batum’da Sovyet karşıtı çıkışlara katılan millî bağımsızlık hareketi üyelerine herhangi bir ön araştırma olmadan saldırıldı. 31 Ağustos 1924’de Sovyet karşıtları kurşuna dizildi. Öldürülenler arasında Batum İstihkâm Birliği Komutanı olan General Giorgi Purtselidze de vardı. Gürcistan’ın Sovyetleşmesi sonrasında Acara bölgesine dini gerekçe ile özerklik statüsü verildi. Batumlular 1941-1945 yılları arasındaki İkinci Dünya Savaşı’na çeşitli cephelerde aktif olarak katıldı. Batum’dan savaşa çağrılan 12.258 askerden 4.728 kişi evine dönemedi. 1960-1980 yılları arasındaki şehir hayatı, Sovyet yaşamının ve onun karakteristik değerlerinin tipik örneğini teşkil ediyordu.[3]

Coğrafya

İklim
Yakındaki bir yamaçtan görüldüğü şekliyle Batum sahili

Batum’da subtropikal iklim egemendir. Kentte ve çevrisinde subtropikal bitkiler yetişir. Parklar, çay plantasyonları ve turunçgiller önemli yer tutar.

Batum’da ortalama sıcaklık 14 °C’dir. En soğuk ay olan Ocak ortalaması 6 °C olarak ölçülür. En sıcak aylar olan Temmuz ve Ağustos ortalaması ise 22 °C olarak gerçekleşir. Batum’da en düşük sıcaklık olarak -7 °C ve en yüksek sıcaklık olarak da 40 °C kaydedilmiştir.

Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıl
Ortalama sıcaklık [°C] 6 7 8 12 16 20 22 22 20 16 12 8 14

Bölgeleri

31 Mart 2008 Tarihli Şehir meclisi Kararına Göre 7 Alt bölgeye ayrılmıştır :

  • Eski Batum (ძველი ბათუმის უბანი)
  • Rustaveli (რუსთაველის უბანი)
  • Himşiaşvili (ხიმშიაშვილის უბანი)
  • Bagrationi (ბაგრატიონის უბანი)
  • Aghmaşenebeli (აღმაშენებლის უბანი)
  • Cavahişvili (ჯავახიშვილის უბანი)
  • Tamar (თამარის უბანი)
  • Boni-Gorodok (ბონი-გოროდოკის უბანი)
  • Havalimanı (აეროპორტის უბანი)
  • Gonio-Kvariati (გონიო-კვარიათის უბანი)
  • Kahaberi (კახაბრის უბანი)
  • Batum Endüstri (ბათუმის სამრეწველო უბანი)
  • Yeşil Burun (მწვანე კონცხის უბანი)[4]

Çağdaş mimari
Batum'da bir sokak
Batum Neptün Meydanı
Batum bulvarı ve kumsal

Batum'un silüeti, dikkat çekici binalar ve çağdaş mimari anıtlar ile 2007'den beri dönüşüm geçirmiştir,[5] aşağıdaki yapılar buna dahildir:[6]

  • Radisson Blu hotel
  • Public Service Hall
  • Hilton Batumi
  • Leogrand

2013'te büyük bir Kempinski oteli ve kumarhanesi açılacak, bir Hilton Oteli'nin yanı sıra 47 katlı bir Trump Tower'ın da yapılması planlanıyor.[7]

Yenilikçi mimari

Batum'daki yenilikçi tarzda mimari yapıtlar şunlardır:

  • Sheraton Hotel, İskenderiye Feneri tarzında dizayn edilmiştir[8]
  • Alfabe Kulesi (145 m, 476 ft uzunluğunda), Gürcü alfabesini ve Gürcüce yazmayı kutlamak amacıyla tasarlandı
  • Piazza, İtalyan Piazza meydanı formunda karma geliştirilmiş bir meydandır
  • Deniz feneri tarzında tasarlanmış binalar, Akropolis, ve bir baş aşağı Beyaz Ev

Başlıca Yerler
Batum Üniversitesi Çeşmesi
Batum Teknoloji Üniversitesi

Görülecek yerler :

Turistik Mekanlar
  • Batum Bulvarı
  • Batum Botanik Bahçeleri
  • Cafe Fantasy
  • Batum Bulvarı Çeşmeleri
  • Dolphinarium
  • Batum Piazza Meydanı
  • Batum Dönme Dolabı
  • Astronomik Saat
  • Argo Teleferiği
  • 6 Mayıs Parkı
  • Avrupa Meydanı
  • Alfabe Kulesi
  • Batum Limanı
  • Miracle Park
  • Çaça Kulesi
  • Neptün Çeşmesi
  • Batum Arkeoloji Müzesi
  • İlia Çavçavadze Anıtı[9]

Ulaşım

Türkiye’de yaptığı havalimanlarıyla tanınan TAV’ın yeniden inşa ettiği uluslararası Batum Havalimanı 2007 yılında açıldı. Batum, Mahincauri istasyonundan başlayan demiryoluyla da Tiflis’e bağlanmaktadır. Sarp Sınır Kapısı’ndan Gürcistan’a açılan karayolu Batum kentinden geçmektedir. THY, 2008 yılından itibaren İstanbul-Batum uçuşlarını başlatmıştır. Türkiye vatandaşları pasaport ve vize aranmaksızın Batum Havaalanı'na inerek Hopa ilçesine gelebilmektedirler. Ayrıca Trabzon'dan her gün Batum'a karayoluyla otobüs seferleri düzenlemektedir.

Nüfus

1877-78 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde şehirde önemli bir Müslüman nüfus bulunmaktaydı. 1878 yılı Trabzon Vilayet Salnamesi'ne göre Batum'da 4.028 erkek nüfus bulunmaktaydı. Batum, Berlin Antlaşması (1878) uyarınca serbest liman statüsüyle Ruslara bırakılmış ve şehirdeki Müslümanların büyük bölümü de Osmanlı topraklarına göç etmeye başlamıştır. Müslüman göçlerinden sonra 1882 yılında Batum nüfusu 6.931'i erkek, 1.740'ı kadın olmak üzere 8.671 kişi olarak görülmektedir. Bu tarihte nüfusun 1.282 kişisi Müslüman, 179'u Yahudi iken geri kalanı da Hristiyanlardan oluşmaktaydı.[10]

Batum-Tiflis-Bakü demiryolunun 1883 yılında inşası ve ticaretinde artmasıyla bu sefer dışarıdan şehre yoğun göç yaşanmaya başlamıştır.[11] Batum'da 1886 yılında 10.838'i erkek, 3.965'i kadın olmak üzere 14.803 kişi yaşamaktaydı. Nüfus ağırlıklı olarak Hristiyanlardan oluşurken şehirde 3.291 Müslüman ve 933 Yahudi'de yaşamaktaydı. Bu tarihteki nüfus verilerine göre Ermeniler %23,4 oranla en kalabalık etnik topluluğu oluşturmaktaydı. 19. yüzyılın sonlarına doğru Çarlık Rusyası idaresine geçmiş olan Batum'a Osmanlı topraklarından Kafkasya'ya göç eden Ermenilerin yerleştirildikleri görülmekte olup[12] ileriki yıllarda da Osmanlı topraklarından şehre Ermeni göçü artarak devam etmiştir. Bu tarihte ikinci büyük etnik topluluğu ise %20,1 oranla, çoğunluğu arazi kısıtlığı, yaşam koşullarının yetersizliği ve iş bulma gibi nedenlerle Osmanlı topraklarından göç eden Rumlar oluşturmaktaydı. Sayımda Megreller Gürcülerden ayrı gösterilirken, Lazlar da Megreller adı altında kayıtlara geçmiştir. Gürcü, Megrel ve Lazların toplam nüfustaki oranı %17 civarında olup üçüncü kalabalık etnik topluluğu oluşturmaktaydılar. Daha sonra sırasıyla Ruslar, Türkler, Yahudiler, Abhazlar ile %9,9 oranında da etnik olarak tanımlanmamış nüfus bulunmaktaydı.

Şehre başta Ermeni ve Rus toplulukları olmak üzere dışarıdan yerleşimin artarak devam etmesiyle 1897 nüfus iki katına çıkmıştır. 1897'de şehirdeki işçi sayısı 11.249 olarak görülmektedir.[13] Sayıma göre şehirdeki kadın nüfusu 8.069 iken işçi sayısındaki artışa bağlı olarak erkek nüfusu 20.439'dur. Ermeniler bu sayımda da %24 oranla en kalabalık etnik topluluk olurken, Ruslar ikinci kalabalık topluluk olarak görülmektedir. Bu tarihte bir önceki sayıma göre Megrel olarak tanımlanan halk sayısında azalma görülürken Gürcü olarak tanımlanan halkın nüfusunda önemli bir artış yaşanmıştır. Bu tarihte Rum nüfusunun bir önceki sayıma göre biraz azaldığı, Türk olarak kaydedilen nüfusunda ise bir miktar artış yaşandığı görülmektedir. Yahudi nüfus hemen hemen aynı kalırken o dönemde Küçük Ruslar denilen Ukraynalıların da gelişen ticaretin etkisiyle çalışmak için şehre yerleştikleri görülmektedir.

1900 yılına gelindiğinde Bakü-Batum petrol boru hattının inşasıyla limanının önemi daha da artmış, buna bağlı olarak da şehrin nüfusundaki artışta devam etmiştir. 1926 yılına gelindiğinde 50.000'e yaklaşan şehir nüfusunun hakim etnik unsuru %36'7 oranla Gürcülerden oluşmaya başlamıştır (Megreller, Lazlar gibi ilişkili halklar dahil). Ermeniler nüfuslarında artış olmakla birlikte ikinci, Ruslarda üçüncü sıradaki etnik halkları oluşturmaktaydılar. Bir önceki sayıma göre Rum ve Yahudi nüfusunda ise bir miktar artış görülmektedir. Moskova Antlaşması uyarınca Mart 1921'de Türk askerinin çekilmesiyle şehirdeki Türk nüfusu da buradan ayrılmaya başlamıştır.[11] 1926 yılındaki sayımda şehirdeki Türk nüfusu %1'in altına düşmüş olup ileriki yıllardaki sayımlarda Türk nüfus görülmemektedir. Bu sayımda Ukraynalı, Alman, Kürt gibi halklarda şehirde yaşayanlar arasında görülmektedir.

1959 sayımında şehirdeki Gürcülerin oranı toplam nüfusun yarısına ulaşırken, Ruslar %25 oran ile ikinci, Ermeniler ise üçüncü etnik sınıfı oluşturmaktaydılar. Rumlar ise göçler nedeniyle genel nüfusun %2'sini oluşturmaktaydılar. Şehirdeki Yahudiler bir önceki sayıma göre nüfus olarak azalmakla birlikte varlıklarını sürdürmekteydiler. Ukraynalılar da %4'e yaklaşan oranla önemli bir azınlığı oluşturmaktaydılar.

Batum'un tarihsel nüfusu ve etnik yapısı[14]
Yıl Gürcüler Megreller Ermeniler Ruslar Yunanlar Türkler Abhazlar Yahudiler Diğer/Bilinmeyen Toplam
1886 916 6,2% 1.602 10.8% 3.458 23.4% 1.660 11.2% 2.982 20.1% 1.250 8.4% 554 3.7% 933 6.3% 1.448 9,9% 14.803
1897[15][16] 5.490 19.3% 590 2.1% 6.839 24.0% 6.224 21.8% 2.764 9.7% 1.654 5.8% 58 0.2% 1.064 3.7% 3.825 13.4% 28.508
1926 17.804 36,7% - - 10.233 21.1% 8.760 18.1% 2.844 5.9% 51 0.1% - - 1.917 3.9% 6.865 14.2% 48.474
1959 40.181 48,8% - - 12.743 15.5% 20.587 25.0% 1.668 2.0% - - - - 1.139 1.4% 6.010 7.3% 82.328
2002[17] 104.313 85,6% - - 7.517 6.2% 6.300 5.2% 587 0.5% - - 800 0.6% - - 2.289 1.9% 121.806
2014[18] 142.691 93.4% - - 4.636 3.0% 2.889 1.9% 289 0.2% - - 229 0.15% - - 2.334 1.5% 152.839

Din
Batum'un sembollerinden Himşiaşvili (Hamşioğlu) Aslan Bey'in iki Laz ustaya yaptırdığı Batum Camii
Gürcü Ortodoks Tanrının Annesi Katedrali

Batum için ayrı bir dini veri bulunmamakla birlikte, bölge sakinlerinin çoğunluğu Doğu Ortodoks Hıristiyandır ve başlıca ulusal Gürcü Ortodoks Kilisesi'ne bağlıdır.[19] Ayrıca Sünni Müslüman, Katolik, Ermeni Apostolik ve Yahudi cemaatleri de var.[19]

Şehirdeki başlıca ibadet yerleri :

Kültür

Önemli insanlar

Batum kökenli veya Batum'da ikamet etmiş önemli kişiler:

Kardeş şehirler

Galeri
  • Batum Fener Kulesi
  • Nurigeli Gölü
  • Batum Arkeoloji Müzesi
  • Batum Havalimanı
  • Gonio Kalesi
  • Batum (2009)
  • Beyaz Restoran
  • Delphinus delphis

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça
  1. "Population - National Statistics Office of Georgia". 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2020.
  2. Sarı, Mustafa (2017). "Batum'da Son Türk İdaresi (1921)" (PDF). VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Kafkasya Özel Sayısı, 2. DergiPark. ss. 475-506. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
  3. "Arşivlenmiş kopya". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.
  4. (Gürcüce) დადგენილება N 3-1 ბათუმის უბნები (Decision #3.1. Boroughs of Batumi). Batumi City Council. Accessed November 15, 2009
  6. Planet, Lonely; Noble, John; Kohn, Michael; Systermans, Danielle (1 Nisan 2012). Lonely Planet Georgia, Armenia & Azerbaijan. Lonely Planet. ISBN 9781743213032. Erişim tarihi: 8 Ekim 2016 – Google Books vasıtasıyla.
  7. "TOURISM IS FLOURISHING IN BLACK SEA RESORT", AP, November 11, 2012 17 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. "Sheraton Hotels & Resorts Debuts in the Black Sea Resort Destination of Batumi", Starwood Hotels and Resorts site
  9. "404". March 6, 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: October 8, 2016.
  10. Turan, Resul (2019). "Çarlık Rusyası Döneminde Batum Vilayeti (1878-1914)" (PDF). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi. s. 230.231. 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
  11. Bostan, İdris (1992). "Batum". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 5. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 210-211. 18 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2020.
  12. Özkan, Selim Hilmi (2014). "Osmanlı Devleti'nden Gürcistan'a Ermeni Göçü ve Tiflis'de Ermeni Faaliyetleri (1878-1915)" (PDF). Yeni Türkiye, 60. haypedia.com. ss. 3,4. 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
  13. Bay, Abdullah (2017). "Rusya'ya Osmanlı İşçi Göçü (1830-1921)" (PDF). OTAM, 41. https://dspace.ankara.edu.tr/. s. 35. 27 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020. |yayıncı= dış bağlantı (yardım)
  14. "население грузии". 8 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2016.
  15. "Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей". 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: October 8, 2016.
  16. "Батумский округ 1897". 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2016.
  17. "Archived copy" (PDF). 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2015.
  18. georgia-ethnic-2014
  19. National Statistics Office of Georgia. Population Census 2014: Population by Regions and Religion 14 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved: 6 May 2016
  20. Trabzon'un kardeş şehirleri 3 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Trabzon Belediyesi. 29 Haziran 2012 tarihinde erişildi.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.