Alaska Kızılderilileri

Alaska Kızılderilileri (İngilizce: Alaskan Indians, Indians of Alaska), Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde yaşayan, Na-Dene dilleri (Atabask dilleri, Eyakça, Tlingitçe), Haydaca ve Çimşiyan dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, animist ya da şamanist Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan ikisini oluştururlar. Toplam nüfusları yaklaşık 18.550 [1] kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En kalabalık Kızılderili grubu 10.000 kişiyle Tlingitler ilk sıradadır ve onları 2.300 kişiyle Koyukonlar izler.

Alaska Kızılderilileri
(Alaskan Indians)

Burun küpeli ve denizdişi kabuğu kolyeli 14 ve 15 yaşlarında iki «Tlingit» kızı (Tsacotna ile Natsanitna), Valdez'den 100 mil ötede Copper Nehri, Alaska 1903
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Ahtnaca, Denağinaca, Değinakça, Holikaçukça, Koyukonca, Yukarı Kuskokvimce, Aşağı Tananaca, Tanakrosça, Yukarı Tananaca, Guçince, Hanca, Eyakça, Tlingitçe, Çimşiyanca
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Davul çalan Çimşiyan (Ed Bryant) Wuppertal, 1999

Kültür

Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır ve ilk üçünü Eskimo-Aleut halkları son iki grubu da Kızılderililer oluşturur:[2]

• Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahil olan Alaska Atabaskları: Ahtnalar (Atnahwt’aene), Denağinalar (Dena’ina), Guçinler (Gwich’in), Hanlar (Hwëch’in), Değinaklar (Deg Hitʼan), Holikaçuklar (Doogh Hit’an), Koyukonlar (Denaakkʼe, Dinaak̲'a), Yukarı Kuskokvimler (Dinakʼi), Aşağı Tananalar (Menhti), Tanakroslar(Neeʼaanděgʼ), Yukarı Tananalar (Neeʼaaneegnʼ, Nee'aaneek)
• Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubuna dahil olan Eyaklar (I·ya·q), Tlingitler (Lingít), Haydalar (Alaska Haydaları: Kaigani), Çimşiyanlar (Ts’msyan)

Dil

Alaska Kızılderilileri dilleri daha çok Na-Dene dilleri ailesinde toplanır. Eskiden bu ailede sınıflandırılan Haydaca bugün izole dil olarak kabul etmektedir. Eyakçanın ise konuşanı kalmamış 2008 yılında ölü diller arasına katılmıştır. Son dil grubu ise iki dilden oluşan Çimşiyan dilleridir. Konuşan 100 kişiden fazla olan diller arasında Tlingitçe (300), Koyukonca (150) ve Guçince (150) yer alır. Diğer dilleri konuşanlar 50 ve 50 den az kişiden oluşan soyu tehlikedeki dillerdir.

Nüfus

Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska Atabasklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:[1]

Dil	Etnik nüfus	Konuşan nüfus
Koyukonca	2,300	150
Guçince	1,000	150
Denağinaca	1,000	50
Ahtnaca	650	25
Aşağı Tananaca	400	25
Yukarı Tananaca	300	55
Değinakça	250	14
Tanakrosça	200	50
Holikaçukça	180	5
Kuskokvimce	100	25
Hanca	60	12
Eyakça	.	Ø
Tlingitçe	10,000	300
Haydaca	650	10
Kıyı Çimşiyancası	1,400	30
İç Çimşiyancası	<100	Ø

Şirketleşme

Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden 4 tanesi Doyon, Limited, Cook Inlet Region, Inc, Ahtna, Incorporated, Sealaska Corporation ve bu yerli bölge şirketine bağlı birsürü köy şirketi Kızılderililere aittir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.

Simalar

• Poldine Carlo, Koyukon yazar
• Kathleen Carlo-Kendall, Koyukon oyma sanatçısı
• Peter Kalifornsky, Denağina yazar

Kaynakça

2. Alaska Native Heritage Center