Antep fıstığı

Antep fıstığı[1][2] (Pistacia vera), sakız ağacıgiller (Anacardiaceae) familyasından yenebilen kabuklu bir meyve, bu meyvenin çekirdeği ve ağacı. Bazı yörelerde Şam fıstığı olarak da bilinir. Antep fıstığı ağacından yetişir, yağlı, ince kabukludur. Tatlıcılık ve yiyecek sektöründe kullanılır.

Antep fıstığı
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae
Bölüm: Magnoliophyta
(Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida
(İki çnekliler)
Takım: Sapindales
Familya: Anacardiaceae
(Sakız ağacıgiller)
Cins: Pistacia
Tür: P. vera
İkili adlandırma
Pistacia vera
L.

Orta Doğu ve Orta Asya kökenli Antep fıstığının Dünya'daki modern üretimi İran, Amerika Birleşik Devletleri ve Çin'de yoğunlaşmıştır.

Etimoloji

Antep fıstığı denilmesinin sebebi Türkiye'deki ilk fıstık işletmelerinin Gaziantep'te kurulması, önceki yıllarda üretimin çoğunlukla burada yapılması ve Türkiye'ye buradan dağıtılmasıdır.[3] Antep fıstığının bilimsel Latince ismi olan ve pek çok dilde türevleri kullanılan pistacia kelimesi bu dile Grekçeden geçmiş olup, aslen Orta Farsça pistak kökünden türemiştir.[4]

Tarih

Antep fıstığı ağacının ana vatanı Orta Doğu ve Orta Asya'dır.[5] Arkeolojik kanıtlar Antep fıstığının MÖ 6750 tarihlerinde tüketilmiş olduğunu göstermektedir.[6] Antep fıstığının günümüzde yetiştirilen formu ise Tunç Çağı kökenli olup, soyu Özbekistan'ın bulunduğu coğrafyaya dayanmaktadır.[7]

Üretim

Antep fıstığı normal şartlar altındadada dikildikten 4-6 yıl sonra uygun görülen meyve aşısı yapılır, 4. yıl sonunda olgulaşan aşı 5. yılda meyve vermeye başlar. Bu süreç 8 ile 10 yıl arasında değişebilir.

Antep fıstığı üretimi, 2018
Ülke
(ton)
551,307
447,700
240,000
74,828
43,299
World
1,390,269
Kaynak: Birleşmiş Milletler - Gıda ve Tarım Örgütü[8]
Tuzlanmış ve kavrulmuş kabuklu bir Antep fıstığı.

2018'de, küresel Antep fıstığı üretimi yaklaşık 1,4 milyon ton oldu. İran ve ABD önde gelen üreticiler olarak üretimin yaklaşık %72'sini gerçekleştirdiler (tablo). Üretimin geri kalanını sırasıyla Türkiye, Çin ve Suriye gerçekleştirdi.[8]

Bir 2020 raporu, 2019'daki küresel Antep fıstığı üretiminin neredeyse yarısının Amerika Birleşik Devletleri'nden geldiğini ve İran'daki üretimin, ABD'nin İran'a karşı ticari yaptırımları, iklim değişikliği ve ülkedeki zayıf ekonomi ve su yönetimi nedeniyle %7'ye kadar düştüğünü belirtti.[9] İran uluslararası pazarlar için fıstık yetiştirme çalışmalarını 2019 yılı içerisinde Gürcistan ve komşu Kafkas ülkelerine yapmıştır.[9] Antep fıstığı üretimi, ağacın narin olması nedeniyle elle gerçekleştirilmektedir.

Türkiye

Türkiye’de 40’tan fazla ilde Antep fıstığı üretimi yapılmaktadır. Fakat Antep fıstığının iklim isteklerini büyük oranda karşılayan geniş alana sahip Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye üretiminin yaklaşık % 95’ini sağlamaktadır. En çok Şanlıurfa, Gaziantep, Nizip, Siirt, Kahramanmaraş, Adıyaman, Diyarbakır, Karaman ve Göksu kenarındaki hemen hemen her bölgede yetişir. Fıstık ağacı sıcak havayı çok sever. Türkiye’de en fazla Antep fıstığı üretim alanı yıllardır Gaziantep’te iken 2014 yılından itibaren yeni üretim alanları ile Şanlıurfa en fazla üretim alanına sahip olmuştur.[10] Türkiye Antep fıstığı alanının yaklaşık %80’i Şanlıurfa ve Gaziantep illerinde bulunmaktadır.[11]

Türleri

Antep fıstığının dört çeşidi vardır: Antep, Siirt, Şam ve İran fıstığı. Bunlardan "İran fıstığı" denilen tür, en çok yetiştirilenidir. İran fıstığının meyveleri diğer hepsinden daha iridir. Ancak yağ oranı oldukça düşüktür.

Kaynakça
  1. "antep fıstığı." 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dil Derneği
  2. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Dergisi
  3. http://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/gaziantep/antep-fistigini-en-cok-yetistiren-il-gaziantep-en-verimli-yer-diyarbakir-11850170
  4. "Pistachio". Dictionary.com.
  5. "Pistacia vera L. | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2019.
  6. "History and Agriculture of the Pistachio Nut". IRECO. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2012.
  7. Harlan Walker (1996). Cooks and Other People. s. 84. ISBN 9780907325727.
  8. "Pistachio production in 2017, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)". UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2017. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2018.
  9. "The U.S.-Iran Pistachio War Is Heating Up". Bloomberg.com (İngilizce). 21 Şubat 2020. Erişim tarihi: 12 Aralık 2020.
  10. "Antep Fıstığı Lideri Şanlıurfa". TRT Haber. 11 Temmuz 2014. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
  11. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/afistik/Belgeler/DERG%C4%B0LER/ANTEPFISTI%C4%9EI%20DERG%C4%B0S%C4%B0%20SAYI-7.pdf

Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Antep fıstığı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Wikispecies'te Antep fıstığı ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.