Arpitanca
Arpitanca (İtalyanca: francoprovenzale, arpitano, patoa; Fransızca: francoprovençal, arpitan, patois), Franko-Provensal dilinin en önemli lehçesidir. Yaklaşık 115,000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Aosta bölgesinde resmi olarak kullanılır. 18 tane lehçeye sahip zengin bir dildir. En önemli lehçeleri Savoyard, Dauphinois, Lyonnais, Neuchâtelois, Genevois, Valdôtain'dır.
| Arpitanca | |
|---|---|
| patouès, arpetan | |
| Bölge | Aosta Vadisi, Piyemonte, Foggia ili, Franche-Comté, Savoie, Bresse, Bugey, Dombes, Beaujolais, Dauphiné Forez, Suisse romande |
| Konuşan sayısı | 60,000 (2007)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | frp |
 Arpitanca'nın konuşulduğu yerler. | |
Dil hakkında
Dil, Fransa'nın İsviçre'nin ve İtalya'nın kesiştiği Alpler yöresinde konuşulmaktadır. Yöredeki yerleşik halk, dili yeni nesillere anadili olarak öğretmediğinden ve konuşan halkın giderek azalmasından dolayı, dil, nesli tükenme eşiğine gelmiştir. Dil bu nedenle 1995'te UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır. Günümüzde anadili Arpitanca olan halkın büyük çoğunluğu Kuzey İtalya'da yaşamaktadır. Alpler'in bölgeyi dışa kapatmasının bir sonucu olarak, dil tarihin hiçbir döneminde Fransızca, Oksitanca, İtalyanca gibi komşu diller kadar yayılamamıştır.
Sözcüklerin Karşılaştırılması
| Latince | Arpitanca | Fransızca | Oksitanca | İtalyanca | İngilizce | Türkçe |
|---|---|---|---|---|---|---|
| clavis | clâ | clef / clé | clau | chiave | key | anahtar |
| cantare | chantar | chanter | cantar / chantar | cantare | to sing | şarkı söylemek |
| capra | cabra / chèvra | chèvre | cabra / chabra | capra | goat | keçi |
| caseus (formaticus) | tôma / fromâjo | fromage | formatge | formaggio | cheese | peynir |
| dies Martis | demârs / demonre | mardi | dimars | martedì | Tuesday | Salı |
| ecclesia | églésé | église | glèisa | chiesa | church | kilise |
| fratrem germanum | frâre | frère | fraire | fratello | brother | erkek kardeş |
| hospitalis | hèpetâl | hôpital | espital / espitau | ospedale | hospital | hastane |
| lingua | lenga | langue | lenga / lengua | lingua | language | dil |
| manum sinistram | man gôcho | main gauche | man esquèrra / man senèstra | mano sinistra | left hand | sol el |
| nihil | ren | rien | ren / res | niente / nulla | nothing | hiçbir şey |
| nox, noctis | nuet | nuit | nuèch / nuèit | notte | night | gece |
| pacare | payér | payer | pagar / paiar | pagare | to pay | ödemek |
| sudor | suar | sueur | susar / suar | sudore | sweat | terlemek |
| vita | via | vie | vida | vita | life | hayat |
Arpitanca edebiyatı
Arpitanca, dışa her ne kadar kapalı bir dil olsa da, kimi önemli şair ve yazarların yetişmesinde önayak olmuştur. Bernardin Uchard (1575–1624), Bresse'de doğan ünlü bir yazar ve oyun yazarıdır. Aynı şekilde Henri Perrin, Lyon doğumlu ünlü bir mizah yazarıdır. Jean Millet (1600?–1675), tanınmış bir yazar, şair ve komedi yazarıdır. Jacques Brossard de Montaney (1638–1702), Bresse doğumlu bir komedi yazarıdır; Jean Chapelon (1647–1694), Saint-Étienne doğumlu, ilahi ve deneme yazmış bir rahiptir. Aynı şekilde François Blanc dit la Goutte (1690–1742), "Grenoblo maléirou" adlı "1733 Gronoble seli" temalı şiirin şairidir.
19. yüzyılda da kendini belli eden Arpitanca edebiyatında, Guillaume Roquille (1804–1860), Joseph Béard (1805–1872) ve Louis Bornet (1818–1880) gibi şairlerin yanı sıra; Clair Tisseur (1827-1896), gibi ünlü bir yazar da yer almaktadır.
Aşağıda 1603 yılında yazılmış, şairi bilinmeyen bir Arpitanca şiir yer almaktadır:
- Cé qu'è lainô, le Maitre dé bataille,
- Que se moqué et se ri dé canaille;
- A bin fai vi, pè on desande nai,
- Qu'il étivé patron dé Genevoi.
- I son vegnu le doze de dessanbro
- Pè onna nai asse naire que d'ancro;
- Y étivé l'an mil si san et dou,
- Qu'i veniron parla ou pou troi tou.
- Pè onna nai qu'étive la pe naire
- I veniron; y n'étai pas pè bairè;
- Y étivé pè pilli nou maison,
- Et no tüa sans aucuna raison.