Budizm okulları
Budizm okulları, Budizm'in tarih sahnesine çıktığı M.Ö. 5. yüzyıldan itibaren farklı coğrafyalarda yayılma olanağı bulmuş, girdiği yörenin kültürüne uyum sağlamıştır. Bununla birlikte aynı kültürden gelen Budist gelenekler içindeki yorum ve metotlardaki farklılıkların zamanla derinleşmesi biribirinden bağımsız, çeşitli okulların ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Genelde kabul gören anlayışa göre, Budist okullar üç büyük gelenek altında toplanır: “Hinayana” (Küçük Araç), “Mahayana” (Büyük Araç) ve Vajrayana’dır. Hinaya'nın günümüze ulaşan temsilcisi Theravada okuludur. Hinayana tanımı ise Mahayana’nın içerisinden çıktığı için bu okula mensup destekçileri bu tanımı kabul etmezler, Theravada terimini kullanırlar. Vajrayana ise Batı'da daha çok Tibet Budizmi'yle bilinir; “Lamaizm” olarak da tanımlanır. Vajrayana genellikle Mahayana’nın bir parçası olarak da görülür. Bu üç “araç”ın tümünde de öğretinin gelecek nesillere aktarılmasından manastır yaşamı süren rahipler, ya da sangha sorumludur.
Theravada
Theravada kelime olarak “Yaşlıların Öğretisi” anlamına gelir ve söylemlerini Buda’dan direkt olarak duyan Keşişlerden alır. Ananda, Kassapa, Upali bunlara birer örnektir. Theravada Budizmi, Hinayana’nın farklı eğilimlerinden ortaya çıkan tek temsilcisidir. Theravada kendi geleneğini, Pali Derlemesi (Tipitaka) adlı üçlü derlemeyle bir araya getirilmiş Budist geleneğinin elde olan en eski yazılı kaynakları üzerinde geliştirir. Bunu da özellikle uygulama ve öğretilerde gerçekleştirir. Bu “Üç Sepet” (Pitaka) aşağıdaki kısımlardan oluşur.
- Budist Keşiş ve Rahibeler Topluluğu için kurallar. (Vinayapitaka)
- Buda’nın söylemleri. (Suttapitaka)
- Buda öğretisinin felsefî olarak sistemleştirilmesi. (Abhidhammapitaka)
Theravada’da vurgu, “Arhat” ideolojisine göre bireyin kendi gücünün kurtuluş yolunda yatmaktadır ve “Sangha”nın devamlılığı ve desteği ile kendini göstermektedir. Theravada özellikle Güney ve Güneydoğu Asya (Sri Lanka, Myanmar, Tayland, Laos ve Kamboçya) ülkelerinde yaygındır.
Mahayana
Mahayana Budizmi’nin özü eski Budist okullarından Mahasanghika’ya dayanır. 2. Budist Ruhaniler Meclisi’nin (Buda’nın ölümünden yaklaşık 100 yıl sonra) devamında gelişen bir gelenektir. Mahayana, “Üç Sepet”in (Tripitaka) yanı sıra Sanskrit yasalarının oluşmasında etkisi olan Sanskritçe yazılmış metinlerde de (“sutra”) orijinal bir sıra kullanır. Elmas Sutra, Kalp Sutra ve Lotus Sutra, en önemli metinler arasındadır. Bu metinlerin bir kısmının Çince ve Tibetçe çevirilerine günümüzde hâlen ulaşılabilir.
Şahsi çabalarla “aydınlanmaya” ulaşabilmenin esas olduğu Theravada geleneğinden farklı olarak, Mahayana’da gerçek aydınlanma anlamına gelen Bodhisattva ideali merkezi önemde olmuştur. Bodhisattva aydınlanmayı gerçekleştirmiş, bunun yanında mutlak sona ulaşmaktan vazgeçmiş, onun yerine diğer bütün insanlara yardım eden, onları bu amaca ulaştıran kimsedir. Zen ve Arık Ülke Budizmi, Mahayana’nın önemli okullarına birer örnektir.
Mahayana okulları
- Madhyamaka
- Prāsangika
- Svatantrika
- Sanlun (Üç kuram okulu)
- Sanron
- Maha-Madhyamaka (Jonangpa)
- Yogācāra
- Cittamatra (Tibet)
- Wei-Shi ya da Faxiang
- Beopsang
- Hossō
- Tathagatagarbha
- Daśabhūmikā (Huayan okuluna katılmıştır)
- Huayan (Avataṃsaka)
- Hwaeom
- Kegon
- Chan / Zen / Seon / Thien
- Arık Ülke (Amidizm)
- Jodo Shu
- Jodo Shinshu
- Tiantai (Lotus Sutra okulu)
- Cheontae
- Tendai (Vajrayana ögeleri de taşır)
- Nichiren
- Nichiren Shū
- Nichiren Shōshū
- Nipponzan Myōhōji
- Soka Gakkai
Vajrayana
Vajrayana (Elmas Araç) aslında Mahayana’nın bir uzantısıdır. Batı'da çoğunlukla sadece Tibet Budizmi veya Lamaizm olarak adlandırılır. Hâlbuki Vajrayana, gerçekte Tibet’in dışında Çin, Japonya ve Moğolistan’da da yayılmış farklı okulların ortak adıdır.
Vajrayana, Mahayana’nın felsefî temellerinden yola çıkar ve “uyanışa” giden yolu hızlandıran tantrik teknikleri benimser. Görselleştirmelerden (zihinsel izdüşümü) oluşan Meditasyonun yanı sıra bu tekniklere Mantra’nın sözlü geleneğindeki metinlerde dâhildir. Bunun devamında gelen tantrik uygulamalar da âyinlere, törenlere ve Guru Yoga'ya (öğreticinin ruhu ile bütünleşmesi) aittir.
Mahayana’nın bu özelliği gizli âyinlere, yazılı metinlere ve adım adım öğrenilen uygulamalara özel bir değer katmaktadır. Buradan çıkışla Vajrayana, “dış öğretilerin” sınırları içinde olan Mahayana’nın içindeki “iç öğreti” olarak da adlandırılır. Arık Ülke Budizmi'nin Buda’yı tasavvur etmesi anlamına gelen Nenbutsu’da olduğu gibi açık, kolay ulaşılabilir uygulamalar bunlara örnektir.
Tibet Budizm’i öğretilerin öğrencilere direkt olarak nakledilmesine özel bir değer vermektedir. Dalai Lama, Tibet Budizm’inin önemli bir temsilcisi olup aynı zamanda yanlış bir inanışla yaygın bir şekilde sürgündeki Tibetlilerin siyasi lideri ve “Gelug” okulunun önderi olarak görülmektedir.
Tibet Budizmi’nin dört büyük okulu vardır:
- Gelugpa (Faziletliler): Tsongkhapa tarafından kuruldu.(14. yüzyıl)
- Kagyüpa (Sözlü geleneğin kökeni): Kurucusu Marpa ve öğrencileri Milerapa’dır. (11. yüzyıl)
- Nyingmapa (Yaşlılar): En eski Tibet okuludur, Padmasambhava’ya dayanır. (8. yüzyıl)
- Sakyapa (Gri yeryüzü): Khön Könchog Gyalpo tarafından kurulan manastırdan sonra adlandırıldı. (11. yüzyıl)
Tibet Budizmi, günümüzde Tibet dışında Buryatya, Butan, Hindistan, Kalmykia, Ladakh, Moğolistan, Nepal ve Sikkim’de yaygındır.
9. yüzyıl dolaylarında Vajrayana Çin’de de yayıldı. Kendi okulunu kuramadığından diğer öğreti geleneklerinin etkisinde kaldı. Qing Hanedanı zamanında Tibet eğilimlerinin desteği ile Mançurcadaki Vajrayana, ilk olarak devlet dini oldu.
Çin’e girişinden sonra aynı yüzyılda Japonya’ya da geçen Vajrayana, orada Shingon okulunda öğretildi. Mikkyō, Vajrayana’nın Çin’deki okulları için en kapsamlı tanımı olan Mizong’un Japonca karşılığıdır. Mahayana Budizmi'nin Japon Okulu olan Tendai üzerinde ve Japon Budizmi'nin en son ana eğilimlerinin tamâmı üzerinde Mikkyō’nun etkileri vardır.