Devlet Planlama Komitesi

Devlet Planlama Komitesi, bilinen adıyla Gosplan (Russian: Rusça: Госпла́н, Rusça telaffuz: [ɡɐsˈplan]),[1] Sovyetler Birliği'nin ekonomik planlamasından sorumlu olan ajanstır. 1921 yılında kurulmuştur ve 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar varlığını sürdürmüştür, Gosplan temel olarak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ekonomisine bağlı olan Sovyetler Birliği Ulusal Ekonomisinin Beş Yıllık Planlarını kurmuş ve yönetmiştir.

Devlet Planlama Komitesi
(Gosplan)

Gosplan
Rusça: Gosudarstvenniy Komitet po Planirovaniyu Rusça: Государственный комитет по планированию
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi	22 Şubat 1921
Önceki kurum	RSFSR Devlet Planlama Komitesi
Kapanış tarihi	1 Nisan 1991
Türü	Sovyetler Birliği Devlet Komitesi
Bağlılığı	Sovyetler Birliği Hükümeti
Üst kuruluş	Sovyetler Birliği Bakanlar Konseyi
Adres	Duma Eyalet Binası, Moskova, RSFSR 55°45′27″K 37°36′55″D
Alt birimler	Merkezi İstatistik Müdürlüğü

Tarihi

Ekonomik arka planı

Yaşanan Ekim Devrimi ve Rus İç Savaşı dönemlerini takip eden ekonomik çöküş dönemiydi. Gerekli malların üretimi ve dağıtımı, fabrikaların kapatılması sonucu Sankt-Peterburg gibi büyük kentlerin nüfusu azaldıkça, kent sakinleri kırsal alana işsizlikten kurtulmak için yeniden yerleştiler ve yiyecek ve yakıt eksikliği yaşandı. 1919 yılında, Sovyet Rusyasının kurulma zamanlarında, hiperenflasyon ortaya çıktı ve Sovyet Rusya'nın zor durumda olan ekonomik sistemini tümüyle çökme yoluna doğru itti.

Bunun sonucunda, Askeri Komünizm olarak hatırlanan "geçici" bir sistem ortaya çıkmıştır. Sovyet hükümetinin İşçi ve Köylü Savunması Konseyi, Kızıl Ordu adına Rus sanayisinin kurtulmasını sağlamak için çılgınca bir çaba sarf ederek ekonomik darboğazdan, İngiltere, Fransa, Japonya, Amerika Birleşik Devletleri'nin askeri müdahalesinin desteğiyle, Bolşevik karşıtı Beyaz Ordu'ya karşı kurtarmaya çalıştı. Çoğu kez askeri güçle desteklenen Prodrazvyorstka, kırsal alanda Tarım ve Gıda Bakanlığı (Sovyetler Birliği)'nin nominal himayesinde gerçekleşti.

Bu kaosun ortasında, uzun vadeli ekonomik planlama fikri, Sovyet Rusya'nın var olduğu ilk yıllar boyunca ütopik bir rüya gibi kaldı. 1920'de iç savaşın Bolşevikler adına başarılı bir sonuca ulaşmasına kadar değildi, çünkü Sovyet ekonomisi için sistematik planlama sorununa ciddi olarak dikkat edildi. Mart 1920'de İşçi ve Köylü Savunması Konseyi yeni bir isimle, (Çalışma ve Savunma Konseyi (STO)) ve daha geniş bir planlama misyonu ile kuruldu.[2]

STO, önde gelen Halk Komiserleri'nin, Rus sendikalarının temsili ve Merkezi İstatistik Kurumu başkanlığının düzenleneceği Sovnarkom komisyonu olarak kuruldu.[3] STO, Sovyet Rusyası için bir ekonomik plan oluşturacak şekilde ve bireylerin çalışmalarını bu planın yerine getirilmesi sağlayacak şekilde yönlendirdi. Edward Hallett Carr, gözlemleri sonucu "İlk kez SSCB'nin açıkça tanımlanmış işlevlere sahip bir planlama organı vardı" diye açıklama bulundu.[3]

"Gosplan" olarak bilinen Planlama için Devlet Komitesi, detaylı ekonomik soruşturma yapma ve karar verme amacıyla STÖ'nin kalıcı bir alt danışma komitesi olarak başlatıldı.[4]

Kuruluşu

Gleb Krzhizhanovsky, Gosplan'ın ilk başkanı, 1972'de Sovyet posta pulunda göründüğü gibi.

Gosplan, resmi olarak 22 Şubat 1921 tarihli bir Sovnarkom kararnamesiyle kuruldu.[5] İronik bir şekilde kararname, Pravda'da Vladimir Lenin, "boş konuşma" ve "sıkıcı pedantrion" için "tek ekonomik plan" savunucularını eleştirerek ve GOELRO ulusal elektrifikasyon planını "tek ekonomik plan sorusu üzerinde ciddi bir çalışma olduğunu" savunarak yayınlanması ile aynı gün geçti.[5] Sovnarkom'un diğer üyeleri daha iyimserdi. Ancak Lenin, başka bir planlama birimi olan Gosplan'ın kurulmasıyla yenilgiye uğradı.[5] İki planlama biriminin görevini birleştiren bir uzlaşma önlemi olarak, Gleb Krzhizhanovsky başkanlığında, GOELRO Gosplan'e atandı.[5]

Başlangıçta Gosplan'ın bir danışma fonksiyonu vardı,[4] Nisan 1921'de kurulduğu zaman tüm personeli 34 kişiden oluşuyordu.[6] Bunlar, endüstrideki uzmanlaşmış yönleriyle, akademik uzmanlıklarına dayanarak seçilmiş kişilerdi; Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin üyeleri sadece 7 kişi idi.[6] Yeni Ekonomi Politikası (NEP) kapsamında pazar temelli bir üretim sistemine devam etmekle birlikte, Gosplan'ın kurumsal yaşamının ilk aşamasında merkezi planlamanın olası boyutuyla ilgili gerçek kısıtlamalar vardı.

Gosplan, acentenin önde gelen siyasi koruyucularından olan Leon Trotsky ile birlikte, merkezi planlama ve ağır sanayide genişletilmiş yatırım için hızlı bir şekilde lider bürokratik savunucularından biri haline geldi.[7] Haziran 1922'de, yeni bir kararname, Gosplan'ın amaçlarını genişletti; ajans, hem "uzun vadeli" hem de "acil" üretim planlarını oluşturmak üzere değiştirildi.[7] Çeşitli Ekonomik Halk Komiserleri tarafından Halk Komiserleri Konseyi'ne sunulan ekonomik ve mali kararnameler konusunda Gosplan'a danışılacaktı.[7] Gosplan ve Sovyetler Birliğ Maliye Bakanlığı arasında (Narkomfin) idari bir rekabet başladı; ikincisi, düzenlenen serbest piyasa ile genel ekonominin genişlemesi ve para birimi dengelenmesi lehine sonuçlanan ajans.[7]

Gosplan, bu erken dönemde herhangi bir zorlama gücüne sahip değildi, ancak öneri kararnamesi ile uygulanması için Sovnarkom, STO veya Halk Komiserliği aracılığıyla çalışmaya zorlandı.[8] Ajansın ekonomik hesaplamaları ve politika önerileri, 1920'lerin ilk yarısı boyunca soyut kaldı, Gosplan'ın arzuları ve gerçek politikası büyük ölçüde birbirinden ayrıldı.[8]

İç savaş yıllarında merkezi ekonomik planlama yapan Çalışma ve Savunma Konseyi Ağustos 1923'te Gosplan'a bağlandı.

Yükseliş

Narkomfin ve Gosplan arasında gerginlik devam etti; Narkomfin, ithalatı ve ihracatı dengeleyerek para birimini güçlendirmek için tahıl ihracatını artırmayı savunurken, aynı zamanda köylü refahınının güçlendirilmesini savunuyordu; Gosplan ise ucuz gıdaların baş savunucusuydu ve sanayinin planlanmış gelişimi olarak ortaya çıktı.[9]

1925 yılı boyunca, Gosplan yıllık ekonomik planlar hazırlamaya başladı, "kontrol sayıları" olarak da bilinir.(Rusça: контрольные цифры).

Ajansın çalışması boyunca, SSCB Merkezi İstatistik Müdürlüğü, Halkın Finans Komiserliği, Ulusal Ekonomi Yüksek Sovyeti (Vesenkha) ve daha sonra Gosbank ile Gossna kordine edildi.

Beş-yıl planı

1928'deki Birinci Beş Yıllık Plan tanıtımıyla Gosplan, Sovyetler Birliği Komünist Partisi tarafından kabul edilen hedeflere göre ekonomik planların yaratılış ve denetiminden sorumlu oldu.

1930'da İstatistik Müdürlüğü, Gosplan ile birleştirildi ve 3 Şubat 1931'de Gosplan Sovnarkom'dan yeniden bağımsızlığını kazandı.

Mayıs 1955'te Gosplan iki komisyona ayrıldı: SSCB Bakanlar Kurulu ile İleri Planlama Devlet Komisyonu ve SSCB Bakanlar Kurulu Güncel Planlama Ekonomik Komisyonu. Bunlar sırasıyla tahmini ve acil planlama ile görevlendirildi. İkincisinin çalışması, Gosplan'ın önümüzdeki 10-15 yıl planlamasıyla birlikte Gosplan tarafından sunulan beş yıllık planlara dayanıyordu.

Gosplan'ın merkezi Moskova'da, Devlet Duması tarafından işgal edilen binadaydı.

Gosplan'ın yöneticileri

Adı	Tarihler		Dönemin bakanlar kurulu başkanı
	Başlangıç tarihi	Sona erme tarihi
Devlet Planlama Komisyonu
Gleb Krzhizhanovsky (1. dönem)	13 Ağustos 1921	11 Aralık 1923	Vladimir Lenin
Alexander Tsuryupa	11 Aralık 1923	18 Kasım 1925	Vladimir Lenin, Alexey Rykov
Gleb Krzhizhanovsky (2. dönem)	18 Kasım 1925	10 Kasım 1930	Alexey Rykov
Valerian Kuibyshev	10 Kasım 1930	25 Nisan 1934	Vyacheslav Molotov
Valery Mezhlauk (1. dönem)	25 Nisan 1934	25 Şubat 1937	Vyacheslav Molotov
Gennady Smirnov	25 Şubat 1937	17 Ekim 1937	Vyacheslav Molotov
Valery Mezhlauk (2. dönem)	17 Ekim 1937	1 Aralık 1937	Vyacheslav Molotov
Nikolai Voznesensky (1. dönem)	19 Ocak 1938	10 Mart 1941	Vyacheslav Molotov
Maksim Saburov (1. dönem)	10 Mart 1941	8 Aralık 1942	Joseph Stalin
Nikolai Voznesensky (2. dönem)	8 Aralık 1942	9 Ocak 1948	Joseph Stalin
Devlet Planlama Komitesi
Nikolai Voznesensky	9 Ocak 1948	5 Mart 1949	Joseph Stalin
Maksim Saburov (2. dönem)	5 Mart 1949	5 Mart 1953	Joseph Stalin
Grigory Kosyachenko	5 Mart 1953	29 Haziran 1953	Georgy Malenkov
Maksim Saburov (3. dönem)	29 Haziran 1953	25 Mayıs 1955	Georgy Malenkov
İleri Düzey Planlama için Devlet Ekonomik Komisyonu
Nikolai Baibakov (1. dönem)	25 Mayıs 1955	3 Mayıs 1957	Nikolai Bulganin
Joseph Kuzmin	3 Mayıs 1957	10 Mayıs 1957	Nikolai Bulganin
Mevcut Planlama için Devlet Ekonomik Komisyonu
Maksim Saburov	25 Mayıs 1955	25 Aralık 1956	Nikolai Bulganin
Mikhail Pervukhin	25 Aralık 1956	10 Mayıs 1957	Nikolai Bulganin
Devlet Planlama Komitesi
Joseph Kuzmin	10 Mayıs 1957	20 Mart 1959	Nikolai Bulganin, Nikita Khrushchev
Alexei Kosygin	20 Mart 1959	4 Mayıs 1960	Nikita Khrushchev
Vladimir Novikov	4 Mayıs 1960	17 Temmuz 1962	Nikita Khrushchev
Veniamin Dymshits	17 Temmuz 1962	24 Kasım 1962	Nikita Khrushchev
Pyotr Lomako	24 Kasım 1962	2 Ekim 1965	Nikita Khrushchev, Aleksey Kosigin
Nikolai Baibakov (2. dönem)	2 Ekim 1965	14 Ekim 1985	Aleksey Kosigin, Nikolai Tikhonov, Nikolay Rıjkov
Nikolai Talyzin	14 Ekim 1985	5 Şubat 1988	Nikolay Rıjkov
Yuri Maslyukov	5 Şubat 1988	1 Nisan 1991	Nikolay Rıjkov, Valentin Pavlov

Kaynakça

1. "Gosplan" kelimesi Gosudarstvenniy Komitet po ve Planirovaniyu kısaltmasının birleşmesinden oluşur.(Государственный комитет по планированию, "Planlama için Devlet Komitesi".)
2. Alec >Nove, An Economic History of the USSR. New Edition. London: Penguin Books, 1989; pg. 61.
3. E.H. Carr, A History of Soviet Russia: The Bolshevik Revolution, 1917-1923: Volume 2. London: Macmillan, 1952; pg. 375.
4. Maurice Dobb, Russian Economic Development Since the Revolution. New York: E.P. Dutton, 1928; pg. 241; fn. 1.
5. Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 376.
6. Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 377.
7. Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 379.
8. Carr, A History of Soviet Russia, vol. 2, pg. 381.
9. Carr, The Interregnum, pp. 13-14.

Dış bağlantılar

• Bulletin Gosplana (Gosplan Bulletin). Moscow: Gosplan, 1923. —Downloadable pdfs.
• Planovoe khozaistvo (Planned Economy). Moscow: Gosplan, 1924. —Downloadable pdfs.
• Planovoe khozaistvo (Planned Economy). Moscow: Gosplan, 1925. —Downloadable pdfs.

Ayrıca bakınız

Planlı ekonomi