Moğolistan Halk Cumhuriyeti

Moğolistan Halk Cumhuriyeti (Moğolca: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс (БНМАУ), Bügd Nairamdakh Moğol Ard Uls (BNMAU), 1924 ile 1992 yıllar arasında Asya kıtasında bugünkü Moğolistan sınırları içerisinde egemen olan sosyalist devlet .

Mongolian People's Republic
ᠪᠦᠭᠦᠳᠡ ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠠᠷᠠᠳ ᠤᠯᠤᠰ [lower-alpha 1]
Bygede Nairamdaka Mongol Arad Ulas[lower-alpha 2]
Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс[lower-alpha 3]
Bügd Nairamdakh Mongol Ard Uls
Moğolistan Halk Cumhuriyeti
1924-1992
Moğolistan Halk Cumhuriyeti (1989)
Başkent Ulan Batur
Yaygın diller Moğolca
Hükûmet Komünist tek parti
Tarihçe  
• Kuruluşu
1924
• Halk Devrimi
1921
• Kuruluş
1924
• Çin'in bağımsızlığı kabulü
1946
• Rejim değişikliği
1992
• Dağılışı
1992
Para birimi Tögrög
Öncüller		Ardıllar
Moğolistan Bogd Hanlığı
Çin Cumhuriyeti (1912-1949)
Moğolistan

Moğolistan Halk Devrimci Partisi tarafından yönetildi ve tarihi boyunca Sovyetler Birliği ile yakın bağlantılarını sürdürdü.[1] Coğrafi olarak Çin'in güneye ve Sovyetler Birliği'nin ( Rus SFSR aracılığıyla) kuzeyine sınırlanmıştır. 1944 yılına kadar, sadece Moğolistan ve Sovyetler Birliği tarafından tanınan bir başka Sovyet uydu devleti olan Tuvan Halk Cumhuriyeti ile de sınırı bulunmaktaydı.

Tarihçe

Dış Moğolistan, 1691'den 1911'e kadar Mançu Çing Hanedanı tarafından yönetildi. 20. yüzyılın ilk on yılında, Çing hükûmeti, Dış Moğolistan'ın daha fazla entegrasyonunu amaçlayan yeni politikaları uygulamaya başladı. 19. yüzyılda İç Moğolistan'daki gelişmelere benzer bir sömürgecilik beklentisiyle Moğol aristokrasisi, Rus İmparatorluğu'dan destek talep etti. Ağustos 1911'de bir Moğol heyeti Sankt Petersburg'a giderek, sınırlı destek sözünü aldı. Geri döndüklerinde, sonunda Çing hanedanının çöküşüne yol açan 1911 Devrimi başlamıştı. Aralık 1911 yılında Moğollar Çing Amban'ı Ulan Batur'da devirerek yerine ve 8. Jebtsundamba Khutukhtu olarak atandı Bogd Han önderliğinde Çing Hanedanlığı'ndan ayrılarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. İç Moğolistan'ı yeni devlete dahil etme girişimleri askeri güçsüzlük, Rusya'nın yardımlarının eksikliği de dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle başarısız olmuştu. Bu süreçte Rusya, İç Moğolistan'ın iç işlerinde Japonya ile gizli anlaşmalar ile bağlı olduğu için ilerleme de kaydedemesi ve İç Moğol aristokratlarının ve yüksek din adamlarının destek eksikliği nedeniyle de ilerleme sağlanamıştı. 1915 yılında Kyahta'da imzalanan antlaşmada Çin, Rusya ve Moğolistan, Moğolistan'ın Çin hükümdarlığı altında özerkliği sürdürme statüsü üzerinde anlaştılar.[2]

Bununla birlikte, Çin Cumhuriyeti, Rus Devrimi'ni ve ardından gelen iç savaşı Dış Moğolistan'a asker yerleştirmek için bir bahane olarak kullanabildi ve 1919'da Moğol hükûmeti Moğolistan'ın özerkliğini ortadan kaldıran bir antlaşma imzalamaya zorlandı. Associated Press gönderisine göre, bazı Moğol şefleri Çin'den Moğolistan yönetimini geri almasını ve Dış Moğolistan'ın özerkliğini sona erdirmesini isteyen bir dilekçe imzaladılar.[3] Tusiyetu Han Aimak'ın Prensi Darchin Ch'in Wang, Çin yönetimini desteklerken, küçük kardeşi Tsewang, Ungern-Sternberg'in destekçisiydi.[4] Çin işgali altında Moğolistan Halk Partisi kuruldu ve bir kez daha kuzeye, bu sefer Sovyet Rusya'dan yardım beklentisi oluştu. Bu arada, Roman Ungern von Sternberg'in liderliğindeki Beyaz Rus birlikleri, Mart 1921'in başlarında Khuree'yi işgal etmişti ve yeni bir teokratik hükûmet 13 Mart'ta Çin'den bağımsızlığını ilan etti. Ancak 1921 Moğol Devrimi patlak verdi ve sonraki aylarda Ungern ve kalan Çin birlikleri sürüldü ve 6 Temmuz 1921'de Moğol Halk Partisi ve Sovyet birlikleri Niislel Khuree'yi aldı. Halk Partisi yeni bir hükûmet kurdu, ancak Bogd Han'ı devlet başkanı olarak korudu.[5][6] İlerleyen yıllarda bazı şiddetli güç mücadeleleriyle Sovyet etkisi daha da güçlendi ve Bogd Han'ın ölümünden sonra 26 Kasım 1924 tarihinde Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan edildi. Hükûümet, 26 Kasım 1924 Moğolistan Halk Cumhuriyeti Anayasası'na göre ölümünden sonra Bogda Han'ın mührünü kontrol altına aldı.[7]

Zhang Zuolin'in etki alanında bulundurduğu alanın (Çin " Üç Doğu Eyaleti " kesimi) haricinde, Sovyet yanlısı Moğol komünistlerinin Dış Moğolistan'ın kontrolünü ele geçirmesinin ardından 1922'de Bogda Han ve Bodo tarafından yönetildiği Dış Moğolistan'ı ele geçirmesi önerildi.[4]

İlk anayasayı tartışan ve onaylayan ilk Ulsyn Ikh Khural . Kasım 1924.

1925 ve 1928 arasında yeni rejim kuruldu. O zamanlar Moğolistan ciddi şekilde az gelişmişti. Sanayi yoktu ve tüm servet soylular ve dini kuruluşlar tarafından kontrol ediliyordu. 1928'de Sovyet lideri Joseph Stalin ve Komintern, Moğol tarımının kolektivizasyonu da dahil olmak üzere sosyalizmin inşasını emretti. Bu, dinin yıkılmasına, ekonomide ve ulaşımda bozulmaya yol açarak Batı ve Güney'de sadece Sovyetler Birliği'nin yardımıyla bastırılabilecek ayaklanmalara yol açtı.[8][9] 1934'te Peljidiin Genden Moskova'yı ziyaret etti ve Stalin'i "Kırmızı emperyalizm"'i öfkeyle suçladı. Daha sonra Karadeniz'de bir tatil yapmak için kandırıldıktan sonra Büyük Tasfiye'de öldü. 1932'den sonra, bir komuta ekonomisinin uygulanması geri çekildi. 1936'da, Stalin ülkenin Budist kurumlarının tasfiyesini emretti. Bu arada, Mançurya'daki Japon saldırıları, Moskova'nın Moğolistan'da birlik oluşturması için önemli bir gerekçe oluşturmuştu . Bu süreçte Büyük Tasfiye olayı Moğolistan'a sıçradı. Ölenler arasında Genden, Anandyn Amar, Demid ve Losol vardı. Genden'nin iktidardan uzaklaştırılmasından sonra Stalin'in takipçisi Mareşal Horloogiyn Çoybalsan görevi devraldı.[10]

II. Dünya Savaşı (1939–1945)

II. Dünya Savaşı sırasında, Moğolistan ve Mançurya arasındaki sınırda artan bir Japon tehdidi nedeniyle, Sovyetler Birliği, Moğol sosyalizminin seyrini yeni bir ekonomik aşamalılık politikası ve ulusal savunmanın oluşturulması lehine tersine çevirdi. Sovyet ve Moğol orduları, 1939 yazında Halhin Gol Muharebesi Doğu Moğolistan'ı işgal eden Japon güçlerini yendi ve o yılın sonbaharında Moğol-Mançurya sınırını tanımlamak için bir komisyon kuruldu.

1941'den sonra Moğolistan ekonomisi, Sovyet Birliğini mümkün olan her şekilde destekleyecek şekilde yeniden ayarlandı, buna çeşitli Sovyet askeri birimlerine finansman sağlamak da dahil. Rus tarihçi V. Suvorov, Sovyet-Alman Savaşı sırasında Moğolistan yardımının ABD yardımı gibi önemli olduğunu yazdı çünkü sıcak giysiler Doğu Cephesi'ndeki savaşlarda zafere genellikle karar verdi.[11][12] Buna ek olarak, Moğol gönüllüler Kızıl Ordu'da Avrupa Mihver Devletleri'ne karşı savaştılar.[13]

1944 yılında Moğolistan, Tuva Halk Cumhuriyeti'nini Sovyetler Birliği'ne katılması ile birlikte sınır komşularından birini kaybetmişti.

1945 yazında Sovyetler Birliği, Japonlara karşı başarılı bir saldırı olan Mançurya Stratejik Saldırı Operasyonunu başlatmak için Moğolistan'ı bir üs olarak kullandı. Önceki birikim, devasa miktarda ekipmanla birlikte 650.000 Sovyet askerini Moğolistan'a getirdi. Moğolistan Halk Ordusu çatışmada sınırlı bir destek rolü oynamış olsa da, birliğin bu çatışmaya katılması Stalin'e Çin tarafının Moğolistan'ın bağımsızlığını kabul etmeye zorlamak için kozları vermişti.

1945 Çin-Sovyet Antlaşması ve Moğolistan'ın bağımsızlığı

Şubat 1945 Yalta Konferansı, Sovyetler Birliği'nin Pasifik Savaşı'na katılımını sağladı. Yalta'da öne sürülen Sovyetlerin katılım koşullarından biri, savaştan sonra Dış Moğolistan'ın "statükoyu" koruyacağıydı. Bu "statüko" nun kesin anlamı, 1945 yazında Stalin ve Çan Kay Şek'in elçisi T.V. Soong arasındaki Moskova'daki Çin-Sovyet görüşmelerinde tartışma konusu oldu.

Stalin, Çin Cumhuriyeti'nin Dış Moğolistan'ın bağımsızlığını tanıması konusunda ısrar etti . Çan Kay Şek bu fikre direndi ama sonunda teslim oldu. Ancak Çan, Stalin'den Çin Komünist Partisini desteklemekten kaçınmaya söz vermesini istemiş, bu durumda kısmen Dış Moğolistan'dan vazgeçme anlamına gelmişti.

Böylece, Çin-Sovyet Antlaşması ile birlikte Dış Moğolistan'ın bağımsızlığını garanti altına alınmıştı. Bu antlaşma ile birlikte Khorloogiin Choibalsan'ın Dış Moğolistan'ı Çin'in elinde kalan İç Moğolistan ile birleştirme umutlarını da sona erdiren bir antlaşma olmuştu. Choibalsan başlangıçta Stalin'in Büyük Moğolistan vizyonunu destekleyeceğini umuyordu, ancak Sovyet lideri Choibalsan'ın vizyonunu, Sovyet kazanımları için kolayca kurban etti, Çin-Sovyet Antlaşması ile güvence altına alındı ve Yalta anlaşmaları tarafından meşrulaştırıldı. Bu anlamda, Çin-Sovyet Antlaşması, Moğolistan'ın bağımsız bir Moğolistan Halk Cumhuriyeti'ne ve Çin Cumhuriyeti'nin içerisinde yer alan komşu bir İç Moğolistan'a kalıcı olarak bölünmesine neden olmuştu.[14]

Soğuk Savaş politikası (1945–85)

Moğolistan hükûmeti Moskova ile ilişkilerini güvence altına alarak sivil girişime odaklanarak savaş sonrası gelişime geçti. Moğolistan, bu süreçte Sovyetler Birliği dışındaki hiçbir ulusla neredeyse hiç bağlantısı olmayan dünyanın en izole ülkelerinden biriydi. Savaştan sonra uluslararası bağlar genişledi ve Moğolistan, Kuzey Kore ve Doğu Avrupa'daki yeni Komünist devletlerle ilişkiler kurdu. Moğolistan ve Çin Halk Cumhuriyeti 1949'da birbirlerini tanıdılar ve Çin, Dış Moğolistan'a dair tüm iddialarından feragat etmiştir. Ancak Mao Zedong, Moğolistan'ın Çin ile yeniden entegrasyonunu şahsi olarak umut ediyordu. Bu soruyu 1949 gibi erken bir tarihte Sovyet önderliğinde (Xibaipo'da Anastas Mikoyan ile görüşürken) daha sonra Stalin'in ölümünden bir yıl sonra, 1954'te Stalin tarafından sıkı bir şekilde reddedildikten sonra ortaya koyup, dile getirmiştir. 1956'da Nikita Kruşçev'in Gizli söylev sırasında Sovyet lideri Josef Stalin tarafından yapılan yanlış uygulamaları dile getirmesi neticesinde, Çin liderler Moğolistan'ın bağımsızlığını Stalin'in Mikoyan'la yaptığı toplantılarda yaptığı hatalardan biri olarak göstermeye çalıştı. Sovyetlerin bu duruma tepkisi ise Moğolların kendi kaderlerine karar vermekte özgür şeklinde olmuştur.

Yumjaagiin Tsedenbal, Moğolistan'da 44 yıldan fazla hüküm sürdü

1952'de Choibalsan, kanser tedavisi gördüğü Moskova'da hayatını kaybetti. Yerine başbakan olarak Yumjaagiin Tsedenbal atandı. Selefinden farklı olarak Tsedenbal, Moğolistan'ı Sovyetler Birliği'nin kurucu cumhuriyetlerinden biri olarak kabul etmekteydi. Ancak bu fikir diğer Moğol Devrimci Halk Partisi üyelerinin muhalefetiyle karşılaşmış ve sonrasında terk edilmişti.

1950'lerde Moğolistan Halk Cumhuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler önemli ölçüde gelişti. Çin, Ulan Batur'daki tüm endüstrileri ve apartman bloklarını inşa ederek çok ihtiyaç duyulan ekonomik yardımı sağladı. 1962'den sonra Çin-Sovyet ilişkilerinin kötüleştiği bir süreçte, Moskova'yı kırmaya zorlamak amacıyla 1962'den sonra onları geri çekinceye kadar binlerce Çinli işçi bu projelere katıldı.

Çin-Sovyet bölünmesinin başlangıcından sonra, Moğolistan kısa bir süre boşaltıldı, ancak kısa süre sonra Sovyet yanlısı bir tavır aldı ve Çin ile kavgadaki Sovyet tezlerini onaylayan ilk sosyalist ülkelerden biri oldu. Çin-Moğol sınırındaki askeri yapı 1963 gibi erken bir tarihte başladı; Aralık 1965'te Moğol Politbürosu, Sovyetler Birliği'nden askeri güçlerini Moğolistan'a yerleştirmesini istedi. Ocak 1966'da Leonid Brezhnev'in Moğolistan'ı ziyaretiyle, iki ülke karşılıklı yardım anlaşması imzaladı ve ülkede Sovyet askeri varlığına yol açtı. Şubat 1967'de, haftalarca kötüleşen Çin-Sovyet gerginliklerini izleyen Moskova, Moğolistan'da yeniden düzenlenen 39. Sovyet Ordusu'nun görevlendirilmesini resmen onayladı.

Sovyet teşviki ile Moğolistan komünist sponsorluğundaki konferanslara ve uluslararası organizasyonlara katılımını artırdı. 1955 yılında Moğolistan, Birleşmiş Milletler'e katılmaya çalıştı, ancak bu talep, Moğolistan'a ilişkin yenilenen taleplerini sürdüren Çin Cumhuriyeti (ve şimdi Tayvan merkezli) tarafından veto edildi. Sovyetler Birliği, Çin Cumhuriyeti tekrar veto kullanması durumunda, yeni sömürgeleştirilmiş tüm Afrika devletlerinin kabulünü veto etmekle tehdit etmesinden sonra Moğolistan 1961 yılında BM'ye üye oldu. Soğuk Savaş'ın sonuna kadar Amerika Birleşik Devletleri ile diplomatik ilişkiler kurulamadı. Moğolistan, Sovyet nükleer silahlarının varlığı nedeniyle Çin-Sovyet bölünmesinden sonra Sovyetler Birliği ile Çin arasında bir tartışma aracı oldu.

1980'lerin başında, Tsedenbal giderek daha otoriter ve düzensiz bir yönetim oluşturdu. Bir dizi parti tasfiyesinin ardından, Ağustos 1984'te "yaşlılık ve zihinsel yetersizlik" bahanesiyle partiden ihraç edildi. Tsedenbal'ın ihraç edilmesi tam olarak Sovyet desteğine sahipti ve 1991'de kanserden ölümüne kadar yaşadığı Moskova'ya gönderilmişti. Jambyn Batmönkh Genel Sekreter olarak görev aldı ve Mikhail Gorbaçov'un Sovyetler Birliği'nde uyguladığı reformları uygulamaya başladı.

Çöküş (1985–1992)

Mikhail Gorbaçov, Sovyetler Birliği'nde iktidara geldikten sonra, perestroika ve glasnost politikalarını uyguladı. Sovyetler Birliği'ndeki reform atmosferi Moğolistan'da da benzer reformlara yol açtı. 1990 kışında yapılan kitlesel gösterilerin ardından Moğol Devrimci Halk Partisi, siyasi sistem üzerindeki kontrollerini gevşetmeye başladı. Moğol Devrimci Halk Partisi'nin Politbürosu mart ayında istifa etti ve mayıs ayında anayasa değiştirildi ve Moğol Devrimci Halk Partisi'nin ülkedeki rehberlik gücü rolüne atıfta bulunuldu, muhalefet partilerini yasallaştırdı, daimi bir yasama organı oluşturuldu ve başkanlık bürosu kuruldu. 29 Temmuz 1990'da Moğolistan'da ilk çok partili seçimler yapıldı.[15] Seçim sonuçları neticesinde parti oyların %85'ini elde etmişti.

SSCB, 1987-1992 yılları arasında Moğolistan'da konuşlanmış birliklerini ve teknik ve mali yardımlarını geri çekti.[16] Daha sonra Moğolistan'ın dış ve savunma politikası derinden değişti: "Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile dostane ilişkilerin sürdürülmesi Moğolistan'ın dış politika faaliyetinin önceliği olacaktır. Her iki ülkenin çizgisini kabul etmeyecek, prensip olarak her ikisi ile dengeli bir ilişki sürdürecek ve çok yönlü iyi komşuluk işbirliğini destekleyecektir. ” ifadeleri Moğolistan tarafından kullanılmıştır.

notlar
  1. (1924—1931, 1941-1946)
  2. (1931—1941)
  3. (1946—1992)

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. James Cotton (1989). Asian Frontier Nationalism (İngilizce). Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-2585-3.
  2. C.R. Bawden, The modern history of Mongolia, London 1968, p. 191-201
  3. Associated Press. (31 Ekim 1919). "Outer Mongolia, Tired of Autonomy, Asks China to Pay Her Princes and Take Her Back". The New York Times. PEKING. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  4. Arşivlenmiş kopya. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
  5. Mark Juergensmeyer (16 Mayıs 2008). Global Rebellion (İngilizce). Univ of California Press. ISBN 978-0-520-93476-4.
  6. Mark Juergensmeyer (10 Mayıs 1993). The New Cold War? (İngilizce). Univ of California Press. ISBN 978-0-520-91501-5. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
  7. A. P. Samest Blaustein; Jay Adrian Sigler; Benjamin R. Beede (1977). Independence documents of the world. 2 (İngilizce). Brill Archive. ISBN 978-0-379-00795-4. 16 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
  8. Kuzmin, S.L. and Oyuunchimeg J. Vooruzhennoe Vosstanie v Mongolii v 1932 g. Moscow, MBA Publ., 2015
  9. Kuzmin, S.L. and Oyuunchimeg, J. Sotsializmyn Esreg 1932 Ony Mongol Dakh Boslogo. Ulaanbaatar: Munkhiin Useg, 2014
  10. "Christopher Kaplonski: "Thirty thousand bullets: remembering political repression in Mongolia", in Kenneth Christie and Robert Cribb, eds., Historical Injustice and Democratic Transition in Eastern Asia and Northern Europe: Ghosts at the Table of Democracy, London 2002, p. 156, 167n2" (PDF). 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
  11. В.Суворов. Последняя республика ГЛАВА 8 У КОГО СОЮЗНИКИ ЛУЧШЕ? 16 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Russian)
  12. V.Suvorov, The last republic
  13. Denys J. Voaden: Mongolian and Tuvan aid to wartime Russia, in: M. Gervers/U. Bulag/G. Long (eds.): History and society in Central and Inner Asia, Toronto 2007, pp. 273-277 (here: p. 276).
  14. "Liu Xiaoyuan, Reins of Liberation: An Entangled History of Mongolian Independence, Chinese Territoriality, and Great Power Hegemony, 1911–1950 (Washington D.C.: Woodrow Wilson Press, 2006)". 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2020.
  15. Holley (24 Temmuz 1990). "Briefing Paper : For the First Time, Mongolians Have Political Choices". Los Angeles Times. Los Angeles, CA. 12 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
  16. Mongolia, Landmine Monitor Report 2000

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.