Modüler aritmetik

Modüler aritmetik, tamsayılarda kullanılan bir hesap yöntemidir. Saatin her on iki saatte bir yinelenmesi gibi modül denen belli bir değere gelindiğinde yeniden sıfıra dönülmesiyle olur.

Saatin işlemesi modüler aritmetiğe örnektir.

Birçok eski kültürde insanlar modüler aritmetikte söz etmişlerdir. Çinlilerin kalan teoremi buna örnek verilebilir. Çağdaş gösterimi ile tanımını Carl Friedrich Gauss açıklamıştır.[1]

a ve b tamsayıları, verilen bir pozitif m sayısına bölündüğünde aynı kalanı veriyorsa ''a tamsayısı, b tamsayısına, m modülüne göre denktir." denir. a ≡ b mod(m) ile gösterilir. Başka bir söyleniş şekli ise a sayısının m sayısına bölümünden kalanın b olduğudur. Bunu cebirsel bir ifade ile yazarsak a=mk+b (k ∈ Z) olacaktır.

Modüler Aritmetiğin Özellikleri

a,b,c,k ∈ Z ve m, n ∈ Z⁺, m > 1 için;

1) a ± c ≡ b ± c (mod m) Her iki tarafa istenilen sayı eklenip çıkarılabilir.

2) a . c ≡ b . c (mod m) Her iki tarafa istenilen sayı ile çarpılınabilir.

3) aⁿ ≡ bⁿ (mod m) Her iki tarafın n. dereceden üssü alınabilir.

4) a ± m.k ≡ b (mod m) Tek bir tarafa veya iki tarafa m sayısının k katı eklenip çıkarılabilir.

Örnekler

1) Modüler aritmetikte çok büyük sayıların kalanını bulmak çok kolaydır. Gerekli adımları takip ederek bunu yapmanız çok kolay olacaktır. Örneğin;

7^1881 ≡ ? mod(4)

7^1 ≡ 3 mod(4)

7^2 ≡ 1 mod(4)

7^3 ≡ 3 mod(4)

7^4 ≡ 1 mod(4)

Yukarıdaki ifade belli bir düzene göre gittiğinden (tek sayılı üsler için 3 ; çift sayılı üsler için 1 kalanı veriyor.) 7^1881=3 mod(4) olacaktır.

2) 58 * 17 + 13 ≡ ? mod (11)

3 * 6 + 2 ≡ ? mod(11)

20 ≡ 9 mod(11)

Böylece yukarıdaki toplam ve çarpım içeren ifadenin 11 e bölümünden kalan 9 olacaktır.

3) 444^9 * 2189 - 1999 ≡ ? mod(9) (9 a bölünebilme kuralı ile çözülebilir.)

3^9 * 2 - 1 ≡ ? mod(9)

0 - 1 ≡ ? mod(9)

? = 8 olacaktır.

Kaynakça

1. Richard Taylor (2012). "Modular Arithmetic: Driven by Inherent Beauty and Human Curiosity". Institute for Advanced Study. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2013.