Muhammed Musaddık

Muhammed Musaddık (Mossadeq  Farsça: محمد مصدق) (d. 16 Haziran, 1882; Tahran - ö. 5 Mart, 1967; Tahran), İran'daki İngiliz petrol tesislerinin millileştiren ve başbakanlığı sırasında (1951-1953) Şah Muhammed Rıza Pehlevi'yle büyük bir iktidar çekişmesi içine giren İranlı siyasi önder. 1951 yılında İran Başbakanlığına geldi ve 1953 yılında darbe ile görevden uzaklaştırıldı. Başbakanlık maaşını almamıştır ve başbakanlık kurumunun masraflarını kendisi karşılamıştır.[1]

Muhammed Musaddık
İran Başbakanı
Görev süresi 28 Nisan 1951 - 16 Temmuz 1952
Hükümdar	Muhammed Rıza Pehlevi
Yardımcı	Ahmed Zirakzade
Yerine geldiği	Hüseyin Ala
Yerine gelen	Ahmed Kavam
Görev süresi 21 Temmuz 1952 - 19 Ağustos 1953
Hükümdar	Muhammed Rıza Pehlevi
Yardımcı	Hüseyin Fatemi
Yerine geldiği	Ahmed Kavam
Yerine gelen	Fazlullah Zahedi
Kişisel bilgiler
Doğum	16 Haziran 1882 Tahran, İran
Ölüm	5 Mart 1967 (84 yaşında) Ahmedabad, İran
Partisi	Millî Cephe
Evlilik(ler)	Zia od-Saltane (1901–1965)
Bitirdiği okul	Paris Siyasi Bilimler Akademisi
Dini	İslam
İmzası

Hayatı

İranlı bir devlet görevlisinin oğluydu. İsviçre'de Lozan Üniversitesi'nde hukuk doktorasını tamamladı. 1914'te İran'a döndükten sonra Fars iline vali olarak atandı. Rıza Han'ın (sonradan Rıza Şah Pehlevi) 1921'de düzenlediği darbeyle yönetimde güçlü bir konuma gelmesinden sonra, önce maliye bakanlığı, ardından da kısa süreyle dışişleri bakanlığı görevinde bulundu. 1923'te Ulusal Danışma Meclisi'ne seçildi. Rıza Han'ın 1925'te kendisini şah ilan etmesine karşı çıkması bütün görevlerinden uzaklaştırılmasına neden oldu.

Rıza Şah'ın 1941'de oğlu Muhammed Rıza Pehlevi lehine tahttan çekilmek zorunda kalmasının ardından, siyasi yaşama dönerek yeniden meclise seçildi (1944). Sovyetler Birliği'ne İran'ın kuzeyinde petrol çıkarma ve arama hakkı tanınmasına karşı başarılı bir muhalefet hareketi yürüttü. Ardından İngilizlere ait Anglo-Iranian Oil Company Ltd.'nin İran'daki tesislerinin millileştirilmesi çağrısında bulunarak, milliyetçi çevrelerde büyük saygınlık kazandı. Musaddık'ın hazırladığı İran petrollerinin millileştirilmesini öngören yasa tasarısı 1951'de meclisten geçti ve şah, meclisin bu kararıyla daha da güçlenen Musaddık'ı başbakanlığa getirmek zorunda kaldı.

Millileştirme kararı İran'da giderek derinleşen bir siyasi ve ekonomik bunalıma yol açtı. Musaddık ve önderlik ettiği Ulusal Cephe Partisi, halk arasında güçlenmeye devam ettiyse de, yönetimde güçlü bir konumu olan elitlerin ve Batılı güçlerin Musaddık yönetimine tepkileri yoğunlaştı. İngilizler çok geçmeden İran petrol pazarından çekildiler. Musaddık'ın İran petrolü için yeni pazarlar bulmada karşılaştığı güçlükler ekonomik sorunları derinleştirdi.

Musaddık'la ciddi bir iktidar mücadelesi içine giren şah, Ağustos 1953'te başbakanı görevden alma girişiminde bulundu. Ama Musaddık yanlılarının başlattığı kitlesel sokak gösterileri karşısında İran'dan kaçmak zorunda kaldı. Musaddık'ın muhalifleri olaydan birkaç gün sonra ABD'nin de desteğinin alındığı iddia edilen bir darbe düzenleyerek Musaddık'ı yönetimden uzaklaştırdılar ve şahın ülkeye dönmesini sağladılar. Darbe ile olan ABD ilgisi 2000 yılında ABD eski dışişleri bakanlarından Madeleine Albright tarafından kabul edilmiştir, daha sonra ise ABD başkanı Barack Obama, 4 Haziran 2009'da Mısır'da yaptığı konuşmada bu ilgiyi resmen doğrulamıştır.[2] Son olarak 2013 yılında Amerikan Merkezi Haberalma Örgütü CIA darbedeki sorumluluğunu resmen kabul etmiştir.[3] Vatana ihanet suçundan üç yıl hapse mahkûm edilen Musaddık, hayatının geri kalan bölümünü ev hapsinde geçirdi. İran'daki petrol tesisleri ise İran hükümetinin denetiminde kaldı. 1967'de evinde göz hapsinde iken öldü.

Kaynakça

1. Suâd Pîrâ - Osman Gazi Özgüdenli, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 31, sayfa: 228-229
2. "Obama'dan tarihi itiraf: "Darbeye karıştık"". Cable News Network LP, LLLP. cnnturk.com. 4 Haziran 2009. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2017.
3. "CIA'den 60 yıl sonra darbe itirafı". ntvmsnbc.com. 19 Ağustos 2013. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2017.

Siyasi görevi
Önce gelen: Hüseyin Ala	İran Başbakanı 1951–1952	Sonra gelen: Ahmed Kavam
Önce gelen: Ahmed Kavam	İran Başbakanı 1952–1953	Sonra gelen: Fazlullah Zahedi