Procyon
Procyon (α CMi, α Canis Minoris, Alfa Canis Minoris), Küçük Köpek takımyıldızı'nın en parlak yıldızıdır. 0,34 kadir görünen parlaklığıyla[1] gece gökyüzünün en parlak sekizinci yıldızıdır. Çıplak gözle bakıldığında tek bir yıldız gibi görünür fakat aslında ikili yıldız sistemidir. Procyon A olarak adlandırılan birincil bileşen, F-tipi beyaz bir anakol yıldızıdır. Procyon B olarak adlandırılan ikincil bileşen ise, tayf sınıfı DQZ[3] olan soluk bir beyaz cücedir. Parlaklığının nedeni Güneş'e olan göreceli yakınlığından değil, kendi içsel aydınlatma gücünden kaynaklanmaktadır. ESA'nın Hipparcos uydusuyla yapılan ölçümlerde, yıldızın uzaklığı 11,4 ışık yılı olarak hesaplanmıştır ve bu da Procyon'u en yakın komşu yıldızlardan birisi yapmaktadır.
 | ||
| Gözlem verisi Dönem J2000.0 | ||
|---|---|---|
| Takımyıldız | Küçük Köpek | |
| Bahar açısı | (α) | 07s 39d 18,11950sn[1] |
| Yükselim | (δ) | +05° 13′ 29,9552″[1] |
| Galaktik enlem | 13,02207808[2]° | |
| Galaktik boylam | 213,70072321[2]° | |
| Görünür parlaklık | (V) | A: 0,34[1] B: 10,7 |
| Görünür parlaklık | (B) | A: 0,74[1] |
| Görünür parlaklık | (J) | A: -0,498[1] |
| Sınıflandırma | ||
| Tayfsal sınıf | A: F5IV-V[1] | |
B: DQZ[3] | ||
| U-B Renk ölçeği | 0,02[4] | |
| B-V Renk ölçeği | 0,42[4] | |
| R-I Renk ölçeği | 0,23[4] | |
| Değişen yıldız türü | şüpheli[5] | |
| Gökölçümsel nitelikleri | ||
| Dikey hız | (Rv) | -3,2 ± 0,9[1] km/sn |
| Iraklık açısı | (π) | 285,93 ± 0,88[6] mys |
| Uzaklık | 11,4[6] Iy | |
| mutlak parlaklık | (V) | A: 2,65 B: 13,04 |
| Özdevinim nitelikleri | ||
| Bahar açısı payı | (μ) | -716,57 ± 0,88[6] mys/y |
| Yükselim payı | (μ) | -1.034,58 ± 0,38[6] mys/y |
| Fiziksel özellikler | ||
| Kütle | (m) | A: 1,42 ± 0,04[7] B: 0,602 ± 0,015[3] M⊙ |
| Yarıçap | (r) | A: 2,048 ± 0,025[7] B: 0,01234 ± 0,00032[3] R⊙ |
| Aydınlatma gücü | A: 6,93[7] B: 0,00055 L⊙ | |
| Yüzey kütle çekimi | (log g) | A: 3,96[7] B: 8,0[3] cgs |
| Etkin sıcaklık | A: 6.530 ± 50[7] B: 7.740 ± 50[3] K | |
| Metallik | [Fe/H] | A: -0,05 ± 0,03[7] |
| Dönüş | A: 23[8] gün | |
| Dönme hızı | (v sin i) | A: 3,16 ± 0,50[7] km/sn |
| Tahmini yaş | A: 3[3] milyar y | |
| Yörünge | ||
| İkincil bileşen | Procyon B | |
| Yörünge süresi | (P) | 40,82 y |
| Yarı büyük eksen | (a) | 4,3" |
| Dışmerkezlik | (e) | 0,407 |
| Yörünge eğikliği | (i) | 31,1° |
| Yükselen düğüm boylamı | (Ω) | 97,3° |
| Enberi dönemi | (T) | 1967,97 |
| Enberi açısı | (ω) | 92,2° |
| Katalog belirtmeleri | ||
| Elgomaisa • Algomeysa • Antecanis • α Canis Minoris • 10 Canis Minoris • GCTP 1805.00 • HR 2943 • BD+05°1739 • HD 61421 • LHS 233 • GJ 280 • HIP 37279 • SAO 115756 | ||
Gözlem bilgisi
Yüksek parlaklığıyla küçük bir takımyıldız olan Küçük Köpek'in merkezinde kolayca tespit edilebilir. Betelgeuse'nin 26° doğusunda ve Sirius'un da yaklaşık olarak 26° kuzey-doğusunda yer alır. Bu üç yıldız neredeyse kusursuz bir eşkenar üçgen oluştururlar. Bu eşkenar üçgen, kış aylarındaki gözlemlerde çok yararlı olduğundan Kış Üçgeni olarak da bilinir.
+5° 13' Dik açıklıki ile kuzey yarımkürede yer alan bir yıldızdır ancak göksel ekvatora yakın olduğundan Dünya'nın hemen hemen her yerinden gözlemlenebilir. Ocak ve Mayıs ayları arasında Samanyolu'nun hemen doğusunda zorlanmadan görülebilmektedir.
Sistem
Procyon sistemi iki bileşenden oluşmaktadır. Ana bileşen Procyon A, tayf sınıfı F5IV–V olan beyaz bir anakol yıldızıdır. Yıldızın etkin yüzey sıcaklığı 6.530 K[7]'dır ve beyaz renginin sebebidir. Güneş'ten 1,4 kat daha fazla kütleye, iki kat fazla yarıçapa ve 6,9 kat daha fazla aydınlatma gücüne sahiptir.[7][9]
Procyon B, Sirius B'den sonra Dünya'ya en yakın beyaz cüce yıldızdır. Birincil bileşenle arasındaki belirgin büyüklük farkı ve küçük açısal uzaklığı nedeniyle gözlemlenmesi Sirius B'den daha zordur. İki bileşen arasındaki açısal uzaklık, ortalama 15 AU ile Uranüs ve Güneş arasındaki mesafeden biraz daha azdır.[10] 0,6 kütlesi ile Sirius B'den daha az kütleye sahiptir.[3] 7.740 K yüzey sıcaklığına sahip olan Procyon B, Sirius B'den daha soğuktur ve bu da daha az kütleye sahip olmasının ve daha yaşlı olmasının kanıtı gibidir.
Etimoloji ve kültürel önemi
Geleneksel adı Grekçe προκύον (prokyon), "köpekten önce" anlamına gelir. Dünya'nın dönüşü nedeniyle gökyüzünde "Köpek Yıldızı" Sirius'dan önce doğduğu için bu isim verilmiştir. Yunan mitolojisinde Procyon, Icarius'un kızı Erigone'nin sadık köpeği "Maera" ile bağlantılıdır.[11]
Bu iki köpek yıldızı da eski literatürde yer alır, Babil ve Mısırlılar tarafından büyük saygı duyulurdu. Babil mitolojisinde Procyon, "Marangoz Nangar" olarak bilinirdi.[12]
Romalılar bu yıldızı Yunanca isminden Latince'ye çevirisi olan Antecanis olarak biliyorlardı. Arapça kökenli olan isimleriyse El Şira ve El Gumeysa'dır. Ortaçağ Batı Avrupası ve İngiltere'de kullanılan usturlablarda Algomeiza/Algomeyza olarak belirtilmiştir.[13] El Şira Arapça الشعرى الشامية es-şira es-şamiyahtan türetilmiştir ve "Şam'lı yakıcı yıldız" anlamındadır. El Gumeysa ise Arapça الغميصاء "gözü yaşlı kadın" anlamındadır, aynı zamanda Türkçeye Rümeysa olarak geçmiştir. Procyon'un modern Arapça'daki adı ise غموص gümüş'tür. Procyon, Uluğ Bey'in kataloğunda El Şamiya olarak geçmektedir.
Kaynakça
- NAME PROCYON AB -- Spectroscopic binary SIMBAD
- Extended Hipparcos Compilation (XHIP) (Anderson, 2012)
- Provencal, J. L.; Shipman, H. L.; Koester, Detlev; Wesemael, F.; Bergeron, P. (2002), "Procyon B: Outside the Iron Box", The Astrophysical Journal, 568 (1), ss. 324-334, Bibcode:2002ApJ...568..324P, doi:10.1086/338769 Yazar eksik
|soyadı2=(yardım) - VizieR Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Hoffleit+, 1991)
- alcyone.de - Combined General Catalogue of Variable Stars (suspected variables) (Kholopov+ 1998)
- Ashland Astronomy Studio - Procyon (HIP 37279)
- Kervella, P.; Thévenin, F.; Morel, P.; Berthomieu, G.; Bordé, P.; Provost, J. (Ocak 2004), "The diameter and evolutionary state of Procyon A. Multi-technique modeling using asteroseismic and interferometric constraints", Astronomy and Astrophysics, 413 (1), ss. 251-256, arXiv:astro-ph/0309148 $2, Bibcode:2004A&A...413..251K, doi:10.1051/0004-6361:20031527
- Koncewicz, R.; Jordan (Ocak 2007), "OI line emission in cool stars: calculations using partial redistribution", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 374 (1), ss. 220-231, Bibcode:2007MNRAS.374..220K, doi:10.1111/j.1365-2966.2006.11130.x Yazar
|ad4=eksik|soyadı4=(yardım) - Gatewood, G.; Han, I. (Şubat 2006), "An Astrometric Study of Procyon", Astronomical Journal, 131 (2), ss. 1015-1021, Bibcode:2006AJ....131.1015G, doi:10.1086/498894
- Kaler, James B., "Procyon", Stars, University of Illinois, erişim tarihi: 23 Kasım 2011
- Wendy Doniger, (Edl.) (1999), "Erigone", Merriam-Webster's encyclopedia of world religions, Merriam-Webster, s. 333, ISBN 0-87779-044-2
- Kelley, David H.; Milone, Eugene F.; Aveni, A.F. (2011). Exploring Ancient Skies: A Survey of Ancient and Cultural Astronomy. New York, New York: Springer. s. 217. ISBN 144197623X.
- Gingerich, O. (1987). "Zoomorphic Astrolabes and the Introduction of Arabic Star Names into Europe". Annals of the New York Academy of Sciences. Cilt 500. ss. 89-104. Bibcode:1987NYASA.500...89G. doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37197.x.