Rusya-Suriye ilişkileri

Rusya-Suriye ilişkileri Rusya ve Suriye arasındaki ikili ilişkiyi ifade eder. Suriye Moskova'da büyükelçiliğe, Rusya ise Şam'da bir büyükelçiliğe sahiptir. Arap ülkelerinin çoğu ile Arap Baharı kadar olduğu gibi Rusya, Suriye ile tarihsel açıdan güçlü, istikrarlı ve dostane ilişkilere sahiptir.[1] Karadeniz Filosu için Rusya'nın tek Akdeniz deniz üssü Suriye'nin Tartus limanında yer almaktadır.[2]

Suriye-Rusya ilişkileri

Rusya	Suriye

Sovyetler Birliği ve Suriye arasındaki diplomatik ilişkiler Temmuz 1944'te kuruldu. 10 Şubat 1946'da, Sovyetler Birliği ve Suriye arasındaki ilişkilerin resmileştirilmesi amacıyla bir anlaşma imzaladı. 1971 yılında, Devlet Başkanı Hafız Esad, bir anlaşma uyarınca, Sovyetler Birliği'nin Tartus'ta[3][4] donanma askeri üssü açmasına izin verdi ve askeri üs bugüne kadar kullanmaya devam edilmektedir. 8 Ekim 1980 tarihinde Suriye ve Sovyetler Birliği, Dostluk ve İşbirliği Antlaşması imzalandı.[5] Antlaşma yirmi yıldır yürürlükte ve taraflardan biri anlaşmayı sona erdirmediği sürece, otomatik beş yılda uzatılmaktadır. Bu, bir kriz durumunda tepkilerin koordinasyonu ve askeri işbirliğinin ikili ve çok taraflı konularda düzenli istişareleri sağlar.[6] Antlaşma bu güne kadar yürürlüktedir.[7] Ocak 1992'de Suriye hükûmeti, Sovyetler Birliği'nin yasal halefi olarak Rusya'yı tanıdı.

2011 ve 2012 yıllarında Rusya, Suriye hükûmetine karşı olası yaptırımlar veya askerî müdahalesini önlemek için, Batı ve Arap ülkeleri tarafından desteklenen kararlara karşı, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde veto yetkisini kullandı ve Rusya, Suriye'nin daha önce satın aldığı sözleşmeli olan büyük miktarlarda silahları tedarik etmeye devam etti. [8] 30 Eylül 2015 tarihinde, Rusya, Esad hükûmetinin desteğiyle Suriye İç Savaşı'nda askerî müdahaleye başladı.[9]

1944 öncesi

1893 yılında, Rus İmparatorluğu, Osmanlı Suriyesi'nde, daha sonra Şam'da bir konsolosluk ofisi kurdu. Ekim Devrimi'nin (1917) ardından  ve Sovyetler Birliği'nin oluşturulması'ndan (1922) sonra Suriye'de Rus varlığı sona erdi. Fransız Mandası dönemi (1923-1946) boyunca da devam etmiştir. Sovyetler Birliği'nin bölgede siyasi rolünün olmamasına rağmen, 1924 yılında Suriye-Lübnan Komünist Partisi'nin kurulmasını teşvik etti.

1944-1958

Sovyetler Birliği ve Suriye arasındaki diplomatik ilişkiler, Temmuz 1944 yılında kuruldu. Sovyetler Birliği yeniden İkinci Dünya Savaşı sonrasında Ortadoğu'da ilgi çekmeye başlamıştır. İki ülke arasında, 17 Nisan 1946'da Suriye'nin bağımsızlık ilanı öncesi olan 10 Şubat 1946'da 10 gizli anlaşma imzalandı. Sovyetler Birliği uluslararası arenada, Suriye Arap Ordusu'nun oluşumunda askeri yardım yaparak, diplomatik ve siyasi destek sağlamayı kabul etti. Soğuk Savaş (1947-1991) sırasında güçlü bir siyasi bağ gelişti ve Suriye, Batılı güçlerin muhalif olduğu Sovyetler Birliği'nin bir müttefiği olarak kabul edildi.[10]

Suriye'de siyasi yaşam 1949 yılına kadar nispeten sakindi. 1948 Arap-İsrail Savaşı'ndan sonra, 1949 yılında, Suriye'de bir dizi askerî darbeler oldu ve Baas Partisi'nin yükselişini yaşadı. 1953'te üç darbe sürecinde iki kez askeri diktatörlükler iktidara geldi. 10 Nisan 1950'de Sovyet-Suriye ilişkilerinde saldırmazlık paktı imzalandı. Soğuk Savaş döneminde, her çatışma sırasında ve Ortadoğu'da savaş patlak verdiğinde, Sovyetler Birliği ile yakın ilişkiler oluşturmak için Suriye lideri bir faktör olarak görev yapmıştır. 25 Şubat 1954 askerî darbesini takiben, Baas Partisi Suriye siyasetinde ön plana çıktı.

Süveyş Krizi'nde (1956 Ekim ayı sonunda) Sovyetler Birliği'nin tepkisi Ortadoğu'da Sovyet prestijini arttırmıştır. Suriye'ye Sovyet yardımı hızlandırılmış ve askeri ve ekonomik anlaşmalar dahil edilmiştir. 1955 ve 1958 yılları arasında, Suriye askeri ve ekonomik yardım için Sovyetler Birliği'nden yaklaşık 294.000.000 $ aldı. Aynı zamanda, Suriye'de Baas Partisi gücünü ve etkisini artırmıştır.

1966-2010

Şubat 1966'daki Suriye darbesi, Sovyetler Birliği'nin daha fazla Suriye'yi desteklemesine fırsat verdi. Düzeltici Hareketi olarak adlandırılan 1970 yılındaki bu yeni darbe, 13 Kasım 1970 tarihinde Suriye'de iktidara Hafız Esad'ı getirdi.[11]

1971 yılında, Devlet Başkanı Hafız Esad ile bir anlaşma uyarınca, Sovyetler Birliği, Sovyetler Birliği'nin Ortadoğu'da istikrarlı bir varlık göstermesi amacıyla, Tartus'ta askeri donanma üssü açmasına izin verildi. Suriyeli binlerce subay ve Esad'ın başkanlığı (1971-2000) sırasında Rusya'da profesyonel eğitim aldılar.[12]

SSCB ile geliştirilmiş Suriye ilişkilerinin bir işareti olarak, Nisan 1977 yılında, Hafız Esad Moskova'yı ziyaret ederek, Sovyet liderleri Leonid Brejnev ve Aleksey Kosigin ile bir araya geldi.[5]

Hafız Esad, 10 Haziran 2000 tarihinde öldü ve oğlu Beşar Esad, % 97,29 oy alarak, rakipsiz yarıştığı referandumla 10 Temmuz 2000 tarihinde onun yerine geçerek Cumhurbaşkanı seçildi.

Suriye İç Savaşı'ndan bu yana (2011)

2011 yılında başlayan Suriye İç Savaşı sırasında, 2012 Şubat ayında Çin ile Rusya,Humus kentinde sivillere yapıldığı iddia edilen saldırılar için Beşar Esad hükûmetine BM Güvenlik Konseyi'nin kınamasına karşı oy kullandılar.

Askeri işbirliği

2008 yılı Ağustos ayında Soçi'yi ziyaret eden Beşar Esad, Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev ile

Tartus'daki Rus deniz üssü

Tartus'daki Rus deniz donanma üssü, Suriye ile 1971 anlaşması uyarınca Soğuk Savaş döneminde kuruldu. Rusya'nın Akdeniz bölgesinde olan bu deniz üssü, eski Sovyetler Birliği dışındaki tek kalan askeri tesistir.

Rusya, Suriye'nin ana silah tedarikçisi olduğundan beri, Sovyet döneminden kalma borçlarının dörtte üçü olan 13.4 milyar $ ya da 9.8 milyar $ borcunu silerek Suriye'yi affetti ve Rusya, Suriye-Rusya ilişkilerini geliştirmek ve donanma üssünü büyütmesine izin verilmesi konusunda görüşmeler yapıldı.[13] Böylece Rusya, Akdeniz'deki donanma varlığını güçlendirmiş oldu. 2008 Güney Osetya Savaşı'nda, Batı ile Rusya'nın kötüleşen ilişkileri ve Polonya'da ABD'nin füze savunma kalkanı kurması planlarının ortasında Başkan Esad, Rusya'nın nükleer silahlı savaş gemilerinin Tartus limanında kalıcı olması konusunda Ortadoğu'daki üssü haline gelmeyi kabul etti.[14]

2012 yılında, bir yorumcu, Suriye'deki Tartus limanı Rusya'nın en büyük stratejik ve jeopolitik ilgi gösteriği derin su limanı olduğunu belirtti.[15]

2013 yılının haziran ayında, Rusya Dışişleri Bakanı Yardımcısı Mikhail Bogdanov, Tartus'taki Rus deniz üssünün tahliye edildiğini belirtti. Bogdanov "Halen, Rusya Savunma Bakanlığı2'nın Suriye'de konuşlu tek bir kişi bile olmadığını ve Tartus'un bir stratejik askeri öneminin olmadığını söyledi.[16][17] Fakat 1 Ekim 2015 tarihinde, Rus Savunma Bakanlığı Suriye'de Rus hava filosu'nun Tartus'ta 50 savaş uçağı ve helikopterlerinin olduğunu belirtti.[18]

Palmira Rus hava üssü

Rusya 2013 yılından beri ve muhtemelen Palmira'da bir hava üssü olduğu bilinmektedir.[19]

Gizli Rus casus üsleri

Rus toprakları dışında en büyük Rus elektronik 'gizli dinleme sonrası' 2012 yılında Lazkiye kurulmuştur.[20]

Rus destekli Suriye'nin hava savunma sistemi

Batılı uzmanlara göre, Ruslar Buk-M2 ve (aynı zamanda SA-22 olarak da bilinir) Pantsir-S1 mobil füze fırlatma ve radar sistemlerini Suriye hükümetine teslim etmiştir. Suriyeliler kapasite olarak bu ekipmanları kullanma yeteneğine sahip değilken, Ruslar mürettebat desteği ile yardımcı oldular.

2015 Rus askeri müdahalesi

30 Eylül 2015 tarihinde Rusya hükümeti karşı militan gruplara karşı hava saldırıları yapmak için Beşşar Esad'ın devlet desteği ile Suriye İç Savaşı'nda askeri müdahaleye başladı. Ama hükümet karşıtı gruplar olan ve Esad'ın rejimine karşı savaşan Özgür Suriye Ordusu ve El Kaide'nin yanı sıra, Esad'ın askerleri ile çalışan Putin, ülke genelinde IŞİD'e karşı savaşıyoruz şeklinde demeç verdi.

Ekonomik ilişkiler

Rusya'nın Suriye'de önemli ekonomik çıkarları bulunmaktadır. Moskova Times'a göre, ülkedeki yatırımlar 2009 yılında 19.4 milyar $ ve Suriye'ye yapılan ihracat 2010 yılında 1.1 milyar $ değerinde idi.[21]

Silah satışları

1970 ve 80'li yıllarda Sovyetler Birliği'nin Suriye'ye silah satışları, 2008 yılında yayımlanan bir Amerika Birleşik Devletleri Kongre Araştırma Servisi Raporu'na göre, Suriye'nin tüm askeri silah ithalatının % 90'ı olarak gerçekleşmiştir.[22] Raporda, SS-21 de dahil olmak üzere "Scarab" isimli kısa menzilli füzelerde dahil, Suriye hükûmeti Sovyetlerin askeri teçhizatını birkaç milyar dolara satın aldığını kaydetti.

1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, Suriye silah ithalatından yoksun kaldı, ancak eski Sovyet uydu devletleri aracılığıyla satın almaya devam etti. 1992 yılında Rusya Federasyonu'nun kurulması, satıcı-alıcı ilişkisinin yeniden başlaması ile Suriye'nin borcunun neredeyse % 73'ü silinmiştir. Haberlere göre, Rusya'nın toplam ihracatının % 2.4'ü savunma ile ilgili satışlardan gelir.[23]

Rusya, New York Times dan Dmitri Trenin'e göre, 2000'den 2010 yılına kadar Şam, Moskova'nın en büyük yedinci müşterisiydi ve Suriye'ye 1,5 milyar $ değerinde silah satılmıştır.[24]

2008 yılında Suriye, MiG-29SMT savaş uçakları da dahil olmak üzere, Pantsir S1E hava savunma sistemleri, Iskender taktik füze sistemleri, Yak-130 uçağı ve iki adet Amur-1650 denizaltı alımı ile ilgili Rusya'dan modern anti-tank ve anti-hava füze sistemleri de dahil olmak üzere, modern silahlar satın almak için anlaştılar. Rusya dışişleri bakanı Sergey Lavrov, Suriye'ye silah satışının ülkesinin Ortadoğu'daki güç dengesini altüst etmeyeceğini söyledi. Lavrov, "Uluslararası hukuka uygun olarak" Rus sınırlarına yakın bölgelerde "istikrarın güçlendirilmesi ve güvenliğin sağlanmasının çıkarları doğrultusunda olduğunu" belirterek gazetecilere açıklamada bulundu.[25]

2011 yılındaki Suriye ayaklanması sırasında, Rusya iddia edilen isyancılara karşı kullanması için Esad hükûmetine silah sevk etti.[26] 2011 ve 2012 yılında Rusya ile Suriye'nin silah sözleşmeleri Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) göre, 687.000.000 $ olarak gerçekleşti.[27] Ama Moskova Times gazetesine göre, 2011 yılında Rusya ve Suriye arasında aktif silah sözleşmeleri 4 milyar $ üzerinde yapılmıştır.

Diğer ekonomik sektörler

2011 yılında Rus firmaların, Suriye'nin altyapı, enerji ve turizm sektörlerinde önemli bir varlığı vardı. Doğal gaz tesisi inşaat şirketi olan Stroytransgaz, Suriye'de Rusya'nın en büyük operasyonuydu. 2010 yılında, 1.1 milyar $ değerinde projelerde yer aldı ve Suriye'de görev yapan 80 kişilik bir Rus kadrosu vardı. Stroytransgaz, Rakka bölgesinde, Humus'un 200 kilometre doğusunda bir doğal gaz işleme tesisi inşa etmektedir ve Arap Doğalgaz Boru Hattı yapımı için teknik destek yer almaktadır. Tatneft Suriye'de en önemli Rus enerji firmasıdır. Şirket, Suriye'ye petrol pompalamak için Suriye ulusal petrol şirketiyle bir ortak girişim ile 2010 yılında başlayan ve Irak sınırına yakın keşif kuyuları üzerinde 12.000.000 milyon $ harcamayı planlamaktadır. Suriye'de büyük iş yapmak isteyen diğer firmalar arasında çelik boru üreticisi TMK, gaz üreticisi Itera ve ulusal hava yolu taşıyıcı Aeroflot bunlar arasındadır.

Kaynakça

1. Russia clings on to last outpost in West Asia| Pionner| 3 Şubat 2012
2. contribution to ‘What Should the United States Do About Syria?: A TNR Symposium.’| Daniel W. Drezner| tnr.com| 9 Şubat 2012
3. International New York Times, 3 Ekim 2015.
4. Breslauer, George W. (1990). Soviet Strategy in the Middle East. Boston, Massachusetts.
5. Lea, David (2001). A Political Chronology of the Middle East. Londra, United Kingdom: Europa Publications.
6. "Relations with the Soviet Union". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
7. Syria, USSR Treaty of Friendship, Cooperation Which Remains in Force
8. Why Russia is willing to sell arms to Syria 20 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Fred Weir| csmonitor.com| 19 Ocak 2012
9. Fred Weir (14 Ekim 2015). "Why isn't Russia singling out ISIS in Syria? Because it never said it would". Christian Science Monitor. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2015.
10. Trenin, Dmitri (5 Şubat 2012). "Russia's Line in the Sand on Syria: Why Moscow Wants To Halt the Arab Spring". Foreign Affairs.com. 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2012.
11. Historical Background and the Present State of the Russian-Syrian Relations
12. Peel, Michael; Clover, Charles (9 Temmuz 2012). "Syria and Russia's 'special relationship'". Financial Times. 1 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012.
13. Weitz, Richard (2010). Global security watch--Russia : a reference handbook. Santa Barbara, Calif.: Praeger Security International. s. 30. ISBN 978-0-313-35434-2.
14. "Big Russian flotilla led by Admiral Kuznetsov carrier heads for Syrian port". DEBKAfile. 21 Ağustos 2008. 23 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2008.
15. Sayginer, Ozge (20 Haziran 2012). "Why Russia will never back down? Reasons behind supporting the Assad regime". The European Strategist. 4 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2015.
16. "All personnel withdrawn from Russian navy base in Syria – diplomat 3 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". RT, 26 Haziran 2013
17. "Russia reports pullout from small base in Syria 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". The Washington Post. 26 Haziran 2013
18. "Russian Air Force in Syria deploying over 50 planes & choppers – Defense Ministry". RT English. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015.
19. "Syria: Russia evacuates nationals, remains close to Assad". Beirut: ANSAmed. 25 Ocak 2013. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
20. Julan Borger (23 Aralık 2012). "Russian military presence in Syria poses challenge to US-led intervention". The Guardian. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015.
21. "Syria: EU Bilateral Trade and Trade with the World" (PDF). European Commission. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2011.
22. Sharp, Jeremy M. (1 Mayıs 2008), "Syria: Background and U.S. Relations", CRS Report for Congress, Washington, DC
23. Meyer, Henry (20 Nisan 2012). "Putin Pins Hope on Syria Cease-Fire to Combat U.S. Supremacy". Team Soldier. Erişim tarihi: 2015. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
24. Trenins, Dmitri (9 Şubat 2012). "Why Russia Supports Assad". New York Times. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2012.
25. ‘Russia defends arms sales to Syria’ 12 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. UPI.com, 29 Eylül 2008.
26. Barry, Anya (9 Şubat 2012). "Adding Fuel to Syria's Fire". FPIF. 5 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2012.
27. "SIPRI Arms Transfers Database". Stockholm International Peace Research Institute. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013.