Özgür Suriye Ordusu

Özgür Suriye Ordusu (veya Hür Suriye Ordusu, Arapça: الجيش السوري الحر) Suriye Arap Cumhuriyeti'nde kurulan ve Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın temsil ettiği rejimi devirmek için savaşan, silahlı örgüttür.[2] Kuruluş bildirisinde örgütün amacı, "rejimi sona erdirmek olduğu ve rejime destek veren tüm güvenlik birimlerinin hedeflerinde olduğu” biçimde ifade edilmektedir.[2] Suriye İç Savaşı sırasında rejimi yıkmak isteyen, firar eden askerler tarafından, 29 Temmuz 2011 tarihinde Riyad el-Esad liderliğinde kurulmuştur. 2012 yılının başlarına kadar bütünüyle yerli isyancılar tarafından oluşmuştur.[2] Siyasi kanadı Suriye Ulusal Konseyi'dir ve ona bağlıdır.

Özgür Suriye Ordusu
الجيش السوري الحر‎
Al-Jayš Al-Suri Al-Ḥurr
Özgür Suriye Bayrağı
Etkin 29 Temmuz 2011 - günümüz
Ülke Suriye
Bağlılık Suriye Ulusal Konseyi
Tipi Ordu
Büyüklük 40,000 - 50,000 asker (Aralık 2013) [1]
Takma Adı Özgür Subaylar Hareketi
(Arapça: حركة الضباط الأحرار)
Renkleri Yeşil, Siyah, Beyaz ve Kırmızı
Marş Devrim veya ölüm
(Arapça: ننتصر أو نموت)
Savaşları

Suriye İç Savaşı

Komutanlar
Başkomutan General Abdul-ilah el Beşir
(16 Şubat 2014-günümüz)
General Salim İdris
(Aralık 2012-16 Şubat 2014)
Albay Riyad Esad
(Eylül 2011-Aralık 2012)
Yardımcı Komutan Albay Malik Kürdi
Kurmay Başkanı Albay Ahmet Hicazi
Askeri Konsey Başkanı General Mustafa el-Şeyh
Kurucu Riyad Esad

Üyelerinin büyük çoğunluğunu, Beşşar Esad'e bağlı Suriye Silahlı Kuvvetleri'nden ayrılan asker ve subaylar oluşturmaktadır.[3]

Kuruluşu 29 Temmuz 2011 tarihinde duyurulan Özgür Suriye Ordusu, internet ortamında yayınladıkları videolarda Suriye Arap Cumhuriyeti askerlerini mevcut görev yerlerini terk ederek, devletle karşı kendilerine katılmaya çağırmaktadır. Ne kadar üyesi olduğu kesin olarak bilinmemektedir.[4] Kendi websitesinden yapılan açıklamada 40,000 asker olarak tanımlanmıştır.[1]

Suriye Arap Cumhuriyet'ini devirmek için savaş veren örgüt, bazı Arap ve başta Amerika Birleşik Devletleri ve İsrail'den olmak üzere çoğu batılı ülkelerden Suriye Arap Cumhuriyeti Devlet Başkanı Beşşar Esad'ı devirmek için hem askeri hem parasal destek almaktadır.[5][6][7]

Kuruluşu

Suriye Ordusu'nun sivillere ateş açması ve gösterileri zor kullanarak bastırmaya çalışması, pek çok asker ve subayın ordudan ayrılmasına yol açmıştır. Bazı siviller de silahlanarak direnişe katılmışlardır. Tüm bu gruplar 29 Temmuz 2012 tarihi öncesi dağınık haldeydi. Bu tarihte Suriye Hava Kuvvetleri albaylığından istifa eden Riyad el-Esad ve silah arkadaşları tüm milis-asker gruplarını tek çatıda birleştirmek amacıyla Özgür Suriye Ordusu'nu kurdular.

Hedefi

Özgür Suriye Ordusu resmi internet sitesine göre hedefleri "Esad rejiminin tiranlığından Suriye ve Suriyelilerin korunup kurtarılmasıdır".[8]

Tarihçe

Mart 2011'de sivil ayaklanma olarak başlayan Suriye İç Savaşı'nın başlarında bir grup subay Suriye ordusundan ayrıldı ve Esad rejimini devirmek amacıyla Özgür Suriye Ordusu'nu kurdu. Komuta merkezini Türkiye'nin Hatay ili olarak ilan etti. Kamuoyunda oluşan tepkiler üzerine Eylül 2012'de komuta merkezini Suriye'de Şam'a taşıdığını açıkladı.[9][10]

Örgüt 2011 sonunda Suriye genelinde aktif olmakla birlikte, en çok yoğunlaştığı bölgeler Hama ve Humus idi. 2011 Kasım ayında bir tür muhalifler koalisyonu olan ve barışçı yollarla rejimi devirmekten yana olduğunu ileri süren Suriye Ulusal Konsey'ini tanıdığını açıkladı.

CIA ve ABD'nin özel operasyon birimlerinin Suriyeli isyancıları Türkiye ve Ürdün'de eğitimden geçirdiği basında yazıldı. Washington Post, bunun için Türkiye'de bir Amerikan üssünün kullanıldığını yazdı.[11] Özgür Suriye Ordusu'nun disiplinsiz, iç anlaşmazlıkları olan ve yolsuzluğu bulaşmış olmasından dolayı bir miktar Özgür Suriye Ordusu militanının daha iyi donanmış, daha istekli ve finanse edilmiş olan El-Nusra saflarına geçtiği haberleri çıktı.[12]

19 Şubat 2014'te ABD, Türkiye ve Özgür Suriye Ordusu arasında bir eğit-donat anlaşması yapıldı. 2 bin kişi Türkiye'de Türk ve Amerikalı askerler tarafından Kırşehir'de eğitilmek üzere seçilecekti.[13] Ancak eğitilip Suriye'ye gönderilen 60 kişiden 18 kişilik bölümü El-Nusra Cephesi tarafından alıkonuldu.[14] Eğitilip 18 Eylül 2014'te Suriye'ye gönderilen 62 kişilik ikinci grup da ABD tarafından kendilerine tahsis edilen 10 kadar araç ve havan topları ile birlikte El Nusra'ya katıldıklarını açıkladılar.[15] Bunun üzerine ABD projeyi askıya aldığını duyurdu.[16] 384 milyon dolara mal olan ve 6.000 personelin çalıştığı projede 60 Özgür Suriye Ordusu militanı eğitilebildi ve proje başarısız oldu.[17][18]

  Özgür Suriye Ordusu ve müttefiklerinin kontrolündeki bölgeler

Komuta heyeti

ÖSO'nun başkomutanı ve kurucusu Riyad el-Esad'dır.Bütün askeri hareketlerin koordinatör başıdır. Suriye Hava Kuvvetleri'nden istifa etmiş ve ÖSO'yu kurmuştur. Başkomutan yardımcısı olarak Albay Malik Kürdi, Kurmay Başkanı olarak da Albay Ahmet Hicazi ilan edilmiştir.[19] Sonrasında 2014 te Yüksek Askeri KOnsey tarafından yapılan bir atama ile Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) Yüksek Askeri Konseyi (YAK), ÖSO Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Selim İdris'i görevden alarak yerine Tuğgeneral Abdulilah el-Beşir'i atadı.[20][21]

Cephanelik

Özgür Suriye Ordusu'nun genellikle hafif silahlarla başlayan mücadelesi zaman içinde özellikle yurtdışından alınan ağır silahlarla desteklenmiştir. En son olarak bir yetkili tarafından yapılan açıklamada kimyasal silah yapabilecek kabiliyette oldukları açıklanmıştır.[22]

Uluslararası destek

Wikileaks tarafından ortaya çıkartılan Amerika Birleşik Devletleri diplomatik belge sızıntısı belgelerine göre aralarında ABD, Fransa, İngiltere, Ürdün, İsrail ve Türkiye'nin olduğu ülkeler Suriye'ye gizli görevlerle silahlı personel göndermiştir. Bu iddianın halihazırda fiili olarak bir karşılığının olmadığı yönünde Suriye muhalefetinin ciddi eleştirileri bulunmaktadır.[23] Hükûmet tarafından ölü ele geçirilen kişiler arasında İspanyol bir kişinin bulunması, Suriye'de İspanyolların Suriye Arap Cumhuriyeti'ne karşı savaşta yer aldıklarını ortaya çıkartmıştır.[24][25] ABD hükûmeti tarafından verilen izin sayesinde Özgür Suriye Ordusu için ülke çapında mali yardım toplanmasına ve iletilmesine izin verilmiştir.[26] Katar hükûmetinin Suriye'nin elçilerine muhaliflerin saflarına geçmeleri için rüşvet teklif ettiği de ortaya çıkartılmıştır.[27] Alman Deniz Kuvvetleri'ne ait Oker adlı savaş gemisinin muhaliflere istihbarat desteği verdiği iddia edilmiştir.[28] Suriye'nin İsrail sınırındaki bir ileri karakola yönelik yaptığı silahlı saldırı sonucunda Özgür Suriye Ordusu'nun İsrail gizli servisleriyle eşgüdümlü olduğu iddialarını ortaya çıkartmıştır.[29] Suriye-İsrail sınırındaki düzenli ordu birlik mevzilerine saldıran muhalifler İsrail tarafından desteklenmekte, yaralılar İsrail'de tedavi edilmektedir. Bu desteğin muhaliflerin iktidara gelmeleri durumunda Golan Tepeleri'ni İsrail'e bırakacaklarını açıklamaları karşılığında verildiği iddia edilmektedir.[30]

Askeri ve lojistik destek

Suriye Ulusal Konseyi'nin açtığı Suriye Ulusal Konseyi Askeri Bürosu, muhalif güçlerle irtibatı, silah dağıtımında koordineyi ve istihbaratı sağlama amacıyla kurulmuştur. Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Libya, ABD[31] ve Türkiye lojistik[32], silah ve istihbarat yardımı yapmaktadır.[33][34][35][36] ABD hükûmeti Özgür Suriye Ordusu ve diğer muhalif güçlere askeri destek verme kararını açıklamıştır, bu kapsamda muhaliflerin elinde iki düzine kadar karadan havaya füze olduğu iddia edilmiştir.[37] Özgür Suriye Ordusu'na katılmak isteyenler Türkiye'nin Adana ilindeki gizli bir askeri kampta Türk eğitmenler tarafından silahlı eğitimden geçirilmektedir.[38][39] 13 Ağustos 2012 tarihinde İstanbul'a gelerek temaslarda bulunan ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'un ziyaretinin ardından Özgür Suriye Ordusu'na ağır silahların verilmesine kara verilmiş ve bu kapsamda Katar tarafından satın alınmış olan 20 adet T-62 muharebe tankı İskenderun üzerinden teslim edilmiştir.[40] Çatışmalarda yaralanan Özgür Suriye Ordusu mensupları Türkiye'deki Kilis ve Gaziantep başta olmak üzere çeşitli illerdeki hastanelerde tedavi edilmektedir.[41][42] Bu hastanelere Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının alınmaması çeşitli acil vakalarda gündeme gelmiş ve eleştirilmiştir.[43]

Kamplar ve durumları

Türkiye'deki çok sayıdaki Suriye mülteci kampında etkisi olduğu yolunda iddialar bulunmaktadır.[44]

Hatay

Özgür Suriye Ordusu'na mensup kişilerin kaldığı Hatay'daki Apaydın mahallesi yakınlarındaki kampa girmek isteyen CHP'li vekiller kampa sokulmamıştır.[45] Kampta bulunan kişilerin geceleri sınırdan Suriye'ye geçerek çeşitli eylemlerde bulundukları, daha sonra yeniden kampa döndükleri belirtilmektedir.[46][47] Kamptaki kişilerin Hatay ilinde varlıkları ve davranışları yüzünden yerel halkla aralarında çok sayıda tartışma ve kavga çıktığı bilinmektedir.[48][49] Kampın yoğun olarak gündeme gelmesi üzerine kampta inceleme yapan TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu'nun AKP ve MHP temsilcisi üyeleri kampı yanlarında sadece Anadolu Ajansı muhabirleri olduğu halde gezmiş, gezi sonrasında herhangi bir uygunsuzluk görmediklerini açıklamışlardır.[50] Ancak buna rağmen kampın yabancı silahlı kuvvetleri barındırdığı için yasadışı olduğu CHP tarafından iddia edilmiştir.[51] İlde savaş karşıtı etkinliklerin sayısının artması üzerine valilik tarafından yapılan açıklama uyarınca şehirde basın açıklaması, toplantı ve gösteri yapılması yasaklanmıştır. Yasak fiili olarak ilan edilen bir olağanüstü hâl olarak nitelendirilmiştir.[52]

Gaziantep

Özgür Suriye Ordusu mensubu kişilerin Gaziantep'te Suriye'de kullanmak üzere bomba imalatı yaptıkları, imalat sırasında yaşanan patlama sonucunda ortaya çıkmıştır.[53]

Ürdün

Pentagon tarafından da onaylanan ve Der Spiegel ve The Guardian tarafından kamuoyuna sunulan bilgilere göre Özgür Suriye Ordusu üyelerine Ürdün'deki kamplarda ABD, İngiltere ve Fransa silahlı kuvvetlerinden askeri eğitmenler eğitim vermektedir.[54]

Diğer gruplarla ilişkiler

Diğer muhaliflerle ilişkiler

Suriye İç Savaşı'nda Özgür Suriye Ordusu, Kobani kuşatma altındayken, Irak ve Şam İslam Devleti'ne karşı YPG ile ittifak yapmıştır.[55][56][57][58][59][60][61] Ancak ilerleyen dönemlerde Halep ve Azez'de iki grup çatışmalara girmişlerdir.[62] Günümüzde YPG, rejim ile çatışmasızlık halindedir. Rus hava desteğini alarak ÖSO'ya karşı saldırılar gerçekleştirmiştir.[63][64]

Özgür Suriye Ordusu, Ahraruş Şam, Ceyşul İslam ve El Nusra Cephesi ile zaman zaman koordinasyon halinde olmaktadır. Ne var ki, ÖSO'nun laik bir yapıyı savunması dolayısıyla zaman zaman ÖSO ile İslamcı muhalifler arasında anlaşmazlık çıkmaktadır. 2013 yılında El Nusra Cephesi, ÖSO ile çatışmalara girmiş ve ÖSO'ya bağlı pek çok gruptan İdlip başta olmak üzere Kuzey Suriye'de pek çok bölgeyi almıştır.[65] Mart 2016'da Maaret el Numan'da ÖSO'ya bağlı güçler ile El Nusra Cephesi çatışmalara girmiştir.[66]

Ayrıca bakınız: Maaret el-Numan çatışması

Özgür Suriye Ordusu'nun, Esad rejimine yönelik düzenlediği bazı saldırıların İsrail hava kuvvetleri ile koordineli şekilde planlandığına dair iddialar ortaya atılmıştır.[67]

Çatışmadaki durum

Özgür Suriye Ordusu çatısı altındaki savaşçı sayısına dair kesin bilgi bulunmamaktadır. Ancak Özgür Suriye Ordusu'nun kendi websitesinden yapılan açıklamada 40,000 asker olarak tanımlanmıştır.[1] Ağır silahları vardır, ancak az sayıdadır. Kuzey Suriye'de savunma ve zaman zaman saldırı (baskın) taktiği uygulanır. Güney bölgelerde ise ağır silahları çok bulunmadığından genel olarak gerilla ve vur-kaç taktiği uygulanır. Özgür Suriye Ordusu'na bağlı birliklerin genelde kontrol ettikleri yerler muhaliflerin kalesi konumundaki yerlerdir.

Katliam iddiaları

Komuta kademesinin bir kısmı Türkiye'de bulunan Özgür Suriye Ordusu'nun katliamlar işlediğine ilişkin iddialar mevcuttur.[68] Ağustos ayında Halep'te yaşanan çatışmaların ardından ele geçirilen esirlerin sokak ortasında infaz edildiği tespit edilmiştir.[69][70][71] Ayrıca öldürülen kişilerin öldükten sonra çeşitli uygunsuzluklara tabi tutuldukları[72][73] ayrıca kafa kesme olaylarının yaşandığı iddia edilmektedir.[74][75][76]

Esad rejimine destek için ülkede bulunan Hizbullah, Mehdi Ordusu gibi çeşitli oluşumlara karşı operasyonlar yapmıştır.[77]

15 Ocak günü Halep'teki üniversite yurduna karşı yapılan ve patlama sonucu 82 kişinin öldüğü silahlı saldırıyı Özgür Suriye Ordusu'nun yaptığı iddia edilmektedir.[78]

Adam kaçırma İddası

Özgür Suriye Ordusu, İran Devrim Muhafızı olduğu gerekçesiyle 48 İranlıyı kaçırmış olduğu iddia edilmektedir, İran tarafından yapılan açıklamada bu kişilerin asker olmadığı belirtilmiştir.[79] İran ayrıca olayda sorumluluğun başta Türkiye olmak üzere kaçırma olayını gerçekleştirenlere destek verenlerde olduğunu açıkladı.[80] Rehineler Suriye hükûmetinin elindeki esir muhaliflerle değişim sağlanarak serbest kalmıştır.[81]

Basın mensuplarına karşı tutum

14 Ağustos 2012 tarihinde Sınır Tanımayan Gazeteciler yöneticisi Christophe Deloire tarafından kamuoyuna açıklanan mektupta Özgür Suriye Ordusu başta olmak üzere Suriyeli muhaliflerden gazetecileri hedef almamaları ve ellerinde tutsak bulunan gazetecileri serbest bırakmaları istenmiştir.[82] Açıklamaya göre Özgür Suriye Ordusu'nun elinde 10 Ağustos 2012 tarihinde kaçırılan Al-Ikhbariya televizyonu personeli bulunmaktadır.[82][83]

Çocuk askerler

Birlik saflarında çocuk askerlerin kullanıldığına dair iddialar bulunmaktadır.[84]

İşkence

Özgür Suriye Ordusu mensupları yakaladıkları Esad yanlılarına ve tarafsız sivillere işkence yapmakta olduğunu ileri süren iddiadır.[85][86]

Kimyasal silah kullanımı

Özgür Suriye Ordusu, Ocak 2013'te kimyasal silah üretebilecek hammadde ve kapasiteye sahip olduğunu açıkladı.[87] Mart 2013'te Suriye hükûmet medyası tarafından yapılan iddiaya göre, Özgür Suriye Ordusu mensupları tarafından Halep'e düzenlenen füze saldırısında kimyasal madde kullanıldı ve olayda çoğu sivil 15 kişi yaşamını yitirdi.[88][89][90]

Denetimindeki yerlerdeki idare tarzı

Özgür Suriye Ordusu ve muhaliflerin denetimindeki yerlerde İslami şeriat kanunlarının uygulandığı bilinmektedir.[91]

Kopuşlar

Daha önce Suriye Silahlı Kuvvetleri saflarından Özgür Suriye Ordusu saflarına geçmiş olan bir grup subay yeniden Suriye Silahlı Kuvvetleri saflarına döndüklerine ilişkin basın toplantısı yapmıştır.[92]

Resimler
  • Haziran 2012, Kuzey Suriye'de ÖSO kontrolündeki yerler (kırmızı)
  • Haziran 2012, Güney Suriye'de ÖSO kontrolündeki yerler (kırmızı)
  • Özgür Suriye Ordusu'na tedarik edilen[40] T-62 ana muharebe tankı
  • Özgür Suriye Ordusu'na tedarik edilen[40] Stinger füzesi

Kaynakça
  1. "Top Western-Backed Rebel in Syria Is Forced to Flee". Wall Street Journal. 11 Aralık 2013. 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014.
  2. Şen, Abdülkadir (2015). Suriye Askeri Muhalefeti (PDF). Ankara: ORSAM. s. 9. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2017. Tarih değerini gözden geçirin: Tarih ve yıl parametreleri birlikte kullanılmamalı (yardım)
  3. Temmuz 2012 itibarıyla 15 general Suriye Ordusu'ndan ayrılmıştır. 7 Temmuz 2012 tarihli 1 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. El Cezire haberi (İngilizce) 1 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  4. 16 Aralık 2011 tarihli 24 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The New York Times haberi (İngilizce) 1 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  5. 1 Aralık 2011 tarihli haber 2 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça) 1 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  6. 30 Temmuz 2012 tarihli 1 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yurt haberi 1 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  7. 29 Temmuz 2012 tarihli Neil MacFarquhar haberi 20 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The New York Times (İngilizce) 1 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  8. Resmi internet sitesinden 27 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 2 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  9. Özgür Suriye Ordusu, komuta merkezini Türkiye'den taşıdı, 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 22 Eylül 2012 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  10. Suriyeli muhaliflerin silahlı gücü Özgür Suriye Ordusu, komuta merkezini Türkiye'den Suriye'ye taşıdığını duyurdu 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.., 22 Eylül 2012 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  11. CIA and the US military operatives train rebels in Turkey and Jordan – report 17 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., www.rt.com/news, 22 Haziran 2013, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  12. Free Syrian Army threatens blood feud after senior officer killed by jihadists, 3 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Guardian, 12 Temmuz 2013, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  13. ÖSO mensuplarının "eğit-donat" süreci, 24 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Haber 7, 24.11.2014 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  14. Suriye'deki ilk eğit-donat birliği alıkonuldu, Milliyet, 30 Temmuz 2015 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  15. Eğit-donat, Nusra'ya teslim et 15 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cumhuriyet, 23 Eylül 2015 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  16. ABD 'eğit-donat'ı askıya aldı, 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hürriyet, 30 Eylül 2015 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  17. Eğit donat projesi ABD yüzünden başarısız oldu, 14 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tımeturk, 20 Temmuz 2015 tarihli haber, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  18. Eğit- donat'a Nusra'dan bir darbe daha 17 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 14 Mart 2016, 08.09.2016 tarihinde alındı.
  19. 16 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Geçtiğimiz günlerde Antalya'da yapılan bir toplantıda 300 ÖSO yetkilisi tarafından Tuğgeneral Selim İdris genelkurmay başkanı seçildi. Genelkurmay başkanı yardımcılığına seçilen 20'den fazla askeri yetkili hakkında bilgi verilmedi
  20. "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2017.
  21. Resmi siteden 17 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 1 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  22. 2 Ocak 2013 tarihli 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi (İngilizce) 17 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  23. 6 Mart 2012 tarihli Rt.com 7 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. haberi (İngilizce) 7 Mart 2012 tarihinde erişilmiştir
  24. 12 Haziran 2012 tarihli 15 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. El Pais haberi (İspanyolca) 15 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir
  25. 12 Haziran 2012 tarihli 15 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. El Mundo haberi (İspanyolca) 15 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir
  26. 31 Temmuz 2012 tarihli The Wall Street Journal haberi (İngilizce) 7 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  27. 11 Ağustos 2012 tarihli 15 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  28. 19 Ağustos 2012 tarihli Bild haberi 20 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca) 23 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  29. 9 Eylül 2012 tarihli 7 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Prensa Latina haberi 10 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
  30. 21 Mart 2013 23 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarihli SoL (haber portalı) haberi 22 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  31. 25 Mart 2013 tarihli 26 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi 25 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  32. 1 Ağustos 2012 tarihli 4 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL haberi 2 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  33. 8 Temmuz 2012 tarihli 10 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL haberi 9 Temmuz 2012 tarihinde erişilmiştir
  34. (İngilizce) Exclusive: Secret Turkish nerve center leads aid to Syria rebels 5 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Reuters (27 Temmuz 2012). 5 Ağustos 2012 tarihinde erişildi.
  35. 5 Ocak 2013 tarihli 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yurt haberi 17 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  36. (İngilizce) "Arms Airlift to Syria Rebels Expands, With Aid From C.I.A." 22 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. New York Times. 24 Mart 2013. 21 Ağustos 2013 tarihinde erişildi.
  37. 1 Ağustos 2012 tarihli 2 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Reuters haberi (İngilizce) 5 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  38. 4 Ağustos 2012 tarihli 6 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC haberi (İngilizce) 6 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  39. 6 Ağustos 2012 tarihli 8 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hürriyet haberi 6 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  40. 14 Ağustos 2012 tarihli 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Debka file haberi (İngilizce) 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  41. 16 Ağustos 2012 tarihli 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Radikal haberi 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  42. (İngilizce) "Safe Harbor for the Wounded: Turkish Hospitals Care for Syrian Rebels" 9 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 2 Ağustos 2012 tarihli Spiegel Online haberi 15 Ağustos 2013 tarihinde erişilmiştir.
  43. 11 Eylül 2012 tarihli 13 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 11 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
  44. Kilis'teki kampla ilgili 16 Ocak 2013 tarihli 18 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SoL (haber portalı) haberi 17 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  45. 26 Ağustos 2012 tarihli 29 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 27 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  46. 26 Ağustos 2012 tarihli 29 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 27 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  47. 28 Ağustos 2012 tarihli 30 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 29 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  48. 26 Ağustos 2012 tarihli 29 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 27 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  49. 29 Ağustos 2012 tarihli 30 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 29 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  50. 4 Eylül 2012 tarihli 10 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Birgün haberi 5 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
  51. 4 Eylül 2012 tarihli 10 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Birgün haberi 5 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
  52. 4 Eylül 2012 tarihli 9 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Birgün haberi 5 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir
  53. 6 Şubat 2013 14 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarihli SoL (haber portalı) haberi 6 Şubat 2013 tarihinde erişilmiştir
  54. 11 Mart 2013 tarihli 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi (İngilizce) 11 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  55. "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  56. "Arşivlenmiş kopya". 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  57. "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  58. "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  59. "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  60. "Arşivlenmiş kopya". 29 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  61. "Arşivlenmiş kopya". 28 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
  62. "Arşivlenmiş kopya". 27 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016.
  63. "Arşivlenmiş kopya". 17 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016.
  64. "Arşivlenmiş kopya". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016.
  65. "Arşivlenmiş kopya". 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016.
  66. "Arşivlenmiş kopya". 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2016.
  67. 30 Ocak 2013 tarihli 2 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SoL (haber portalı) haberi 31 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  68. 13 Haziran 2012 tarihli 15 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL haberi 14 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir
  69. 2 ağustos 2012 tarihli 3 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Habertürk haberi 2 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  70. Katliam görüntüleri 6 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1 Ağustos 2012 tarihli Russia Today haberi (İngilizce) 6 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  71. 5 Şubat 2013 tarihli SoL (haber portalı) haberi 5 Şubat 2013 tarihinde erişilmiştir
  72. 12 Ağustos 2012 tarihli 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  73. 14 Ağustos tarihli SANA haberi 15 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  74. 15 Ağustos 2012 tarihli 17 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal haberi 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  75. Can Soyer makalesi 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sol portal 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  76. 23 Ağustos 2012 tarihli 24 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Cumhuriyet haberi 23 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  77. 17 Temmuz 2012 tarihli 18 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL haberi 18 Temmuz 2012 tarihinde erişilmiştir
  78. 16 Ocak tarihli 17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Economist haberi (İngilizce) 17 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  79. İlgili İRNA haberi 6 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  80. 6 Ağustos 2012 tarihli Milliyet haberi 6 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  81. 9 Ocak 2013 tarihli 17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi (İngilizce) 17 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
  82. İlgili basın açıklaması 17 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  83. 16 Ağustos 2012 tarihinde gazeteci Yara Saleh serbest bırakılmıştır 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Prensa Latina haberi (İspanyolca) 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
  84. 7 Şubat 2013 tarihli 9 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SoL (haber portalı) haberi 8 Şubat 2013 tarihinde erişilmiştir
  85. 15 Şubat 2013 tarihli 17 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SoL (haber portalı) haberi 15 Şubat 2013 tarihinde erişilmiştir
  86. Halep'in "Sarı adam"ına işkence görüntüleri 12 Mart 2013 tarihli 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SoL (haber portalı) haberi 15 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  87. Suriyeli muhaliflerden kimyasal silah itirafı 2 Ocak 2013 4 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarihli Hürriyet haberi 19 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  88. Syrian rebels 'use chemical weapon' 19 Mart 2013 tarihli 1 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC haberi 19 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir (İngilizce)
  89. 19 Mart 2013 tarihli 24 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Russia Today haberi (İngilizce) 19 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  90. 24 Mart 2013 30 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarihli Haaretz haberi (İngilizce) 25 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  91. 20 Mart 2013 tarihli 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Washington Post haberi (İngilizce) 20 Mart 2013 tarihinde erişilmiştir
  92. 27 Eylül 2012 tarihli 30 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yurt haberi 27 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.