Safvan bin Muattal

Safvan bin Muattal (Arapça: صفوان بن المعطل; ö. 640/680, Samsat), İfk Hadisesi'ne adı karışan sahabedir.[1]

Sahabe Safvan bin Muattal Arapça: صفوان بن المعطل
Doğum	? Medine, Hicaz, Arabistan (günümüzde Suudi Arabistan)
Ölüm	680 Samsat (günümüzde Türkiye)
Din	İslam

Safvan bin Muattal, Beni Süleym kabilesinde doğmuştur. Hicretten yaklaşık 4 yıl sonra Medine'ye gelip müslüman olmuştur.[2]

Safvan bin Muattal, Beni Süleym kabilesinin Zekvan koluna mensup bir sahabedir.[3] Bu kabilenin soy ağacının Salih'in kavmi Âd'e, ondan İbrahim'e, ondan da Adem'in oğlu Şit'e uzandığı kabul edilir.[4] Ayrıca bu kabilenin nesebi Adnan'da İslam Peygamberi Muhammed ile de birleşir.[2]

Safvan, Muattal'ın oğludur. Muattal Rebiya'nın, Rebiya Huzai'nin, Huzai Muharıb'ın, Muharıb Murre'nin, Murre Salebe'nin, Salebe Buhse'nin, Buhse Süleyme'nin, Süleyme de Mensur'un oğludur.[3] Safvan bin Muattal'ın künyesi ise Ebu Amr'dır.[5][6]

Hicret'in 4. yılında, Müreysi Savaşı'ndan önce Müslüman oldu.[2][5] Hendek ve sonraki savaşlara katıldı.[1] Muhammed onu orduların arkasından gelip güvenliği sağlayan artçılık görevi ile görevlendirdi.[1][5]

İfk Hadisesi

İfk Hadisesi veya Gerdanlık Olayı, Hicret'in 5. yılında Abdullah bin Übey'in [4], Aişe'nin Muhammed'i Safvan bin Muattal ile aldattığı iddiası sonucu gelişen olaylardır.

Mustalıkoğulları üzerine yapılan sefer dönüşü konaklanırken Aişe, ihtiyacını gidermek için konak yerinden uzaklaştı. Dönerken gerdanlığını düşürmüş olduğunu fark etti. Gerdanlığını aramak için geri döndü. Konak yerine geldiğinde ise kimsenin kalmadığını fark etti. Dönüp ararlar diye olduğu yerde bekledi, uyuyakaldı. Artçı olan Safvan bin Muattal ise konak yerinde bir karartı görünce irtica ederek -ölenin arkasından Bakara 156'yı okumak- yaklaştı. Sese uyanan Aişe yüzünü örttü. Safvan Aişe'yi devesine bindirdi, kuşluk vaktinde orduya vardı. Bir grup insan Aişe'nin Safvan ile birlikte olduğu için geride kaldığını iddia etti. İddia gittikçe yayıldı.

Safvan bin Muattal, bu konuda kendisini bir şiirle hicveden şair Hassan bin Sabit'i dövmüştür.[7] Kılıç darbesiyle elini yaralamış, fakat Muhammed kısas uygulamamış, onun yerine Hassan'ın gönlünü almış, hediye vermiştir.[8][9][10]

Aişe ile Safvan, Nur Suresi 11 ila 20. ayetlerin inmesi ile aklandılar.

« O ağır iftirayı uyduranlar, sizin içinizden bir güruhtur. Bu iftirayı kendiniz için kötü bir şey sanmayın. Aksine o sizin için bir hayırdır. Onlardan her biri için, işledikleri günahın cezası vardır. İçlerinden (elebaşılık ederek) o günahın büyüğünü üstlenen için ise ağır bir azap vardır. (Nur: 11) »

« ...Bu iftirayı işittiğiniz zaman, iman eden erkek ve kadınlar, kendi (din kardeş)leriniz hakkında iyi zan besleyip de, “Bu apaçık bir iftiradır” deseydiniz ya! Onlar (iftiracılar) bu iddialarına dair dört şahit getirselerdi ya! Mademki şahit getirmediler; işte onlar Allah yanında yalancıların ta kendileridir... (Nur: 12-13)[11] »

Ayrıca İslam Peygamberi Muhammed, ayetler inmeden önce Safvan bin Muattal hakkında "Ben onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum." demiştir.[1][12]

İfk Hadisesi sebebiyle Hassan bin Sabit'e, Mistah bin Üsase'ye ve Hamene bint Cahş'a iftira cezası (hadd-i kazf) uygulanmıştır. Her biri 80 değnek yemiştir.[9][13]

İfk Sonrası

İfk öncesinde Muhammed'e en yakın olanlardan olan Safvan bin Muattal, ifk sonrasında da konumunu korudu. Ashâb arasında da Kur'an'a konu olmasından dolayı saygın bir konuma geldi. İfk sonrasında yapılan tüm savaşlarda da artçılık, ordunun bir kanadını yöneten komutan, müfreze ve ordu komutanlığı gibi görevlerde bulunmuştur.[4]

İçkiyi yasaklayan ayetlerin gelmesinden sonra Muhammed'in emriyle nelerin içki ve haram, nelerin de içki ve haram olmadığını açıklayan bilgileri halka duyurmak için görevlendirilmiştir. Safvan bin Muattal, bu görevi gereği Medine sokaklarında dolaşarak halka "Küplerde mayalanıp bekletilerek yapılan nebiz denilen içkiyi yapıp içmelerinin haram olduğunu ve yasaklandığını" ilan etmiştir.[4][14]

Muhammed’in deve çobanını öldürüp develerini kaçıran kişilerin yakalanması için Kürz bin Sabit ile birlikte görevlendirilen Safvan bin Muattal ayrıca İyâz bin Ganm kumandasında fetihlere katıldı.[1]

Vefatı

İslam orduları, Ömer döneminde doğuda Sasaniler ve batıda da Bizanslılarla savaştı. Kazanılan zaferler arasında irtibat kurmak amacıyla bir ordu da Cezire bölgesine gönderildi.

Ömer, Sad bin Ebu Vakkas’a bu orduyu hazırlaması için emir verdi. İyâz bin Ganm bu ordunun komutanı olarak tayin edildi. İyâz bin Ganm; Rakka, Urfa ve Harran’ı sulh yoluyla fethetti, kendisi de Harran’a döndü. Komutanlarından Osman bin Ebil-As es-Sakafî’yi de Bizans bölgesine gönderdi. Samsat’a gelen bu ordu içerisinde Safvan bin Muattal'ın da komutan olarak bulunduğu, yapılan savaşta, 640 yılında burada şehit düştüğü rivayet edildiği gibi[3][5], 40 yıl boyunca Adıyaman çevresinde yaşayıp Muaviye döneminde valilik görevi yürüttüğü ve Bizanslılarla yapılan savaşa katıldığı, bu savaşta ayağının kırıldığı, altmış yaşlarında iken 678 veya 680 yılında Samsat'ta vefat ettiği de belirtilmiştir.[1][2][4]

Kabri

Safvan bin Muattal'ın vefat tarihi hakkında ihtilaflar olmasına rağmen mezarının yeri hakkında hiçbir ihtilaf yoktur.[15] Aynı şekilde onun Samsat'ta vefat ettiğine dair oldukça fazla kayda rastlamak mümkündür.[16] Türkiye sınırları içerisinde bazı sahabe türbesi olarak bilinen bazı türbelerin makam olduğu bilinse de[16] Safvan bin Muattal'ın Samsat'taki türbe yerinin kesinliği kaynaklarda bildirilmiştir.[17][18][19]

Türkiye sınırları içerisinde sahabe kabirleri arasında yeri en kesin olan iki türbe İstanbul Eyüpsultan'daki Ebu Eyyûb el-Ensarî türbesi ve Adıyaman Samsat'taki Safvan bin Muattal türbesidir.[20]

Safvan bin Muattal Türbesi Adıyaman'ın Samsat ilçesine yaklaşık 10.5 km mesafede bulunan, Taşkuyu ve Çiçek köyleri arasında kalan (Doğanlar Mezrası) mevkide, yüksek bir tepede bulunmaktadır.[20]

Külliye Projesi

KİPTAŞ tarafından hazırlanan ve 30 milyon Türk lirası'na tamamlanması hesaplanan "Safvan bin Muattal Türbesi ve Cami Külliyesi ile Çevre Düzenleme Projesi" hayata geçirilmektedir. 15 Nisan 2013 günü temeli Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez'in katılımıyla Adıyaman'da atılan projede bin kişilik türbe ve cami, 85 adet WC, 10 adet duş kabini, kurban kesim merkezi, 125 metrekarelik iki lojman, 70 kişinin aynı anda kalabileceği 4 katlı konukevi, 400 kişilik kapalı toplam 5 bin 112 kişilik otopark, restoran, şehitlik ve piknik alanları yer alıyor.[21][22]

Kaynakça

1. Kandemir, M. Yaşar (2008). "Safvân b. Muattal". TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 35. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. ss. 485-486. 28 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
2. Azimli, Mehmet (Nisan 2008). Hz. Safvan bin Muattal (PDF). Adıyaman Belediyesi Kültür Yayınları. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
3. Ünalan, Abdülcelil. "Büyük Sahabe Safvan İbn-ü Muattal (R.A.)". www.safvander.org. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
4. Doğan, Candemir (Nisan 2013). Anadolu Sahabisi Hz. Safvan B.Muattal Radiyallahu Anhü. İstanbul: Kalbi Kitaplar. ISBN 9786054646340. 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
5. "Sahabi-Safvan bin Muattal (R.A.) Hayatı". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
6. el-Buhârî, trs.: IV/305; İbn Hacer, 1415: VII/239.
7. Taberânî, 1983: Mu'cem, XXIII/130.
8. İbn Ebî Şeybe, H.1409: V/555.
9. Taberânî, 1983: Mu'cem, VI/54.
10. Hâkim, 1990: III/595.
11. "Nur Suresi: 11-20". 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
12. Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, VIII, 339; İbn Hibbân, X, 13.
13. Aktan, 2000: XXV/148-149.
14. Hâkim, 3/594; Müsned, 2/292; İbn Hacer, 6/306.
15. Azimli, 2008: 20.
16. Ali, Çolak (Şubat 2013). "Safvân bin Muattal Özelinde Sahabe'nin İslâm Teşriinin Oluşması ve Anlaşılmasındaki Konumu". Uluslararası Adıyaman Safvan bin Muattal ve Ahlâk Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
17. Halife b. Hayyât, 1993:583.
18. el-Bağdâdî, 1418: III/338.
19. İbn Asâkir, 1995: XXIV/176.
20. "Safvan bin Muattal'ın Mezarı". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
21. "Sahabe Türbesi Yenilenecek". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.
22. "Sahabi Safvan bin Muattal İçin İlk Adım Atıldı". 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2015.