Yüksek Arktik Tehciri

Yüksek Arktik Tehciri (Doğu Kanada İnuitçesi ᖁᑦᑎᒃᑐᒥᐅᑦᑕ ᓅᑕᐅᓂᖏᑦ Quttiktumiutta nuutauningit, İngilizce The High Arctic Relocation, Canadian High Arctic Relocation, Inuit High Arctic Relocation, 1953-55 Relocation, Fransızca La délocalisation du Haut-Arctique), 1950 lerdeki Soğuk Savaş döneminde Kanada Hükûmeti tarafından Nunavik İnuitçesi konuşan 87 İnuitin Québec'ten alınıp Nunavut'un verimsiz toprakları olan Yüksek Arktik'e zorla tehcir (forced migration) ettirilmesidir[1][2]. 1953 yılında on aile, 1955 yılında ise sekizden fazla aile tehcir edilmiştir. Tehcir tartışma kaynağı olmuştur: hükûmet kanadı yerlilerin kaldıkları açlık tehlikesine karşı koruyucu önlem olarak geçimlerini sürdürmeleri için insani jest yapıldığını iddia ederken, İnuit Eskimoları ve insan hakları savunucuları bu zorunlu göçün hem Soğuk Savaş döneminde hem de Kanada Arktik Takımadaları'nın tartışmalı toprak iddialarının sürdüğü dönemde "insan bayrak direkleri" (human flagpoles)[3] olarak kullanıp Uzak Kuzey (Far North) egemenliğini savunmak için federal hükûmet tarafından kışkırtıldığını söylerler. Her iki taraf da, Inukjuak'tan Resolute Bay'a yapılan zorunlu tehcirden sonraki ilk yıl aç kalmamaları için İnuitlere yeterli gıda takviyesi yapılmadığında hemfikirdir. Bu tehcir Kanada'da insan hakları içinde etnik ihlallerden biri olarak görülmektedir.

Güneydeki Nunavik'ten kuzeydeki Nunavut'a tehcir okları:
Resolute Bay (sol ok)
Grise Fiord (sağ ok)

Kanada Arktik Takımadaları

Tehcir edilenlere verilmek üzere 1996 yılında 10 milyon dolarlık tröst fonu oluşturulmuştur. Tehcirden tam 57 yıl sonra, Kanada hükûmeti 18 Ağustos 2010 tarihinde insanlık dışı muamele ve acılar için İnuitlerin geride kalanlarından resmî olarak özür dilemiştir. Tehcirde acı çeken İnuitler için Grise Fiord ile Resolute Bay'da dikilen iki anıt (Arktik Sürgün Anıtı Arctic Exile Monument) 2008 yılında alınan kararla planlanmış, 2009 yılında oyulup 2010 yılında da açılışı yapılmıştır.

Taşınma

Ağustos 1953'te yedi İnuit ailesi günümüzde Nunavik olarak bilinen kuzey Quebec'te o zamanlar Port Harrison olarak anılan Inukjuak'tan (ᐃᓄᒃᔪᐊᒃ) oldukça uzak kuzeyde yer alan Ellesmere Adası'nın güney ucundaki Grise Fiord ile Cornwallis Adası'ndaki Resolute Bay'a zorla hükümet güçleri tarafından taşındılar[2][4][5]. Ailelere Yüksek Arktik'te oluşturulacak yeni toplulukta daha iyi bir yaşam ve av olanakları vadedilmiş ve harcırah alacakları söylenmişti[6]. Bu yedi aileye Port Harrison İnuit becerilerini gösterip Kuzey Arktik'te hayatta kalma mücadelesini öğretmek üzere o zamanlar Kuzeybatı Toprakları'a ait olan günümüzde ise Nunavut'a dahil olan Pond Inlet'in (Mittimatalik) çok kuzeyinde üç aile daha katılmıştır[2][7]. 1953 yılında tehcir edilen bu on aileye 1955 yılında sekizden fazla aile de göç ettirilmiştir[8]. İşe alım yöntemleri ve tehcirin sebepleri tartışmalıdır. Hükûmet, Kuzey Quebec'teki nüfus artışı rastlanan yerlerde bu artışı ve yoğunluğu azaltmak ve yoksul avcılığın refahını yükseltmek üzere tehcir edilen ailelerin göçü gönüllü kabul ettiklerini belirtmektedir[2][6][9]. Kanada hükûmetinin bu iddialarına karşılık, İnuitler göçün gönüllü değil zorla ve zorlamayla olduğunu bildirmiş ve Arktik Takımadaları'nda Kanada egemenliğini pekiştirmek arzusuyla yapıldığını söylemişlerdir[4][10]. Kanada Sahil Güvenlik'a bağlı C.D. Howe adlı Doğu Arktik Devriye gemisine alınan İnuit aileleri ikiye bölünerek her ikisi de duşman kutup küzeyindeki çorak verimsiz adalar olan Cornwallis ile Ellesmere Adalarına (Resolute ve Grise Fiord) indirilmişlerdir[9]. Gemide iken ailelerin hepsinin bir arada yaşayamayacağı anlaşıldığı için iki ayrı noktaya indirilmişlerdir[7].

Yeni topluluklar

Kuzeyli Nanook belgesel filminde Nanook'un karısı Nyla ile çocuğu, Cape Dufferin, QC, 1920–21, Robert J. Flaherty

Ailelerin yiyeceği ile giyecek ve barınak yapımı için kullanılan rengeyiği derileri ve diğer yaşam malzemeleri yetmemiştir[7]. 2.000 km uzaklıktakı Kuzey Arktik'teki iklim ve ekosistem Quebec'in kuzeyindekinden oldukça farklıdır ve yeni geldikleri yerde kış aylarında 24 saat gece, yaz aylarında da 24 saat gündüz olmaktadır ve bu göçmenlerin bilmedikleri ve alışmakta zorlandıkları bir ekosistemdir. Tehcir edilen İnuitlere diledikleri takdirde iki sene sonra eski evlerine dönebilecekleri söylenmiş fakat bu vaat hükûmet tarafından onursuzca yerine getirilmemiştir[11]. Tehcir edilen İnuitler arasında Robert J. Flaherty'nin 1922 yılında çektiği Kuzeyli Nanook belgesel filminde de yer alan ve Flaherty'nin onaylanmamış gayrimeşru oğlu da bulunmaktadır. Fakat, Flaherty tehcirden önce 1951 yılında ölmüştür[12]. Sonunda, göçmen İnuitler 18,000 km² lik bir alandaki yerel beyaz balina göç rotalarını öğrenmiş ve hayatta kalmayı başarmışlardır[12]. Sonraki yıllarda her iki yeni tehcir kolonisinin moral, konut ve geçim açısından genelde "başarılı" olduğu yönünde Kanada Kraliyet Atlı Polisi raporları bulunmaktadır[9].

Yeniden değerlendirme

Tehcir edilen İnuitler ve onların soyundan gelenler 1980 lerde Kanada Hükûmetine karşı "Yüksek Arktik'e İnuitlerin tehcir ettirilme sebebinin, eğer tek değilse, merkezî hükûmetin Arktik Adaları ve çevresinin egemenlik haklarını savunmak için olduğu güçlü kanıtlarla sabittir" biçiminde iddia başlatarak haklarını aramaya başlamış, 1987 yılında federal hükûmetten 10 milyon dolar tazminat istemişlerdir[13].

Kamuoyu ve medya baskısının ardından, federal hükûmet tarafından İnuitleri güneye geri döndürmek için yardımcı program hazırlamıştır ve 1989 yılında 40 İnuit eski topraklarına geri dönmüş, fakat gençler genelde büyüyüp alıştıkları Yüksek Arktik'de kalmayı tercih etmiştir[2][6].

1990 yılında Kanada Avam Kamarası yerli konularda daimi komisyonu yeni topluluk olan Resolute Bay ile Grise Fiord sakinlerini resmen tanımayı ve onlara tazminat ödenmesi ile 1953'te Yüksek Arktik'e tehcir edilen İnuitlerden bugün kimin özür dileyeceğini hükûmete sormuştur[4][11]. Buna karşılık, hükûmet "İnuitler tehcire gönüllü katılmışlardır ve hükûmet onları eski yerleri olan Inukjuak'taki sert sosyal ve ekonomik koşullar yüzünden taşımıştır" biçiminde kaleme alınan ve Hickling Raporu olarak bilinen raporu komisyonda kabul etmiştir. Ottava'daki danışmanlık firması Hickling Corporation tarafından çok uzun sürede oluşturulan bu rapor seçkin akademisyenler ve medya tarafından eleştirilmiştir[4][14].

Buna karşılık, Aralık 1991'de teslim edilen Kanada İnsan Hakları Komisyonu raporu hükûmetin Arktik egemenliği kaygılarının olduğunu ve bunun yeni yerleşimlerle sağlanacağı konusunda açık kanıtlar ortaya koymaktadır. Bu rapora göre hükûmet tehcir edilen İnuitlerin iki yıl sonra isterlerse eski topraklarına geri dönebilecekleri sözünü vermiş, fakat sözünü yerine getirmemiştir[11]. Trent Üniversitesi profesörlerinden Magnus Gunther tarafından kaleme alınan başka bir raporda tehcir esnasında meydana gelen olaylarla ilgili iddialar akademik tartışmalar çerçevesinde incelenmiştir. Buna göre hükûmet insani niyetlerle tehcire karar vermiş ve sonuç olarak Yerli İşleri ve Kuzey Geliştirme Bakanı Tom Siddon hükûmetin tehcir edilen İnuitlerden özür dilemesi ya da tazminat ödenmesinin uygun olacağını belirtmiştir[4].

Temmuz 1994'te Royal Commission on Aboriginal Peoples tehcir proğramının incelendiği bir duruşma düzenlemiştir[11]. Duruşmada hükûmet kanadı tehcir edilen İnuitlerin gönüllü göç ettiklerini iddia ederken, tehcir edilen İnuitler ise kendilerinin zorla tehcir (forcibly relocated) ettirildiklerini ezici çoğunlukla vurgulamışlardır. Tehcirden sorumlu olan resmi yetkili tehcir edilen İnuitlerin tazminat talep edebilmek için kendi hikâyelerini değiştirmiş olduklarını söylemiş ve bunda da başarılı olmuştur[2]. Komisyona göre Kanada hükûmeti Port Harrison İnuitlerinin tehcir edilen İnuitleri "rehabilite" ettiğini tespit etmiş, bunları "ahlâkî çöküş" ve bağımlılıktan kurtarıp kötü topraklardan taşıyarak iyi avcılık yapılan avı bol yere getirdiğini ve onlar için yetersiz hazırlık yaptığını belirtmiştir[7]. Komisyon tehcir edilenlerin kurtulup hayatta kalanlarına hükûmetçe bir özür ve tazminat ödenmesini tavsiye ettiği gibi, tehcirin Kanada varlığının kanıtı için düzenlendiğini de onaylamıştır[2][7][11]. RCAP 1994 yılında The High Arctic Relocation: A Report on the 1953-55 Relocation raporunu yayımlamıştır[1]. Federal hükûmet özür dilemeyi reddetmiş, fakat Mart 1996'da "Uzlaşma Sözleşmesi" (Reconciliation Agreement) yapılarak tehcir edilen aile ve bireyler için 10 milyon dolarlık CAD tröst fonu oluşturulmuştur. Tehcirin ilk yıllarında İnuitlerin sıkıntı, acı ve kayıp yaşadıklarını (hardship, suffering and loss in the initial years of these relocations) itiraf etmiştir[6][11].

Resolute Bay modern Inuit topluluğu, Ağustos 1997

Resolute Bay, Ağustos 1997

Grise Fiord, Mart 2004

Tehcirden tam 57 yıl sonra, Kanada hükûmeti 18 Ağustos 2010 tarihinde insanlık dışı muamele ve acılar için İnuitlerin geride kalanlarından resmi olarak özür dilemiştir:[15]

“	The Government of Canada deeply regrets the mistakes and broken promises of this dark chapter of our history and apologizes for the High Arctic relocation having taken place. We would like to pay tribute to the relocatees for their perseverance and courage...The relocation of Inuit families to the High Arctic is a tragic chapter in Canada's history that we should not forget, but that we must acknowledge, learn from and teach our children. Acknowledging our shared history allows us to move forward in partnership and in a spirit of reconciliation	”
—John Duncan (Minister of Indian Affairs and Northern Development)

İki kuşak üzerinde "Tehcir" (The Relocated) terimi duygusal kalmıştır[3].

Kültür farkı

Göçün başladığı yer Nunavik İnuitçesi konuşulan ᐃᓄᑦᔪᐊᖅ (Inujjuaq/Inukjuak), göçün bittiği yerler ise Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi konuşulan ᖃᐅᓱᑦᑐᖅ (Qausuittuq/Resolute) ile ᐊᐅᔪᐃᑦᑐᖅ (Aujuittuq/Grise Fiord) yerleşimleridir. Günümüzde, Resolute ile Grise Fiord'da hem Nunavik İnuitçesi hem de Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi konuşulmaktadır[16]. Her ikisi de Doğu Kanada İnuitçesinin lehçesi olsa da, Nunavik İnuitçesi Kuzey değil Güney Qikiqtaaluk İnuitçesine benzer.

Anıtlar

Looty Pijamini tarafından yontulan Grise Fiord Arktik Sürgün Anıtı

Tehcirde acı çeken İnuitler için Grise Fiord ile Resolute Bay'da iki anıt (Arktik Sürgün Anıtı Arctic Exile Monument) dikilmiştir[17]. Nunavut Tunngavik Incorporated (ᓄᓇᕗᑦ ᑐᙵᕕᒃ) tarafından Nisan 2008 tarihinde iki anıt projesi için komisyon kurulmuş, uzun bir planlamadan sonra 8 ve 10 Eylül 2010 tarihlerinde dikilmiştir. Anıtların oyulması görevi 2009 yılında Nunavut'un lider oymacıları olan Simeonie Amagoalik ile Looty Pijamini tarafından yerine getirilmiştir. Tehcirde ailelerin nasıl koparıldığını gösterebilmek için, yerel taş kullanarak Amagoalik bir adam, Pijamini ise bir kadın ve çocuk tasvir etmiştir[18].

• Resolute Bay Arktik Sürgün Anıtı (Arctic Exile Monument in Resolute Bay), 20 yaşındayken Inukjuak'tan sürgün edilen Simeonie Amagoalik tarafından yapılmıştır. Tehcirde ailelerin koparılışını sembolize etmek için tek başına adam tasvir edilmiştir[19]. Yapımına 2009 yılında başlanan heykelin açılışı 8 Eylül 2010 tarihinde yapılmıştır[20].
• Grise Fiord Arktik Sürgün Anıtı (Arctic Exile Monument in Grise Fiord), Looty Pijimani tarafından yapılmıştır. Tehcir mutlu bir olay olmadığı için heykelde melankoli hakimdir. Yanında bir çocuk ve haski köpeği olan bir kadın ayrı düştüğü aile bireylerinin yolunu gözlercesine okyanusa doğru bakarken tasvir edilmiştir[19]. Yapımına 2009 yılında başlanan heykelin açılışı 10 Eylül 2010 tarihinde yapılmıştır[21].

Medyada

Yüksek Arktik Tehciri, Zacharias Kunuk'un Exile («Sürgün») adlı filmine konu olmuştur. Film, Kanada'nın ilk İnuit yapım şirketi olan ve Doğu Kanada İnuitçesiyle seslendirilen ilk uzun metrajlı Atanarjuat filmini de çeken Isuma (ᐃᓱᒪ) şirketi tarafından yapılmıştır[22].

Yüksek Arktik Tehciri, Marquise Lepage'ın Martha of the North (Martha qui vient du froid) adlı belgesel filmine (NFB, 2008) de konu olmuştur. Bu film, 5 yaşındayken Inukjuak'tan Ellesmere Adasındaki Grise Fiord'a ailesiyle birlikte tehcir edilen ve Robert J. Flaherty'nin büyük kızı olan Martha Flaherty'nin hikâyesini anlatır[23].

Ayrıca bakınız

• 1953 Eskimo Tehciri (Grönland)

Kaynakça

1. The High Arctic Relocation: A Report on the 1953–55 Relocation by René Dussault and George Erasmus, produced by the Royal Commission on Aboriginal Peoples, published by Canadian Government Publishing, 1994 (190 pages) 1 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2. Porteous, John Douglas (2001). Domicide: The Global Destruction of Home. McGill-Queen's Press. ss. 102-03. ISBN 978-0-7735-2258-9.
3. Pope, Frank (14 Mayıs 2011). "Disappearing Arctic". The Times Magazine. Londra. The Relocated–a term still spoken in hushed terms–were then planted as human flagpoles in this desolate place.
4. Tester, Frank J. (1994). Tammarniit (Mistakes): Inuit relocation in the eastern arctic 1939–63. Peter. Vancouver, BC: UBC Press. ss. 102-104. ISBN 978-0-7748-0452-3.
5. "Grise Fiord history". 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2012.
6. James, Matt (2008). "Wrestling with the Past:Apologies, Quasi-Apologies and Non-Apologies in Canada". Mark Gibney, Rhoda E. Howard-Hassmann (Ed.). The Age of Apology. University of Pennsylvania Press. ss. 142-4. ISBN 978-0-8122-4033-7.
7. MacQueen, Ken (16 Temmuz 1994). "Spare aboriginal people the tyranny of good intentions". The Hamilton Spectator. ss. A12.
8. ᕉᒪᓂ ᒪᒃᑭᒃ Romani Makkik (2009), ᖁᑦᑎᒃᑐᒥᐅᑦᑕ ᓅᑕᐅᓂᖏᑦ The High Arctic Relocations, ᓇᓃᓕᖅᐱᑕ Naniiliqpita, fall 2009
9. Damas, David (2004). Arctic Migrants/Arctic Villagers: The Transformation of Inuit Settlement in the Central Arctic. McGill-Queen's Press. ss. 52-57. ISBN 978-0-7735-2405-7.
10. Loukacheva, Natalia (2007). The Arctic Promise: Legal and Political Autonomy of Greenland and Nunavut. University of Toronto Press. s. 159. ISBN 978-0-8020-9486-5.
11. "Makivik Corporation – High Arctic Relocatees And Government Of Canada Seek Reconciliation". Canada NewsWire. 28 Mart 1996.
12. McGrath, Melanie. The Long Exile: A Tale of Inuit Betrayal and Survival in the High Arctic. Alfred A. Knopf, 2006 (268 pages) Hardcover: ISBN 0-00-715796-7 Paperback: ISBN 0-00-715797-5
13. Tester, Frank J. (1994). Tammarniit (Mistakes): Inuit relocation in the eastern arctic 1939–63. Peter. Vancouver, BC: UBC Press. ss. 113-118. ISBN 978-0-7748-0452-3.
14. The High Arctic Resettlement Experiment: A Question of Fundamental Justice 1 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Stephen Hazell
15. "Arşivlenmiş kopya". 9 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2012.
16. Shelley Tulloch (2005), Aulapkainahuarniq Inuit Uqauhiinnik Nunavunmi ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖕᒋᑦ ᐊᔾᔨᐅᓇᖏᑦᑐᑦ ᓄᓇᕗᒻᒥ Preserving Inuit Dialects in Nunavut, research report. Prepared for the Office of the Languages Commissioner of Nunavut Iqaluit, Nunavut, January 2005
17. Inuit Tapiriit Kanatami ᐃᓄᐃᑦ ᑕᐱᕇᑦ ᑲᓇᑕᒥ : Monuments Honouring High Arctic Exiles Unveiled
18. Arctic Exile Monument Project
19. "High Arctic exiles to be honoured". cbcnews|Canada. 6 Eylül 2010. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2011.
20. "NTI seeks carvers for celebratory monument". Şubat, 7 Eylül 2011. Erişim tarihi: 30 Aralık 2012. Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
21. ᑐᙵᕕᒃᑯᑦ ᓇᓗᓇᐃᖅᓯᔪᑦ ᐅᓪᓗᖏᓐᓂᒃ ᖁᑦᑎᒃᑐᒧᑦ ᐊᐅᓪᓛᖅᑕᐅᓂᑯᐃᑦ ᐃᖅᑲᐅᒪᔭᐅᔾᔪᑎᒃᓴᖏᑕ ᓴᖅᑭᑕᐅᓛᕐᓂᖏᑦ
22. "Exile at Isuma". 1 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2012.
23. "Film Collection". s. National Film Board of Canada. 13 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2012.

Dış bağlantılar

• Usiimmaluguq = Broken promises : the High Arctic relocation