Yanıklı, Artvin

Yanıklı, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Yanıklı
Köy
Ülke	Türkiye
İl	Artvin
İlçe	Merkez
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
Nüfus  (2019)
• Toplam	303
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu	0466
Posta kodu	08100
Resmî site -

Tarihçe

Yanıklı köyünün eski adı tarihi kayıtlarda Çihishevi ya da Tsihishevi olarak geçmektedir.[1][2] Gürcüce bir yer adı olan Çihishevi (ჩიხისხევი) ya da Tsihishevi (ციხისხევი), Türkçeye Çiğishav, Çıhıshev gibi bozulmuş biçimlerde girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye Osmanlıca kitabında, o tarihte adı değişmiş olan köyün eski adını Çikishav (چیقسحاو) biçiminde yazmıştır.[3] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda bölgeye egemen olan Ruslar köyün adını Çihis-hevi (Чихис-Хеви) olarak kaydetmiş, 1904 yılında bölgeyi gezen Niko Mari de gezi günlüklerinde köyün adını “Çihishevi” biçiminde yazmıştır.[2][4] Bununla birlikte, "çıkmaz" anlamına gelen Gürcüce "çihi" (ჩიხი) kelimesinden yer adının türemiş olma ihtimali zayıf görünmektedir. Köyde Gürcüce "natsihara" (ნაციხარა; eski kale yeri) kelimesinden bozulmuş "Natsuhara" denilen bir mevkiinin bulunması, eskiden burada bir kale olduğunu göstermektedir.[5] Köyün eski adının "kale dere" anlamına gelen Tsihishevi (ციხისხევი) olması da söz konusudur. Nitekim Rus idaresi sırasında tarihsel Şavşeti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyün adını Tsihishevi olarak yazmıştır.[6][7]

Tao-Klarceti’nin bir parçası olan tarihi Şavşeti bölgesinde yer alan köyün eski dönemine ilişkin yazılı kaynaklarda bilgi yoktur. Bununla birlikte köydeki kilisenin ve bugün izine rastlanmayan bir kalenin varlığı yeni bir yerleşme olmadığını göstermektedir.[8] Erken ortaçağda Gürcü Krallığı’nın sınırları içinde kalan yerleşim, kısa süreli Büyük Selçuklu egemenliği ve Samtshe-Saatabago (1268-1625) yönetiminin ardından 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlıların eline geçti. Uzun süre Osmanlı sınırları içinde kalan Tao-Klarceti bölgesini 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. 1886 tarihli Rus nüfus sayımına göre Tsihishevi adıyla bahsedilen yerleşim, Artvin sancağına (okrug) bağlı Şavşat-İmerhevi kazasında (uçastok) yer alıyordu. Şavşat-İmerhevi kazasına bağlı Çihori nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu tarihte yerleşim; Didvenahi, Dudubeti, İshinari, Kokibeti, Küçük Çihori, Ustamisi, Hozabiri ve Tseltsati mahallelerinden oluşuyordu. Köy 1910 yılında aynı idari konuma sahip sahipti.[4][9]

Rus idaresi sırasında Şavşeti bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze yerleşimi Gürcüce konuşulan köyler arasında saymış, Osmanlı-Rus savaşının ardından köyden 10 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir.[6][10] 1904 yılında bölgeyi gezen Niko Mari ise, Şavşeti bölgesinde köyden daha kötü şartlara sahip bir başka yer olmadığını belirmiş, köyün yolunun olmadığını ve köylülerin çeşitli hastalıklarla boğuştuğunu yazmıştır.[11]

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından yerleşim bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri Artvin ve Ardahan bölgeleri ile geçici olarak da Batum'u fiilen sınırlarına kattı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla yerleşiminde içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[12]

1922 tarihli nüfus cetveline göre yerleşim Çihishevi adıyla Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin bir köyüydü.[13] 1925 yılında adı Yanıklı olarak değiştirildi. Nitekim Dahiliye Vekaleti tarafından 1933’te yayımlanan Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Yanıklı olarak geçmekte olup bu tarihte köy Çoruh vilayetinin Şavşat kazasına bağlıydı.[14] Dışişleri Bakanlığı'nın 1968 tarihli Köylerimiz adlı yayınına göre de Yanıklı Artvin vilayetine bağlı Şavşat kazasının köylerinden biriydi.[15] Köy, 1993 tarihinde Şavşat kazasından alınıp Artvin merkez kazasına bağlanmıştır.[16]

Tarihsel yapılar

Yanıklı köyünde bir kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Hozabiri Mahallesinde bulunduğu için Hozabiri Kilisesi olarak bilinen tek nefli bir yapıya sahip olan köy kilisesi günümüzde tamamen yıkılmıştır. Kale ise, Natsuhara denilen yerde bulunuyordu. Gürcüce “eski kale yeri” anlamına gelen “natsihara”dan (ნაციხარა) bozulmuş olan bu ad, burada bir kalenin bulunduğunu göstermektedir. Kale Çihishevi ile Şavşat Suyu arasında, büyük bir kayalık tepede yer alıyordu. Tamamen yıkılmış olan kalenin bulunduğu yerde sadece harç kalıntıları ile toprak kap parçalarına rastlanmıştır. Kalenin çok eski zamanlarda yıkılmış olma ihtimali vardır.[8]

Coğrafya

Köyün merkezi Artvin il merkezine 65 km uzaklıktadır.

Nüfus

Köyde kadın ve erkeğin birlikte tespit edildiği ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılında yapılan bu sayıma göre köyde 69 hanede 577 kişi yaşamakta olup nüfusun tamamı Gürcülerden oluşmaktaydı. Hane başına ortalama 8,3 kişi düşmesi, bu tarihte yerleşimin kalabalık bir aile yapısına sahip olduğunu göstermektedir. Köyün nüfusu 1907 yılında 738 kişiye ulaşmıştır. Bu tarihte yerleşimin bağlı olduğu Çihori nahiyesinin toplam nüfusu 1.298 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun yaklaşık %43’ü yaşıyordu.[4][9]

Yerleşimin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre köyde 84 hanede 528 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 247’si kadın, 281’i erkekti. Hane başına düşen ortalama nüfus ise, 6,2 kişiye gerilemişti.[13] Köyün adının değiştirilmesinden bir yıl sonra 1926 yılında yapılan tespite göre ise, toplam nüfus 608’e, hane sayısı 87’ye ve hane başına düşen ortalama nüfus yaklaşık 7 kişiye yükselmişti. Bu nüfusun 293 kadın, 315’i de erkekti.[17] Köyün nüfusu hızlı biçimde artmaya devam etmiş, 1935 yılında 968 kişiye, 1960 yılında 1.372 kişiye yükselmiştir.[18][19]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2007	478
2000	921
1997	-

Kaynakça

1. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 20, ISBN 9789941485244.
2. Niko Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 221, ISBN 9789941434112.
3. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 161.
4. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
5. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 310-311, ISBN 9789941478178.
6. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 296.
7. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s. 140.
8. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 172, 310-311, ISBN 9789941478178.
9. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 15, 51, ISBN 9789941485244.
10. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s. 140.
11. Niko Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 220, ISBN 9789941434112.
12. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
13. Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
14. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 768.
15. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 545.
16. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 94, ISBN 9786055708856.
17. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 189, ISBN 9789944197526.
18. Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. s. 152. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
19. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. s. 313. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.

Dış bağlantılar