Sümbüllü, Artvin
Sümbüllü (Gürcüce: სინკოთი; translit.: "sink'oti"), Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Sinkoti'dir. Köyün merkezi Artvin kentine 6 km uzaklıktadır.
| Sümbüllü | |
|---|---|
| Ülke |
 Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Nüfus (2000) | |
| • Toplam | 141 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| İl alan kodu | 0466 |
| Posta kodu | 08100 |
Köyün eski adı
Bugün Sümbüllü adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Sinkoti’dir (სინკოთი). Bu ad Gürcüceden Türkçeye Sinkot olarak geçmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün eski adını bu şekilde, Sinkot (سينقوت) biçiminde yazmıştır.[1] 93 Harbi'nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Rus yönetimi de 1886 tarihinde köyün adını Sinkot (Сингот) olarak kaydetmiştir.[2] Rus idaresi sırasında 1893’te bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyün adını Sinkoti (სინქოთი) biçiminde yazmıştır.[3]
Tarihsel Şavşeti bölgesinde Sinkoti ve Sira Sinkoti adlarını taşıyan yerler vardır.
Demografi
Yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı egemenliğinde kalmış olan Tao-Klarceti bölgesinde kadın ve erkek birlikte nüfus sayımı ilk kez Rus idaresi sırasında yapılmıştır. 1886 tarihinde gerçekleşen bu sayıma göre Sinkoti köyünde 44 hanede 372 kişi yaşıyordu. Köyün başlıca mahalleleri Bağati, Vake ve Saviali'ydi. Köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu tarihte hane başına ortalama 8,4 kişi düşmesi ailelerin çok kalabalık olduğunu göstermektedir. Buradan hareketle Osmanlı Devleti ile Rusya arasında üç yıllık (1879-1882) karşılıklı göçü öngören anlaşmaya rağmen köyden önemli bir göç olmadığı, geniş ailelerin bölünmediği sonucuna varılabilir. Nitekim 1893’te bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyden sadece 12 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır.[3] Daha sonraki yıllarda köyün nüfusu artmış ve 1907 yılında 475 kişiye ulaşmıştır. Bu nüfus sayımında köyün nüfusunun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir. Rus idaresi yıllarında Sinkoti, Batum oblastı içindeki Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlı Beşauli nahiyesinin köylerinden biriydi ve bu nahiyede tamamı Gürcü olarak kaydedilmiş 1.736 kişi yaşıyordu.[2][4]
Rus idaresinin ardından Gürcistan sınırları içinde kalan Artvin ve Ardahan bölgesinin 1921 yılında Türkiye’ye bırakılmasından sonra, 1926 yılında yapılan nüfus tespitine göre Sinkoti’de 67 hanede 168’i erkek ve 152’si kadın olmak üzere 320 kişi yaşıyordu.[5] 1907 yılında köyde yaşayan insan sayısı üzerinden köyün nüfusunun yüzde 32 oranında azalmış olması, Sinkoti’de yaşayanların üçte birinin göç etmiş olduğunu göstermektedir. Hane başına düşen ortalama nüfusun 4,7 kişiye düşmüş olması ise, göç edenlerden kalan evlere köyü terk etmeyen ailelerin yerleştiği biçimde yorumlanabilir.
Son tespitlere göre Sinkoti köyünde, 118’i erkek ve 115’i kadın olmak üzere 233 kişi yaşamaktadır. Yüz yıl içinde köyün nüfusunun artmayıp azalmış olması, köyden kente göçün bir sonucu olarak görülebilir.[6]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 141 |
| 1997 | - |
Coğrafi konumu ve ekonomi
Sümbüllü köyü, Çoruh vadisinde, Çoruh Nehri’nin sağ tarafında, Artvin kentinin kuzeyinde, kente 6 km mesafede yer alır. Toprakları Çoruh Nehri kıyısına kadar uzanan köye Bakırköy, Vezirköy ve Seyitler sınır oluşturur. Temeli 1988 yılında Sümbüllü köyünde atılan Deriner Barajı’nın 2012 yılında su tutmasıyla Sümbüllü köyünün arazisi daralmıştır. Sekiz kilometrelik bir kıyıya sahip olan köyün nehir kıyısındaki tarım arazisi bugün bir kilometre derinliği geçmemektedir. Bununla birlikte köyün toprakları göl kıyısındaki bir arazi görünümü almıştır.
Orman içinde bir köy olan Sümbüllü’nün başlıca ekonomik faaliyeti tarım ve hayvancılıktır. Küçük çaplı hayvancılığın yapıldığı köyde patates, mısır, arpa, fasulye, soğan, karpuz, domates, hıyar, karalahana gibi tarımsal ürünler yetişmektedir.
Tarihçe
Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Sinkoti’nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Bununla birlikte, bir Gürcü köyü olan Sinkoti’de 10-11. yüzyılda inşa edilmiş olan kale köyün de en geç bu tarihten itibaren bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Sinkoti, Sinkoti Kalesi'nin de inşa edilmiş olduğu erken ortaçağda ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde kaldığı bilinmektedir. Köy, 16. yüzyılın sonlarında, Gürcü atabegler devleti olan Samtshe-Saatabago topraklarını ele geçiren Osmanlı Devleti egemenliğine girdi ve Osmanlıların kurduğu Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.
Yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı egemenliğinde altında kalan Sinkoti’yi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan galip çıkan Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımına göre Sinkoti, Batum oblastında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Artvin kazası sınırları içindeki nahiyelerden biri olan Beşauli nahiyesinde yer alıyordu. Bu nahiyenin diğer köyleri Beşavul (Бешаул), “İrsa-Ahaldaba” (Ирса-Ахалдаба), “Kvatshana” (Квацхана) dir. 1910 yılında Sinkoti aynı idari konuma sahipti.[2][7]
Sinkoti, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Sinkoti’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[8]
Türkçe Sinkot adıyla bilinen Sinkoti’nin adı, köy yeniden Türkiye’ye sınırları içinde kaldıktan dört yıl sora, 1925’te Sünbüllü (سنبللی) olarak değiştirildi. 1926’da yapılan nüfus sayımında Sinkoti Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir köydü. Dahiliye Vekaleti’nin 1933 yılında yayımlanan Köylerimiz adlı kitapta Sinkot adıyla Çoruh vilayetinin Artvin kazasına bağlı bir köy olarak geçer.[5][9] Sünbüllü adı daha sonra Sümbüllü halini almıştır.
Tarihsel yapılar
Sinkoti’de varlığı bilinen ve günümüze ulaşan tek tarihsel yapı Sinkoti Kalesi’dir. Kale kare bir plan üzerinde kırma ve moloz taşlarla kireç harcı kullanılarak sarp bir kaya üzerine inşa edilmiştir. Doğal şartlar nedeniyle ve insan eliyle büyük ölçüde tahrip olan Sinkoti Kalesi bugüne kadar herhangi bir onarım geçirmemiştir. Kalenin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak gözetleme kulesinin Tao-Klarceti’deki yapım tarihi bilinen diğer kalelere benzerliği üzerinden Sinkoti Kalesi’ni 10-11. yüzyıla tarihlendirmek mümkündür. Çoruh vadisinde bir kaya üzerine inşa edilmiş olan kale, etrafındaki yerleşimlere hakim küçük bir yapıdır. Kalenin giriş kapısı batı yönündedir. Kalenin girişteki kulesinin en az iki katlı olduğu anlaşılmaktadır. Kireç harcı kullanılarak moloz taşlarla örülmüş bir duvara sahip olan bu kulenin etrafında 4-5 metre yüksekliğinde surlar bulunmaktadır. Bugün Sümbüllü Kalesi de denen Sinkoti Kalesi’nin doğu ucunda bir sarnıç ve sarnıcın yanında tonoz örtülü bir yapı kalıntısı bulunmaktadır.[10]
Kaynakça
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 112.
- ""Artvin kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020.
- Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 135.
- Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 20, 45, ISBN 9789941485244.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 140, ISBN 9789944197526.
- "Merkez Sümbüllü Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 9 Nisan 2020". 25 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.
- Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 33, ISBN 9789941485244.
- Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 665.
- "Sümbüllü Köyü Kalesi – Artvin”. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.