Bilinen geçmiş zaman

Bilinen geçmiş zaman ya da -di'li geçmiş zaman; Türkçede fiil sonuna "-di" ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde eklenmesi ile oluşturulan geçmiş zaman yapısı. Ayrıca görülen geçmiş zaman ve hikâye geçmiş zaman olarak da bilinir. -di eki; -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu veya -tü şekillerinden birini alabilir. -di ekinden sonra -varsa- ilgili şahıs eki gelir.

Bilinen geçmiş zaman, yakın ya da uzak geçmiş zamanda gerçekleşmiş, tamamlanmış olaylar için kullanılır ve kesinlik bildirir.

Bilinen geçmiş zaman kipi, Türkçedeki 5 haber kipinden biridir. Uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır. Tipik bir olumlu basit cümle kuruluşu şu şekildedir:

Ben izledim.	Biz izledik.
Sen izledin.	Siz izlediniz.
O izledi.	Onlar izlediler.

İsim cümleleri de ek-fiil alarak bilinen geçmiş zamanı ifade edebilirler:

• Dün hava çok güzeldi.
• Şimdiye kadar izlediğim en korkunç filmdi.

Çağdaş Türkçede giderek seyrekleşmekle birlikte -di eki, ("idi" şeklinde) ayrı olarak da kullanılabilir. Bu durumdayken küçük ve büyük ses uyumlarına uyması zorunlu değildir:

• Hükümdar halkın sorunlarına karşı çok duyarlı idi. (Bileşik yazılsaydı ses uyumlarına uyarak "duyarlıydı" şekline dönüşürdü.)
• Çorba çok lezzetli idi.

Olumsuzluk

Fiil cümlelerinde olumsuz hâli, -di ekinden önce -me olumsuzluk ekinin eklenmesi ile sağlanır. -me eki de -di eki gibi ses uyumlarına uyar:

• Bugün evden çıkmadım.

İsim cümlelerinde olumsuz hâli değil koşacı ile oluşturulur:

• Kardeşim evde değildi.

Soru hâli

Soru hâli, fiilden sonra (boşluk bırakarak) olumsuzluk eki "mi"nin ses uyumlarına uyacak şekilde eklenmesiyle veya soru sözcükleri ile sağlanır:

• Haberleri duydun mu?
• Eve kaçta geldin?

Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi

Kişi	olumlu	olumlu-soru	olumsuz	olumsuz-soru
1. Tekil Kişi (Ben)	var-dım	var mıydım?	yok-tum	yok muydum?
2. Tekil Kişi (Sen)	var-dın	var mıydın?	yok-tun	yok muydun?
3. Tekil Kişi (O)	vardı	var mıydı?	yoktu	yok muydu?
1. Çoğul Kişi (Biz)	var-dık	var mıydık?	yok-tuk	yok muyduk?
2. Çoğul Kişi (Siz)	var-dınız	var mıydınız?	yok-tunuz	yok muydunuz?
3. Çoğul Kişi (Onlar)	var-dılar	var mıydılar?	yok-tular	yok muydular?

Kaynakça