Abhazlar

Abhazlar (Abhazca: Аҧсуа, Apsva veya Apsua; Abhazya’da yaşayan Kuzeybatı Kafkasya halkı. Gürcistan dışında en büyük Abhaz nüfusu Türkiye’dedir. Türkiye’deki Abhazların ataları 19. yüzyılda diğer Çerkes boylarıyla birlikte Ruslar tarafından sürgün edilmiştir. Ayrıca Rusya, Kazakistan ve Ukrayna’da da Abhaz nüfusu vardır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Abazalar ile Abhazların aynı kökenli olduğu kabul edilir.

Abazalar ile karıştırılmamalıdır.
Abkhaz
(Аҧсуа)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Abhazya 122,040[1]
 Türkiye 39,000 – 500,000[2][3][4][5]
 Rusya 11,366[6]
 Suriye 5,000 – 10,000[5]
 Almanya 5,000[5]
 Gürcistan (Abhazya dışında) 3,527[7]
 Ukrayna 1,458[8]
Abhazlar
Abhaz kadınlar

Adlandırma

Rusya ve Rusçadaki kullanımı birbirine yakın iki formda görülen ISO 639 kodu abk (Abhazca аҧсуа бызшǝа) ve abq (Abazaca абаза бызшва) olan ve ikisi birlikte Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Abhaz-Abaza dilleri grubunu oluşturan dilleri konuşan halklar için Türkiye'de ayırt etmeksizin yalnızca Abaza adı kullanılır. Yani Abhaz (Абхаз) ve Abazin (Абазин) Abazaların iki grubuna Rusçada verilen adlardır. Abhazya’daki Abazalar “Abhaz”, Rusya’ya bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde yaşayan Abazalar “Abazin” olarak adlandırılır. Rusça aracılığıyla geçtiği Batı dillerinde de genellikle böyle kullanılır. Türkçede ise yüzyıllardır var olan “Abaza” adı böyle bir ayrım içermez. O yüzden Abaza etnik kimliğinin alt kimlikleri olarak Apsuva (Rusların Abhaz dedikleri) ve Asuva (Rusların Abazin dedikleri) kullanımı da görülür. Rusçada Abhaz denen Abazalar (Apsuvalar) Türkiye'nin iç-batı bölgelerinde (İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bursa-İnegöl, Kütahya, Bilecik ve Eskişehir) yoğunlaşmışken, Rusçada Abazin denen Abazalar (Asuvalar) ise iç-doğu bölgelerinde (Bilecik, Eskişehir, Samsun, Amasya, Tokat, Yozgat, Zonguldak, Bartın, Sivas, Kayseri, Adana) yerleşmişlerdir.[9]

Tarih

M.Ö. 1000 ve 550 yılları arasında, bugünkü Abhazya'nın Karadeniz kıyısında, özellikle modern Abhazya'nın başkenti olacak olan Pitiunt ve Dioscurias'ta ticaret kolonileri kurdular. Klasik yazarlar bölgede yaşayan çeşitli insanları ve konuştukları çok sayıda dili anlattılar. Arrian, Pliny ve Strabo, Karadeniz'in doğu kıyısında modern Abhazya'da bir yerde Abasgoi ve Moschoi halklarından bahsettiler. M.Ö. 9. ve 6. yüzyıllar arasında, modern Abhazya toprakları antik Colchis krallığının bir parçasıydı. Bu krallık daha sonra M.Ö. 63'te Lazica Krallığına bağlandı. 4 yüzyılda, Bizans İmparatorluğu etkisi ile Abhaz bölgesi nüfusunun Hristiyanlığa dönüştürüldüğü kesin zaman belirlenmemiş olsa da, Pityus Metropolü Stratophilus'un İlk Ekümenik Konsey'e 325 yılında İznik'te katıldığı bilinmektedir. 8. yy'da Araplara karşı başarılı savunma ve yeni toprak kazanımları, Abhaz prenslerine Bizans İmparatorluğu'ndan daha fazla özerklik iddia edecek kadar güç verdi. 778 dolaylarında II. Leon, Hazarların yardımıyla tam bağımsızlığını kazandı; o "Abhaz Kralı" unvanını aldı ve Başkentini, batı Gürcistan'daki Kutaisi şehrine taşıdı. 10. yy'da Abhaz Kralı'nın varisi olmadığı için, krallık yeğeni III. Bagrat'a geçti ve böylece Abhaz-Gürcü krallıkları birleşmiş oldu. 1570 yılında iç işlerinde serbest olmak kaydı ile Osmanlı Devletine bağlanmış daha sonra 1830 yıllarında Rus Çarı'nın bölgeye ajanlar göndererek istila hazırlıkları başlatılan Abhazya'da Halk Osmanlı ve Rus yanlısı olmak üzere ikiye bölünmüştür. 1864 yılında Rus işgali ile özellikle bugünkü Soçi bölgesinde yaşayan Abhazlar çok büyük kayıplar vermiş ve Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır. Abhazya, 1917 Devrimi'nden sonra, kendisi de bir Gürcü olan Stalinin türlü zorbalıklarıyla Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti’ne dahil edildi. 1921’de Gürcistan’a Kızıl Ordu’nun girmesinin ardından Abhazya, Gürcistan SSC içinde ayrı bir Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idi. Statüsü 1931 yılında Gürcistan SSC içinde özerk cumhuriyete indirildi. Sovyetler Birliği döneminde, tarım ve turizmin gelişmesine bağlı olarak Abhazya’daki Ermeni, Rus ve Gürcü nüfusu iyice arttı. Abhazca okullar neredeyse kapanma noktasına geldi. 1989 sayımına göre Abhazya’da yalnızca 97.000 Abhaz vardı ve bu da özerk cumhuriyetin nüfusunun %18’ini oluşturuyordu. Geri kalan nüfusun büyük bölümü Gürcüler (%45), Ermeniler (%15) ve Ruslar'dan (%14) meydana geliyordu.

Abhazya

1992-1993’te Abhazya Özerk Cumhuriyetinin bağımsızlığını ilan etmesi ile çıkan savaşta Gürcüler Abhazya'ya girdi. Ama dünyanın çeşitli yerlerinden gönüllü olarak gelen Abhaz, kuzey kafkas kökenli halklar, Ermeni gönüllüler, dağlı halkların ve Rus ordusunun yardımıyla Gürcü askerlerini yenilgiye uğratmışlardır. Sonrasında Abhaz nüfusu oranı %45’e kadar yükselmiştir. Bugün Abhazya’nın geri kalan nüfusu ise Ruslar, Ermeniler, Gürcüler (yalnızca Gali bölgesinde), Yunanlar ve Yahudiler'den oluşmaktadır. Bugün Abhazya nüfusunun 250.000 dolayında olduğu söylenmekle birlikte, kesin sayının ne kadar olduğu bilinmemektedir.

Din

2003 yılında yapılan bir araştırmaya göre, katılımcıların %60'ı kendilerini Hristiyan, %16'sı Müslüman, %8'i Pagan (Yerel Din), %8'i Ateist, %2'si diğer dinlere mensup ve %6'sı da kararsız olarak tanımladı.Hristiyanlar genel olarak Abhazya'da yaşarlar. Müslüman Abhazların çoğu ise Türkiye'de yaşamaktadırlar.[10] Ayrıca yerel inançlara inanan kişi sayısı da fazladır.[11]

7 Kutsal Anıkha vardır. Bölgede Hristiyanlık, Bizans İmparatoru I. İustinianus döneminde, 6. yüzyılda yayıldı. Fakat Abhazlar ilk defa 1. yüzyılda Hristiyanlığı Simon ve Andrew adında iki havarinin Abhazya'yı ziyaretiyle tanıdılar. Andrew Simon ile Abhazya'da ayrıldı ve Simon burada kalarak halka Hristiyanlığı öğretti. 55 yılında Romalı lejyonerler tarafından Novy Afon şehrinde öldürüldü. Kafkasya'nın ilk Hristiyan bölgesi Pitsunda şehridir ve Kafkasya'nın ilk Hristiyan cemaati Pitsunda'da kurulmuştur. Öte yandan pagan döneminden kalma inançların güçlü biçimde korunduğu görülür.

16. yüzyılda Osmanlı din görevlilerinin ve Çerkeslerin etkisiyle bölgeye İslam dini de girdi. Bölge büyük ölçüde Müslümanlaştı, ancak 1860’larda Müslümanlar göç etmek zorunda kalınca Hristiyanlar çoğunluk haline geldi.

Hristiyan Abhazlar, Abhazya, Gürcistan ve Rusya'da yaşarlar ve Abhazların büyük çoğunluğunu oluştururlar. VI. yüzyılda Bizans yoluyla Abhazlar arasında yayılan Ortodoks mezhebi, ayin dili olarak önce Rumca, VIII. yüzyılda Bizans'a karşı bağımsızlığın kazanılması sonucu kurulan Abhaz Krallığı döneminde ve 975'te Abhaz Krallığı'nın Gürcistan'a katılması ardından da Gürcüce kullanılmıştır. Günümüzde, Abhazca, Abhaz kiliselerinde ayin dili olarak da kullanılabilmektedir.

Diaspora

Muhacirun olarak bilinen binlerce Abhaz, 19. yüzyılın ortalarında Rus Kafkasya'nın fethine direndikten sonra Abhazya'dan Osmanlı İmparatorluğu'na göç etti. Bugün Türkiye, dünyanın en büyük Abhaz diaspora topluluğuna ev sahipliği yapıyor. Büyüklük tahminleri değişiklik gösteriyor - Abhaz tahminleri 150.000 ile 500.000 arasında değişiyor.

Gelenek

Abhazya'dan göç eden Abhazlar Türkiye'de Kocaeli, Sakarya, Düzce ve Bolu bölgelerinde yoğun olarak yaşamaktadırlar. Çerkeslerle ortak gelenekleri ve birbirine yakın dilleri olmasına karşın iki halk birbirinden ayrıdır.

Abhaz Mitolojisi

Başlıca Abhaz tanrı ve tanrıçaları:

Afi: Yıldırım tanrısı

Ançva Şana: Annelik tanrıçası

Ankı: Toprak tanrıçası

Arıs: Savaş tanrısı

Aşxua Mekepsis: Denizciler tanrısı

Atana: Bilgi ve akıl tanrıçası

Aynarjiy: Madencilerin,taşçıların ve heykeltıraşların tanrısı

Aytar: Hayvancılık tanrısı

Azveypşa: Orman ve av tanrısı

Caca: Tarım tanrıçası

Ceres: Tarım tanrısı

Gunda: Bal ve arıcılık tanrıçası

Haniya: Sağlık tanrıçası

Mışındaw: Deniz tanrısı

Nanı/Anan: Bal ve arıcılık tanrısı

Sawına: Değirmencilik tanrıçası

Şefsı: Madencilik tanrısı

Tsıwına: Bolluk ve bereket tanrıçası

Zızlan: Tatlı suların tanrıçası

Ziwawa: Yağmur tanrıçası

Kaynakça
  1. (2003) 2003 Census statistics (Rusça)
  2. Abkhaz. Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version
  3. (2009) Abkhazia Seeking Turkish Recognition of Independence
  4. (2009) ABKHAZIA’S DIASPORA: DREAMING OF HOME
  5. Chirikba 2003 p8
  6. 2002 Census statistics (Rusça)
  7. (2002)
  9. Papşu, Murat. Bir Adlandırma Sorunu: Abhaz mı Abaza mı? 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Kafkas Dernekleri Federasyonu Yayın Organı, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006
  10. Hoiberg, Dale H., ed. (2010). "Abkhaz". Encyclopedia Britannica. I: A-ak Bayes (15th ed.). Chicago, IL: Encyclopedia Britannica Inc. p. 33.
  11. Johansons, Andrejs. (Feb. 1972) The Shamaness of the Abkhazians. History of Religions. Vol. 11, No. 3. pp. 251–256.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.