Asya tipi üretim tarzı
Asya tipi üretim tarzı, Karl Marx tarafından 1850'lerde geliştirilmiş, Asya toplumlarında merkezî şehirlerde yaşayan despot yönetici sınıfın, köylerde yaşayan genellikle farklılaşmamış ve büyük oranda otarşik toplulukların sermaye fazlasını direkt olarak istimlak ettiğini öne süren bir teoridir.[1]
Teori
Toplumsal üretim ve bunun yeniden üretimi dünyadaki bütün topluluklar için farklı iki ana yoldan gelişmiştir. Bu yollardan bir tanesi klasik yoldur ve Avrupa'ya ve Japonya'ya özgü bir yapısı vardır; bu yapıya göre Avrupa'da toprak beyleri kendi denetimi altındaki bölgede toprağın sahibi olmaları nedeniyle bulundukları bölgede Kralın yetkilerini paylaşır ve kendi kendilerini yönetirlerdi, Feodalizm olarak adlandırılan bu üretim yapısı kapitalizmin klasik gelişme yoludur ve kapitalist üretim süreci bu yapı içerisinde meydana gelmiştir.
Ancak toplumsal gelişim aşaması özellikle Asya toplumlarında bu yoldan farklı bir seyir izlemiştir. Asya toplumlarında (Hindistan,Çin,Osmanlı İmparatorluğu vs.) Avrupa'dakinin aksine merkezi otorite, gücünü muhafaza etmek ve yetkilerini paylaşmamak için ülke topraklarını belirli bir bireye ya da aileye mülk olarak devretmez ancak onun belirli şartlar altında ve kendisine bağlı kalacağına inanması suretiyle kullanma hakkını devrederdi, kullanma hakkına sahip olan kişi bu hakkını miras yoluyla da çocuklarına devredemezdi. Böylece merkezi otorite, kullanma hakkını devreden anlaşmayı feshedip bu hakkı bir başka kişiye verebilirdi. Bu nedenle doğu toplumlarında toprak, bireyin değil, devletin mülkiyetindeydi. Bu durum devletin doğu toplumlarında Batı toplumlarına göre farklı algılanmasına neden olmuştur, Doğu toplumlarında Devlet "tanrısal bir güce" sahiptir, ve asla sarsılmaz bir yapısı vardır.
Bu iki üretim yapısındaki mülkiyet farklılığı bu toplumların sosyal ve psikolojik yapılarını da farklılaştırmıştır. Bu üretim yapısının en belirgin özelliği toprağın mülkiyet yoluyla çocuklara devredilememesi nedeniyle bir sermaye birikimine müsaade etmemesidir, Avrupa, kapitalizmin gelişim süreci içerisinde miras hakkına sahip olmasından ötürü sermaye birikimini daha hızlı bir biçimde sağlayabilmiştir.
Eleştiriler
Asya tipi üretim tarzı (ATÜT), Marksist ve Marksist olmayan çeşitli kişilerce tartışılmış bir konudur.[2] ATÜT'nın örnek verilmiş toplumların gerçekliği ile uyuşup uyuşmadığı hususu tarzın geçerliliğinin sorgulanmasına neden olmuştur.[3] Tarihçiler, ATÜT'ın Çin ve Hint tarihini yorumlamasının doğruluğunu sorgulamıştır.[4] Teori Sovyetler Birliği'nde 1930'lardan itibaren reddedilmiş ve yasaklanmıştır.[5][6]
Kaynakça
- Lewis, Martin; Wigen, Kären (1997), The Myth of Continents: A Critique of Metageography, Berkeley: University of California Press, s. 94, ISBN 978-0-520-20743-1.
- Hindess, Barry; Hirst, Paul (1975), Pre-capitalist Modes of Production, Londra: Routledge & Kegan Paul, s. 178, ISBN 978-0-7100-8168-1.
- Offner, Jerome (1981), "On the Inapplicability of 'Oriental Despotism' and the 'Asiatic Mode of Production' to the Aztecs of Texcoco", American Antiquity, 46 (1), ss. 43-61, doi:10.2307/279985, JSTOR 279985.
- Legros, Dominique (1977), "Chance, Necessity and Mode of Production: A Marxist Critique of Cultural Evolutionism", American Anthropologist, 79 (1), ss. 26-41, doi:10.1525/aa.1977.79.1.02a00030, p.38.
- "Brian Pearce: Marxism and the Asiatic Mode of Production (2002)". www.marxists.org. 3 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2018.
- "The politics of historiography: Russian socialism and the question of the Asiatic mode of production 1906–1931". Erişim tarihi: 31 Temmuz 2020.