Aziz Sancar

Aziz Sancar (d. 8 Eylül 1946, Savur), Türk doktor, akademisyen, biyokimyager, moleküler biyolog ve bilim insanı.[1][3]

Aziz Sancar
Doğum 8 Eylül 1946 (1946-09-08)
Savur, Mardin, Türkiye
Milliyet Türk[1]
Vatandaşlık Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri
Eğitim İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi (1969)
Dallas Teksas Üniversitesi (Doktora, 1977)
Evlilikler Gwen Sancar[2]
Ödüller TÜBİTAK ödülü (1997)
Vehbi Koç Ödülü (2007)
Nobel Kimya Ödülü (2015)
Kariyeri
Dalı Biyokimya
Moleküler biyoloji
DNA onarımı
Kanser araştırmaları
Çalıştığı kurumlar Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi
Kuzey Karolina Üniversitesi Tıp Fakültesi

1997 yılından beri Amerika Birleşik Devletleri'nde Kuzey Karolina Üniversitesi, Chapel Hill Sarah Graham Kenan Biyokimya ve Biyofizik Programı’nda görevli Prof. Sancar, son 20 yıldır DNA onarımının pek çok parçasının tanımlanmasında kullanılan biyokimyasal yaklaşımlara yaptığı öncülükle tanınıyor.[4] Mehmet Özdoğan ile birlikte ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçilen ilk Amerikalı Türk olarak tanınır. Hücrelerin hasar gören DNA'ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmaları sayesinde 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır.

Aziz Sancar’ın geliştirip ismini koyduğu “maxicell” tekniği ile buluşunu yapıp ismini koyduğu “excinuclease/excision nuclease” enzimi terimleri Oxford Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Sözlüğü'ne girmiştir.[5][6][7]

Hayatı

1946'da Mardin'in Savur ilçesinde, orta gelirli çiftçi ailesinin sekiz çocuğundan yedincisi olarak dünyaya geldi. HDP'den milletvekili olan akrabası Mithat Sancar'ın ifadesine göre, Aziz Sancar'ın ana dili Arapçadır ve aile içinde Arapça konuşulur.[8] Aziz Sancar ise, anne ve babayla Arapça konuşulduğunu ama kardeşler arası Türkçe konuşulduğunu belirtmektedir.[9][10] Sancar, verdiği her röportajda Arap olarak gösterilmekten rahatsız olduğunu ve Türk olduğunu vurgular.[6][7] Ağabeyi Tahir Sancar'ın ifadesine göre, ailesi Oğuz Türkleri'nin Hasi kolundan olup Horasan'dan Mardin'e göç etmiştir.[11] Aziz Sancar, ilk ve orta eğitimini Mardin'de tamamladı. Lise yıllarında futbolla ilgilendi, ancak son sınıfta futbolcu olmaktan vazgeçerek yüksek öğrenimine devam etmek üzere İstanbul'a gitti.[5]

1963 yılında girdiği İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'den 1969 yılında birincilikle mezun oldu.[5] İki yıl Savur'da bir sağlık ocağında hekimlik yaptıktan sonra bir NATO-TÜBİTAK bursu ile önce Johns Hopkins Üniversitesi, ardından Dallas Teksas Üniversitesi'ne gitti.[12] Dallas'ta üniversitenin moleküler biyoloji programına ve Caude Rupert’ın laboratuvarına katıldı. Bu laboratuvarda Sancar, danışmanı Claud Rupert ile fotoliyaz olarak adlandırılan bir geni klonlamış ve genetik mühendisliği ile bakterilerde çok yüksek oranlarda çoğaltmıştır.[12] Bu genin kodladığı enzim, ultraviyole ışıkları ile zarar görmüş DNA'nın onarımını yapmaktaydı. Bu buluş Dr. Sancar’ın önce yüksek lisans, ardından doktora derecesi (1977) almasını sağladı.[12]

Aziz Sancar, 1977-1982 yılları arasında Yale Üniversitesi'nin tıp fakültesinde çalıştı. Bu dönemde fotoliyaz enzimi çalışmalarına ara verip nükleotid kesim onarımı araştırmaları başladı.[12] DNA onarımı dalında doçentlik tezini tamamladı. 1997 yılından itibaren araştırmalarını biyokimya ve biyofizik alanında yaptığı çalışmalarla tanınan Amerika Birleşik Devletleri North Carolina-Chapel Hill'de North Carolina Üniversitesi biyokimya ve biyofizik bölümünde sürdürmektedir.

DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi[13] ve biyolojik saat üzerinde çalışmalarını sürdüren Sancar, 415 bilimsel makale ve 33 kitap yayınladı. Sancar, kanser tedavisinde sirkadiyen saat kullanımıyla ödüller aldı.[14][15] 2001 yılında Amerikan Kimya Cemiyeti tarafından verilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü'nü almaya hak kazanan Sancar, 2005 yılında bilim dünyasının en prestijli üyelikleri arasında yer alan[16] ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilerek bu akademiye seçilen ilk Amerikalı Türk oldu. Bu ödülü aldıktan sonra, ABD'de okuyan Türk öğrencilerine yardım etmek ve Türk-Amerikan ilişkilerini geliştirmek amacıyla eşiyle birlikte Aziz&Gwen Sancar Vakfı'nı kurarak[5] ABD'nin Kuzey Carolina eyaletinde "Carolina Türk Evi" isimli bir öğrenci misafirhanesi açtı. 2006 yılında Türkiye Bilimler Akademisi’ne aslî üye olarak seçildi.

Sancar, DNA'nın onarılması ile ilgili yaptığı çalışmalardan dolayı Amerikalı Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte[17] 2015 Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Bu üç araştırmacı, 30 yıldan uzun süre birbirlerinden bağımsız olarak ve büyük oranda bakteri hücrelerinde çalışmaktadır.[12] Sancar nükleotid kesim onarımı alanında buluşlar yapmış, Tomas Lindahl ve Paul Modrich ise diğer DNA onarımı mekanizmaları olan bazı kesim onarımı ve yanlış eşleşme onarımını keşfetmişlerdir. Aydınlattıkları temel mekanizmalar daha sonra insanlar dahil olmak üzere kompleks organizmalarda da gösterilmiştir. Örneğin, nükleotid kesim onarımı bozuklukları ile deri kanserleri arasında doğrudan nedensel ilişki bulunmuştur. Sancar’a, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından verilen Nobel Kimya Ödülü Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık'ta düzenlenen törende verildi.[18] Ödül, İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf tarafından takdim edildi. Sancar “Beni ödüle götüren, Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyeti'nin yaptığı eğitim devrimidir. Dolayısıyla bu ödülün sahibi, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Anıtkabir Müzesi'dir.” diyerek Nobel Ödülü ile madalya ve sertifikasını Anıtkabir'e teslim etmiştir.[19] Ödül, Anıtkabir'deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde kendisine ayrılan özel alanda sergilenmektedir.[20]

Sancar, yaptığı bir açıklamada 5 TL üzerindeki DNA sarmalının hatalı olduğunu bunu Merkez bankasına ilettiğini ancak uyarılarına rağmen bunun düzeltilmediğini söyledi.[21]

Ayrıca Aziz Sancar'ın ismi Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı tarafından İstanbul'da 2018 yılında proje okulu olarak açılan Aziz Sancar Anadolu Lisesi'ne verilmiştir.[22]

2019 yılında Aziz Sancar, Ahmet Davutoğlu'nun ricası üzerine katıldığı ve 4 senedir yürüttüğü İstanbul Şehir Üniversitesi'nin Mütevelli Heyeti üyeliğinden istifa ettiğini duyurdu.[23]

Özel yaşamı

Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri vatandaşıdır. Biyokimya profesörü Gwen Boles Sancar ile evlidir.[2][4]

Ödülleri ve başarıları
  • ABD Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) Genç Araştırmacı Ödülü (1984)
  • Amerikan Fotobiyoloji Derneği (American Society for Photobiology) Ödülü (1990)
  • ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü (National Institutes of Health) Ödülü (1995)
  • TÜBİTAK Bilim Ödülü (1997)
  • ABD Fen ve Sosyal Bilimler Akademisi (American Academy of Arts and Sciences) Ödülü (2004)
  • ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi (2005)
  • TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi) üyesi (2006)
  • Vehbi Koç Ödülü (2007)[24][25]
  • Nobel Kimya Ödülü (2015) [15][26]

Kaynakça
  1. "Nobel ödüllü Sancar duygularını AA ile paylaştı". 9 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2015.
  2. "Carolina Türk Evi". 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  3. "Nobel Kimya Ödülü'nü Türk asıllı Aziz Sancar kazandı". 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  4. "Savur'dan Nobel'e... Prof. Dr. Aziz Sancar kimdir?". 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  5. "Vehbi Koç Ödülü Aziz Sancar'ın" (PDF). Bizden Haberler dergisi, Koç Holding, Haziran 2007. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
  6. "Nobeli alan Prof. Aziz Sancar konuştu". cnnturk.com. 11 Kasım 2015. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
  7. "Aziz Sancar'a BBC'den şoke eden soru!". sabah.com.tr. 8 Kasım 2015. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
  8. Bülent Sarıoğlu (7 Kasım 2015). "Nobel'e değer görülen Aziz Sancar, HDP'li Mithat Sancar'ın akrabası". hurriyet. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
  9. Arslan TEKİN (15 Ekim 2015). "Aziz Sancar'dan ders!". yenicaggazetesi.com.tr. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
  10. "Aziz Sancar'ın doğduğu ilçenin etnik yapısı". nisanyanmap.com. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
  11. https://www.sozcu.com.tr/2015/gundem/aziz-sancarin-agabeyi-sozcuye-konustu-955517/
  12. "Aziz Sancar Nobel Ödülü Aldı". Bilkent Üniversitesi web sitesi. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
  13. "Nobel kazanan Sancar, kanser hastalarına umut veren çalışmasını anlattı". 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  14. "TÜBA Şeref Üyesi Prof. Dr. Aziz Sancar'ın Kansere Karşı 'Sirkadiyen Saati' Buluşu". 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  15. "Chapell Hill Üniversitesi Aziz Sancar Profili". 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  16. "Ulusal Bilimler Akademisi'nde iki Türk". CnnTurk.com sitesi 5 Mayıs 2005. 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
  17. "The Nobel Prize in Chemistry 2015" (İngilizce). 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.
  18. "TÜBA Şeref Üyesi Prof. Dr. Aziz Sancar 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü Kazandı". TÜBA. 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2015.
  19. "Sancar Ata'nın huzurunda". Aljazeera.com.tr. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
  20. "Atatürk'e vefa borcumu ödedim". Milliyet gazetesi 20 Mayıs 2016. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2016.
  21. "DNA molekülü hatalı". NTV. 21 Mayıs 2016. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2016.
  22. http://asal.meb.k12.tr/
  23. "Aziz Sancar istifa etti". Milli Gazete. 19 Aralık 2019. 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2019.
  24. "Ödül Alanlar: Prof. Dr. Aziz Sancar - 2007". Vehbi Koç Ödülü. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2015.
  25. "Vehbi Koç Ödülü Prof. Dr. Aziz Sancar'ın" (PDF). Vehbi Koç Ödülü. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2015.
  26. "Profile of Aziz Sancar" (İngilizce). Erişim tarihi: 7 Ekim 2015.

    Dış bağlantılar
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.