Aziziye (zırhlı fırkateyn)

Aziziye (Osmanlı Türkçesi: ﻋﺰﻳﺰﻳّﻪ), Osmanlı donanması için 1860'lı yıllarda Robert Napier and Sons tarafından Birleşik Krallık'ta inşa edilen, Osmaniye sınıfı dört zırhlı fırkateynin ikincisi olan zırhlı savaş gemisiydi. İnşasına 1863'te başladı, Ocak 1865'te denize indirildi ve aynı yılın Ağustos ayında hizmete girdi. Adını Padişah Abdülaziz'den alan gemi,[2] bordalara dizili on dört 203 mm ve on 36 libre Armstrong topa ek olarak, burunda bir adet 229 mm Armstrong top taşıyordu. Kariyeri boyunca sınırlı aktif hizmet gördü. 1877-78'deki 93 Harbi esnasında "riske atmak için çok değerli olması" sebebiyle donanma komutanlığı tarafından yedekte tutuldu. 1880'li yılları hizmet dışında geçirdi. 1890'lı yılların başında kapsamlı şekilde yeniden inşa edildi ve daha modern bir barbet gemiye dönüştürüldü. Bununla birlikte, 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başında bakımsız durumdaydı ve bu savaşta hiçbir çatışmada yer almadı, savaştan sonra ise silahsızlandırıldı. 1904'ten 1909'a kadar kısa bir süre kışla gemisi olarak kullanılmasından başka aktif hizmet görmedi. 1923 yılında hurda olarak gemi sökücülere satıldı ve parçalandı.

Aziziye İstanbul'da (1890'lar)
Tarihçe
Osmanlı İmparatorluğu
İsmi:	Zırhlı Aziziye Fırketeyn-i Humayunu (Osmanlı Türkçesi:  زرهلى ﻋﺰﻳﺰﻳّﻪ فرقتين همايونى)
Adının geldiği yer veya kişi:	Abdülaziz
İnşa eden:	Robert Napier and Sons
Kızağa konulması:	1863
Denize indirme:	Ocak 1865
Görevlendirme:	Ağustos 1865
Hizmetten çıkışı:	31 Temmuz 1909
Akıbet:	1923'te söküldü
Genel karakteristik
Sınıf ve tipi:	Osmaniye sınıfı zırhlı fırkateyn
Deplasman:	6.400 metrik ton (6.300 büyük ton; 7.100 küçük ton)
Uzunluk:	91,4 m (299 ft 10 in) (loa)
Genişlik:	16,9 m (55 ft 5 in)
Su çekimi:	7,9 m (25 ft 11 in)
Kurulu güç:	6 kutu kazan
İtme gücü:	1 bileşik buhar motoru
Hız:	13,5 knot (25,0 km/sa; 15,5 mph)
Kişi kapasitesi:	26 subay 335 denizci
Silah donanımı:	1865[1] 1 × 229 mm Armstrong top 14 × 203 mm Armstrong top 10 × 36 libre Armstrong top 1884[1] 1 × 229 mm Armstrong top 14 × 203 mm Armstrong top 4 × 47 mm Hotchkiss top 2 × 25,4 mm Nordenfelt top 1894[1] 2 × 240 mm L/35 Krupp top 8 × 150 mm L/25 Krupp top 5 × 105 mm L/25 Krupp top 2 × 47 mm Hotchkiss top 7 × 25,4 mm Nordenfelt top 1897[1] Silahları söküldü
Zırh:	Kemer: 140 mm (5,5 in) Top bataryası: 127 mm (5 in)

Tasarım

Osmaniye sınıfı çizimi

Aziziye, 91,4 metre uzunlukta, 16,9 metre genişlikte ve 7,9 metre su çekimindeydi. Demirden yapılmış gövdesi, burun kısmında bir mahmuz taşıyordu ve normal yükte 6.400 metrik ton deplasmana sahipti. İlk tasarlandığı haliyle mürettebatı 26 subay ve 335 bahriyeliden oluşuyordu; 1894 sonrasında ise mürettebat 250 kişiye indirilmişti.[3][1]

Gemi, gücünü tek pervaneyi süren bir yatay bileşik motordan alıyordu. Buhar, geminin ortasında bulunan geri çekilebilir bir bacaya bağlı altı kömürle çalışan kutu kazan tarafından sağlanıyordu. Gemi deniz denemelerinde en çok 13,5 knot (25,0 km/sa; 15,5 mph) hıza ulaşabilmişti; ancak on yıllarca süren kötü bakım sebebiyle 1891'de hızı 6 knot (11 km/sa; 6,9 mph) seviyesine dek düşmüştü. Aziziye ve kardeş gemileri 750 metrik ton kömür taşıyabiliyordu; ayrıca üç direkli ek bir barka yelken teçhizatına da sahipti.[3][1]

Gemi bir adet yivli namludan dolma 229 mm Armstrong top, on dört 203 mm namludan dolma Armstrong top ve on adet 36 librelik top taşıyordu. 229 mm top geminin ön kısmında, üst güverte üzerinde yer alıyordu; geri kalan toplar ise her bordada üst ve ana güverte üzerinde monte edilmişti. Geminin dövme demir zırhlı kemeri 140 mm kalınlığındaydı ve iki uçta 76 mm kalınlığında bölmeler ile sona eriyordu. Kemer su hattının üstünde 1 metre; altında ise gemi ortasında 2 metre, uçlara doğru ise 1 metre uzanıyordu. Kemerin üstünde 127 mm kalınlığında zırhlı plakalar top bataryalarını korurken, 114 mm kalınlığında uzunlamasına plakalar batarya zırhlarını birleştiriyordu. Burundaki 229 mm top 102 mm kalınlığında zırh ile korunuyordu.[3][1]

Hizmet geçmişi

İnşası ve 93 Harbi

Aziziye, 1862 yılında aslen Abdülaziz adıyla sipariş edildi. Geminin inşasına Mayıs 1863'te Glasgow'daki Robert Napier and Sons tersanesinde başlandı. Ocak 1865'te orijinal adı altında denize indirildi; ancak aynı yılın Ağustos ayında filoda hizmete girdiğinde Aziziye olarak yeniden adlandırılmıştı.[3]

Osmanlı filosu, birkaç yıldır Rusya ile artan gerginlik sebebiyle çatışmaya hazırlanmak üzere Eylül 1876'da hazırlıklara başlamıştı. Bu esnada 1875 ortalarında Hersek isyanı başlamış, Sırbistan ise Temmuz 1876'da Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan ederek Sırp-Osmanlı Savaşı'nı başlatmıştı.[4] 1877 başlarında Aziziye, Osmaniye, Orhaniye, Mahmudiye, Mesudiye ve Mukaddeme-i Hayr ile beraber görev yapacağı Akdeniz Filosu'nun Girit'te üslenmiş olan 2. Tümen'ine atandı.[5] Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasındaki 93 Harbi 24 Nisan 1877'de Rusya'nın savaş ilanı ile başladı.[4] Osmanlı filosu, Padişah Abdülaziz'in başlattığı modernizasyon programı sayesinde on üç zırhlı fırkateyn ve zırhlı korvete, iki sahil koruma zırhlısına ve yedi küçük nehir monitörüne sahipti; Rusya Rus İmparatorluğu'nun Karadeniz'deki donanmasındaki zırhlılar ise başarısız tasarımlar olan Novgorod ve Vitse-admiral Popov gemilerinden ibaretti.[6] Savaş esnasında diğer küçük Osmanlı zırhlısının aksine Aziziye ve kardeş gemileri Akdeniz Filosu'nda kaldı. Donanma komutanlığı, filonun en büyük gemilerini kaybetmekten çekindiği için gemileri çatışma süresince ağırlıklı olarak limanda tuttu.[7] Akdeniz Filosu'nun ahşap savaş gemileri Nisan 1877'de Arnavutluk kıyılarında devriye gezmek için sefer yaptılar; ancak Aziziye ve geri kalan zırhlılar Suda Körfezi'nde kaldı.[8]

Savaşlar arası dönem

1878'de savaşın sona ermesinin ardından Aziziye, İstanbul'a getirilerek Haliç'e çekildi. 1884'te 36 librelik toplar çıkartılarak dört adet 47 mm seri ateşli (QF) Hotchkiss top ve iki 25,4 mm dört namlulu Nordenfelt top ilave edildi. Gemi, 1890'dan 1894'e kadar süren çalışmalarla Tersane-i Amire'de yeniden donatıldı. Donatım sırasında orijinal motoru yerine iki dikey üçlü genleşme motoru kuruldu, buhar sistemi ise kutu kazanlar yerine altı kömür yakıtlı Scotch deniz kazanı ile değiştirildi. Geminin yeni tahrik sistemi saatte 10 deniz mili (19 km/sa) hızla yol almasına izin veriyordu. Modernizasyon esnasında geminin silahları da tamamen değiştirildi. Tüm eski namludan dolma toplar çıkarılarak yerlerine yeni Krupp kuyruktan dolma toplar takıldı. İki Krupp 240 mm K L/35 top, biri burunda diğeri ise kıçta olacak şekilde iki barbete monte edildi. Sekiz 150 mm L/25 Krupp top ve altı 105 mm L/25 Krupp top ise bordalara yerleştirildi. 47 mm'lik topların ikisi çıkarıldı ve üç Nordenfelt topu daha eklendi.[1]

Mersin Deniz Müzesi'nde yer alan Aziziye'nin kıç dekorasyonu

Osmanlı-Yunan Savaşı ve sonrası

Şubat 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başlamasıyla Aziziye, 1. Filo'ya seferber edildi. 19 Mart'ta, zırhlı korvetler Mesudiye, Hamidiye, Necm-i Şevket ve üç torpido botu Çanakkale Boğazı'na gitmek üzere Haliç'ten ayrıldı. Filo, 22 Mart'ta Lapseki'de durdu; torpido botlardan ikisini denize uygun olmadıkları için geride bırakıldı. Osmanlıların yaptığı filo teftişinde Aziziye de dahil olmak üzere hemen hemen tüm gemilerin, üç modern Hydra sınıfı zırhlıya sahip olan Yunan Donanması'na karşı savaşmaya uygun olmadığını ortaya çıkardı.[9][10] Aziziye ve kardeş gemilerine sadece üç yıl önce takılan Krupp toplardaki pistonların çoğunun büküldüğü ve silahları işe yaramaz hale getirdiği tespit edildi. Bununla birlikte, Aziziye'nin 240 mm toplarının kamaları Tersane-i Amire'de bırakılmıştı.[11]

Osmanlı filosu, Nisan ve Mayıs ayları boyunca gemilerin mürettebatı arasında moral yükseltmek amacıyla Ege Denizi'nde birkaç sorti yaptı; ancak Osmanlıların Yunan donanmasına saldırma olanı yoktu. Bu dönemde Aziziye, zırhlı Necm-i Şevket ve nehir monitörü Hizber birliklerin Batı Anadolu'dan Gelibolu'ya taşınmasını koruma görevi yaptılar; ancak gemilerin durumu sebebiyle bu koruma sadece göstermelikti. Bu görevde iken gemiler İstanbul Boğazı dışında topçu talimi yaptılar. 15 Mayıs'ta Aziziye, Mesudiye, Necm-i Şevket, Osmaniye, Hamidiye ve birçok diğer gemi bir eğitim tatbikatına katıldı. Tatbikat mürettebatın topçuluk başta olmak üzere birçok alanda yetersiz eğitimini ortaya çıkardı. Filoyu aktif bir şekilde kullanma imkânı kalmayan donanma, Osmaniye'yi hizmet dışı bıraktı ve silahlarını çıkardı.[12]

Osmanlı filosunun durumu, teftişi yöneten İngiliz Amiral Henry Woods ve Alman Amiral Eugen Kalau vom Hofe gibi yabancı gözlemcilerden gizlenemedi. Filonun durumu Padişah II. Abdülhamid'i, zırhlıların yabancı tersanelerde modernleştirilmesini içeren bir modernizasyon programına izin vermeye zorladı. Krupp, Schichau-Werke ve AG Vulcan da dahil olmak üzere Alman firmaları gemileri yeniden inşa edeceklerdi; ancak gemileri inceledikten sonra Aralık 1897'de modernleştirmenin pratik olmaması ve Osmanlı hükûmetinin zayıf mali durumu nedeniyle ödeme yapamaması riski yüzünden projeden geri çekildiler. Müzakere sürecinin ardından Krupp, 11 Ağustos 1900'de başka savaş gemileriyle birlikte Aziziye'yi de yeniden inşa etme sözleşmesini aldı. Ancak Aralık 1902'de Krupp anlaşmadan çekildi ve Aziziye yeniden inşa edilmedi. 1904 yılında Kasımpaşa'da kışla gemisi olarak kullanılmaya başlandı. 31 Temmuz 1909'de hizmetten çıkartıldı ve söküldüğü 1923 yılına kadar donanma envanterinde kaldı.[13]

Kaynakça

Özel

1. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 133.
2. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 197.
3. Gardiner 1979, s. 389.
4. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 5.
5. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 194.
6. Sondhaus 2001, s. 123.
7. Sondhaus 2001, s. 90.
8. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 6.
9. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 8, 194.
10. Gardiner 1979, s. 387.
11. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 9.
12. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 8-9.
13. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 9-10, 133.

Genel

• Gardiner, Robert, (Ed.) (1979). Conway's All the World's Fighting Ships: 1860–1905. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-133-5.
• Greene, Jack; Massignani, Alessandro (1998). Ironclads at War: The Origin and Development of the Armored Warship, 1854–1891. Pennsylvania: Combined Publishing. ISBN 0-938289-58-6.
• Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
• Sondhaus, Lawrence (2001). Naval Warfare, 1815–1914. New York: Routledge. ISBN 0-415-21478-5.