Orhaniye (zırhlı fırkateyn)

Orhaniye (Osmanlı Türkçesi: اورخانيه), Osmaniye sınıfı zırhlı fırkateyn sınıfının üçüncüsü gemisi. 1860'larda Robert Napier and Sons tarafından Osmanlı donanması için Birleşik Krallık'ta inşa edilen bir zırhlı savaş gemisidir. Omurgası 1863 yılında serilen gemi, Haziran 1865'te denize indirildi. Orhaniye, ilk tasarlandığı haliyle burunda tek bir 229 mm Armstrong top ile bordalara dizili on dört 203 mm ve on 36 librelik top Armstrong top taşımaktaydı. Osmaniye sınıfı gemiler, 1877-1878 yıllarında gerçekleşen 93 Harbi sırasında gemiyi Akdeniz'de güvenli bir şekilde tutuldu Gemi, 1880'leri Haliç'te geçirdi. 1890'ların başında kapsamlı şekilde yeniden inşa edilerek daha modern bir barbetli gemiye dönüştürüldü. Buna rağmen 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı başladığında bakımsızlık ve mürettebatın eğitim eksikliği nedeniyle Yunan gemileriyle çatışmaya girmeye uygun durumda değildi. Sonuç olarak hiçbir çatışmada yer almadı ve savaştan sonra silahları söküldü. 1909'da aktif hizmetten çıkarıldıktan sonra kışla gemisi olarak kullanıldı. 1913'te hurda olarak satıldı ve parçalandı.

Haliç'te demirli olan Orhaniye (1890'lar)
Tarihçe
Osmanlı İmparatorluğu
İsmi:	Zırhlı Orhâniye Fırketeyn-i Humayunu (Osmanlı Türkçesi: زرهلى اورخانيه فرقتين همايونى)
İnşa eden:	Robert Napier and Sons, Glasgow
Kızağa konulması:	1863
Denize indirme:	26 Haziran 1865
Görevlendirme:	1866
Hizmetten çıkışı:	31 Temmuz 1909
Akıbet:	1913'te söküldü
Genel karakteristik
Sınıf ve tipi:	Osmaniye sınıfı zırhlı fırkateyn
Deplasman:	6.400 metrik ton (6.300 büyük ton; 7.100 küçük ton)
Uzunluk:	91,4 m (299 ft 10 in) (loa)
Genişlik:	16,9 m (55 ft 5 in)
Su çekimi:	7,9 m (25 ft 11 in)
Kurulu güç:	6 kutu kazan
İtme gücü:	1 bileşik buhar motoru
Hız:	13,5 knot (25,0 km/sa; 15,5 mph)
Kişi kapasitesi:	26 subay 335 denizci
Silah donanımı:	1865[1] 1 × 229 mm Armstrong top 14 × 203 mm Armstrong top 10 × 36-pounder Armstrong top 1884[1] 1 × 229 mm Armstrong top 14 × 203 mm Armstrong top 4 × 47 mm Hotchkiss top 2 × 25,4 mm Nordenfelt top 1894[1] 2 × 240 mm L/35 Krupp top 8 × 150 mm L/25 Krupp top 5 × 105 mm L/25 Krupp top 2 × 47 mm Hotchkiss top 7 × 25,4 mm Nordenfelt top 1897[1] Silahları söküldü
Zırh:	Kemer: 140 mm (5,5 in) Top bataryası: 127 mm (5 in)

Tasarım

Osmaniye sınıfı çizimi

Orhaniye 91,4 m uzunlukta, 16,9 m genişlikte ve 7,9 m su çekimindeydi. Demirden yapılmış gövdesi, burun kısmında bir mahmuz taşımakta ve normal yükte 6.400 metrik ton deplasmana sahipti. İlk tasarlandığı haliyle mürettebatı 26 subay ve 335 bahriyeliden oluşurken 1894 sonrasında ise mürettebat 250 kişiye indirilmişti.[2][1]

Gemi, gücünü tek vida pervaneyi süren bir yatay bileşik motordan almaktaydı. Buhar, geminin ortasında bulunan geri çekilebilir bir bacaya bağlı altı kömürle çalışan kutu kazan tarafından sağlanmaktaydı. Gemi deniz denemelerinde en çok saatte 13,5 deniz mili (25,0 km/sa; 15,5 mph) hıza ulaşabilmişti; ancak on yıllarca süren kötü bakım sebebiyle 1891'de hızı saatte 6 deniz mili (11 km/sa; 6,9 mph) seviyesine dek düşmüştü. 750 metrik ton kömür taşıyabilen Orhaniye, üç direkli ek bir barka yelken teçhizatına da sahipti.[2][1]

Gemi bir adet yivli namludan dolma 229 mm Armstrong top, on dört 203 mm namludan dolma Armstrong top ve on adet 36 librelik top taşımaktaydı. 229 mm top geminin ön kısmında, üst güverte üzerinde yer almaktaydı. Kalan toplar ise her bordada üst ve ana güverte üzerinde monte edilmişti. Geminin dövme demir zırhlı kemeri 140 mm kalınlığındaydı ve iki uçta 76 mm kalınlığında bölmeler ile sona ermekteydi. Kemer su hattının üstünde 1 m; altında ise gemi ortasında 2 m, uçlara doğru ise 1 m uzanmaktaydı. Kemerin üstünde 127 mm kalınlığında zırhlı plakalar top bataryalarını korurken, 114 mm kalınlığında uzunlamasına plakalar batarya zırhlarını birleştirmekteydi. Burundaki 229 mm top, 102 mm kalınlığında zırh ile korunmaktaydı.[2][1]

Hizmet geçmişi

1862'de sipariş edilen Orhaniye, Glasgow'daki Robert Napier and Sons tarafından inşa edildi. Omurgası 1863 yılında serilen gemi, 26 Haziran 1865'te denize indirildi. 1866'da deniz denemelerini tamamlanarak aynı yıl donanmaya kabul edildi.[2][1]

1870'lerin ortasında Osmanlı ile Balkan devletleri ve Rusya arasında gerilim artıyordu. 1875 ortalarında Hersek İsyanı başlamış, Sırbistan ise Temmuz 1876'da Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan ederek Sırp-Osmanlı Savaşı'nı başlatmıştı.[3] Osmanlı filosu, Rusya ile artan gerginlik sebebiyle çıkabilecek olası bir çatışmaya hazırlanmak üzere Eylül 1876 itibarıyla hazırlıklara başladı. 1877'nin başlarında gemi, Akdeniz Filosu'nun Girit'te üslenmiş olan 2. Tümen'ine atanmıştı.[4] Bu birlikte Aziziye, Osmaniye, Mahmudiye, Mesudiye ve Mukaddeme-i Hayr ile beraber görev yapacaktı.[4] Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasındaki 93 Harbi 24 Nisan 1877'de Rusya'nın savaş ilanı ile başladı.[3] Osmanlı filosu, Abdülaziz'in başlattığı modernizasyon programı sayesinde on üç zırhlı fırkateyn ve zırhlı korvete, iki sahil koruma zırhlısına ve yedi nehir monitörüne sahipken Rus İmparatorluğu'nun Karadeniz'deki donanmasındaki zırhlılar ise Novgorod ve Vitse-admiral Popov gemilerinden ibaretti.[5] Savaş esnasında diğer küçük Osmanlı zırhlısının aksine Orhaniye ve kardeş gemileri Akdeniz Filosu'nda kaldı.[4] Donanma komutanlığı, filonun en büyük gemilerini kaybetmekten çekindiği için gemileri çatışma süresince ağırlıklı olarak limanda tuttu.[6] Akdeniz Filosu'nun ahşap savaş gemileri Nisan 1877'de Arnavutluk kıyılarında devriye gezmek için sefer yaptılar; ancak Orhaniye ve geri kalan zırhlılar Suda Körfezi'nde kaldı.[7]

Orhaniye mürettebatı (1890'lar)

1878'de savaşın sona ermesinin ardından Orhaniye, donanmanın geri kalanıyla beraber Haliç'e demirlendi. 1884'te 36 librelik toplar çıkartılarak, dört adet 47 mm seri ateşli (QF) Hotchkiss ve iki 25,4 mm dört namlulu Nordenfelt top ilave edildi. Gemi 1892-1894 arasında Tersane-i Amire'de yeniden donatıldı. Yenileme sırasında orijinal motoru yerine iki dikey üçlü genleşme motoru kuruldu, kutu kazanlar ise altı adet kömür yakıtlı Scotch deniz kazanı ile değiştirildi. Geminin yeni tahrik sistemi saatte 10 deniz mili (19 km/sa) hızla yol almasına izin vermekteydi. Modernizasyon esnasında geminin silahları da tamamen değiştirildi. Tüm eski namludan dolma toplar çıkarılarak yerlerine yeni Krupp kuyruktan dolma toplar takıldı. İki Krupp 240 mm K L/35 top, biri burunda diğeri ise kıçta olacak şekilde iki barbete monte edildi. Sekiz 150 mm L/25 Krupp top ve altı 105 mm L/25 Krupp top ise bordalara yerleştirildi. 47 mm'lik topların ikisi çıkarıldı ve üç Nordenfelt topu daha eklendi.[1]

Şubat 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başlamasıyla Orhaniye, 1. Filo'ya dahil edildi. Osmanlıların yaptığı filo teftişinde Orhaniye de dahil olmak üzere hemen hemen tüm gemilerin, üç modern Hydra sınıfı zırhlıya sahip olan Yunan Donanması'na karşı savaşmaya uygun olmadığını ortaya çıkardı.[8][9] Orhaniye ve kardeş gemilerine sadece üç yıl önce takılan Krupp toplardaki pistonların çoğunun büküldüğü ve silahları işe yaramaz hale getirdiği tespit edildi. Osmanlı filosu, Nisan ve Mayıs ayları boyunca gemilerin mürettebatı arasında moral yükseltmek amacıyla Ege Denizi'nde birkaç sorti yaptı; ancak Osmanlıların Yunan donanmasına saldırmaya niyeti yoktu. Gemiyi aktif şekilde kullanma şansı kalmayan donanma, Orhaniye'yi Çanakkale'ye gönderdi ve burada toplarını söktürdü.[10]

Osmanlı filosunun durumu, başta teftişi yöneten Britanyalı Amiral Henry Woods ve Alman Amiral Eugen Kalau vom Hofe olmak üzere yabancı gözlemcilerden gizlenemedi. Devamında Padişah II. Abdülhamid, zırhlıların yabancı tersanelerde modernleştirilmesini içeren bir modernizasyon programı başlatmak durumunda kaldı. Krupp, Schichau-Werke ve AG Vulcan da dahil olmak üzere Alman firmaları gemileri yeniden inşa edeceklerdi; ancak gemileri inceledikten sonra Aralık 1897'de modernleştirmenin pratik olmaması ve Osmanlı hükûmetinin mali durumundan ötürü ödeme yapamaması riski yüzünden projeden geri çekildiler. Uzun bir müzakere sürecinin ardından Krupp, 11 Ağustos 1900'de başka savaş gemileriyle birlikte Orhaniye'yi de yeniden inşa etme sözleşmesini aldı. Ancak Aralık 1902'de Krupp anlaşmadan çekildi ve gemi yeniden inşa edilmedi. 1908'de gemi İstanbul'a çekildi ve 31 Temmuz 1909'da hizmetten çıkartıldı. 1913'de sökülene dek bir süre Kasımpaşa'da kışla gemisi olarak görev yaptı.[11]

Kaynakça

Özel

1. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 133.
2. Gardiner 1979, s. 389.
3. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 5.
4. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 194.
5. Sondhaus 2001, s. 123.
6. Sondhaus 2001, s. 90.
7. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 6.
8. Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 8.
9. Gardiner 1979, s. 387.
10. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 8-9, 133.
11. Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 9-10, 133.

Genel

• Gardiner, Robert, (Ed.) (1979). Conway's All the World's Fighting Ships: 1860–1905. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-133-5.
• Greene, Jack; Massignani, Alessandro (1998). Ironclads at War: The Origin and Development of the Armored Warship, 1854–1891. Pennsylvania: Combined Publishing. ISBN 0-938289-58-6.
• Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
• Sondhaus, Lawrence (2001). Naval Warfare, 1815–1914. New York: Routledge. ISBN 0-415-21478-5.