Celâl Şengör

Celâl Şengör ya da tam adıyla Ali Mehmet Celâl Şengör[2] (24 Mart 1955), Türk akademisyen, jeolog ve bilim insanı.[3] Günümüzde İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünde görev yapmaktadır.[4]

Celâl Şengör
2019'da Şengör
Doğum Ali Mehmet Celâl Şengör
24 Mart 1955 (1955-03-24)
İstanbul, Türkiye
Milliyet Türk
Vatandaşlık  Türkiye
Eğitim Robert Koleji (1973)
State University of New York (1974-1976)
State University of New York (1978-1979)
State University of New York (1979-1982)
Evlilikler Oya Maltepe[1]
Çocuk(lar) Asım Şengör
Ödüller Gustav Steinmann Madalyası
Arthur Holmes Medal
Bigsby Madalyası
Lutaud Ödülü
Collège de France Madalyası
Rammal Madalyası
Kariyeri
Dalı Jeoloji
Çalıştığı kurumlar İstanbul Teknik Üniversitesi (Şu anda)
Oxford Üniversitesi (Misafir Prof)
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Misafir Prof)
Salzburg Üniversitesi (Misafir Prof)
Collège de France (Misafir Prof)
Doktora
danışmanı		 John Frederick Dewey
Etkilendikleri İhsan Ketin
Friedrich Nietzsche
Karl Popper
Eduard Suess

Şengör ABD Ulusal Bilimler Akademisi, Amerikan Felsefe Topluluğu ve Rus Bilimler Akademisi üyesidir. Ordinaryüs profesör Mehmet Fuat Köprülü'den sonra Rus Bilimler Akademisine seçilmiş ikinci Türk profesördür. Alman Jeoloji Derneği tarafından Şengör'e Gustav Steinmann Madalyası verilmiştir. Fransa, Birleşik Krallık, Avusturya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmalarda bulunan Şengör, jeolojide bilhassa yapısal yer bilim ve tektonik dallarındaki çalışmaları ile ün yaptı. 1988'de Neuchâtel Üniversitesi Fen Fakültesi'nden şeref bilim doktoru unvanına sahip oldu. 1990 yılında Academia Europaea'ya kabul edilen Şengör, aynı yıl Avusturya Jeoloji Servisi muhabir üyesi, 1991 yılında ise Avusturya Jeoloji Derneği şeref üyesi oldu. Yine 1991 yılında Kültür Bakanlığı'nın Bilgi Çağı Ödülünü kazandı. 1992 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Genel Jeoloji Anabilim Dalı'nda profesörlüğe yükseldi.

Şengör, ileri seviyede İngilizce, Fransızca ve Almanca bildiğini ifade ederken; Felemenkçe, İtalyanca, Portekizce, İspanyolca ve Osmanlı Türkçesini okuyabildiğini de söylemiştir.

Hayatı

Şengör, 24 Mart 1955'te, Rumeli göçmeni zengin bir ailenin çocuğu olarak İstanbul'da dünyaya geldi.[5] İlkokula Şişli Terakki İlkokulunda başladı. Beşinci sınıfta, hocasına hakaretten dolayı okuldan kovulunca Beyazıt İlkokuluna geçti. Lise öğrenimine Işık Lisesinde başladı; daha sonra Robert Koleje geçti ve oradan mezun oldu.

Akademik kariyeri

1973 yılında Robert Kolejinden mezun olduktan sonra, 1978'de State University of New York at Albany'den, jeolog olarak mezun oldu ve yine aynı üniversitede, 1979'da yüksek lisansını bitirdi.

1981'de İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi, genel jeoloji kürsüsünde asistan olarak görev yapmaya başladı. 1982'de State University of New York at Albany'den doktor unvanı aldı. 1984 yılında Londra Jeoloji Cemiyetinin Başkanlık Ödülü'nü, 1986'da TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü aldı. Aynı yıl İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Genel Jeoloji ana bilim dalında doçent oldu. 1988'de Neuchâtel Üniversitesi Fen Fakültesinden şeref bilim doktoru (Docteur ès sciences honoris causa) payesi aldı. Academia Europaea'ya 1990 yılında kabul edildi ve cemiyetin ilk Türk üyesi oldu. Aynı yıl Avusturya Jeoloji Servisi muhabir üyesi, 1991 yılında ise Avusturya Jeoloji Derneği şeref üyesi oldu. Yine 1991 yılında Kültür Bakanlığının "bilgi çağı ödülü"nü kazandı.

1992 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Genel Jeoloji ana bilim dalında profesörlüğe terfi etti. 1993 yılında Türkiye Bilimler Akademisinin en genç kurucu üyesi oldu ve akademi konseyine seçildi. Aynı yıl TÜBİTAK Bilim Kurulu üyesi oldu. 1994 yılında Rusya Doğa Bilimleri Akademisi üyeliğine, Fransız ve Amerikan jeoloji dernekleri şeref üyeliğine seçildi. Ayrıca kendisine Fransız Fizik Cemiyeti ve École Normale Supérieure Vakfı tarafından Rammal Madalyası verildi. Şengör 1997 yılında, Fransız Bilimler Akademisi tarafından yerbilimleri dalında büyük ödül (Lutaud Ödülü) ile taltif edildi. 1998 Mayıs ayı içerisinde Şengör, Collège de France'ta misafir profesör olarak bir kürsü işgal etti. Burada "19'uncu yüzyılda tektoniğin gelişmesine Fransız jeologlarının katkısı" konulu bir ders verdi ve 28 Mayıs 1998'de Collège de France'ın madalyasını aldı. 1999'da Londra Jeoloji Cemiyeti kendisine Bigsby Madalyasını tevcih etti. 2000 yılının Nisan ayında Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Bilimler Akademisi yabancı üyeliğine seçilen ilk Türk oldu.[2] Rusya Bilimler Akademisine Fuad Köprülü'den sonra seçilen ikinci Türk'tür. Ayrıca 2013 yılında Leopoldina Doğa Araştırıcıları Akademisi üyeliğine seçilmiştir.[6]

Şengör, jeolojide bilhassa yapısal yerbilim ve tektonik dallarındaki çalışmaları ile ün yapmıştır. Şerit kıtaların dağ kuşaklarının yapısına etkisini ortaya koymuş ve Kimmer Kıtası adını verdiği bir şerit kıta keşfetmiştir. Orta Asya’nın jeolojik yapısını ortaya çıkarmış, kıta-kıta çarpışmasının ön ülkeleri nasıl etkilediği meselesini çözmüştür. Yücel Yılmaz ile birlikte, levha tektoniği içinde Türkiye'nin yerini değerlendiren ve atıf klasiği hâline gelen bir makale yazmıştır. Jeoloji ve tektonik konularında 6 kitap, 175 bilimsel makale, 137 tebliğ özeti, pek çok popüler bilim makalesi, tarih ve felsefe ile ilgili de iki kitap ve 300’e yakın deneme yazısı yayımlamıştır. ABD, Rusya, Avrupa ve Almanya'nın bilimler akademisine üye olan Şengör'ün yayımlanmış 1826 makalesi vardır ve bu makalelere 12658 atıf yapılmıştır. Bunların 1997-1998 yılları arasında Cumhuriyet Bilim Teknik dergisindeki "Zümrütten Akisler" köşesinde çıkmış olanları Yapı Kredi Yayınları tarafından 1999'da "Zümrütnâme" başlığı altında kitaplaştırılmıştır.

Fransa, Birleşik Krallık, Avusturya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmalarda bulunan Şengör, Collège de France dışında Birleşik Krallık'ta Oxford (Royal Society Araştırıcı bursuyla), ABD'de California Institute of Technology (Moore Distinguished Scholar olarak) ve Avusturya'da Salzburg Lodron-Paris Üniversitesinde misafir profesörlük yapmıştır. Şengör ayrıca pek çok uluslararası dergide editör, yardımcı editör ve yayın kurulu üyeliği yapmıştır ve yapmaktadır.

Celal Şengör, ileri seviyede İngilizce, Fransızca ve Almanca bildiğini beyan etmekle birlikte; Felemenkçe, İtalyanca, Portekizce, İspanyolca ve Osmanlı Türkçesini okuyabildiğini de söylemiştir.

Tartışmalar

Celâl Şengör zaman zaman yaptığı tarihi ve siyasi açıklamalarla gündeme gelmiştir. Şengör, 8 Mart 2018 tarihinde dünyanın ilk atlası olarak bilinen el yazması “Tabula Peutingeriana” isimli eserin tanıtım toplantısında, Piri Reis’in hayatındaki en büyük talihsizliği Kanuni Sultan Süleyman gibi bir salağın zamanında doğmuş olmasıdır. Fatih zamanında Piri Reis olaydı inanır mısınız bugün bizim sömürge imparatorluğumuz vardı. ifadelerini kullanmıştır. Daha sonra "Kanuni salağın tekiydi." diyen Prof. Şengör, Bir deneydi ama özür dilerim. ifadelerini kullandı.[7][8][9][10]

Celâl Şengör’ün Azerbaycan’da bir grup öğrenciyle sohbet ettiği sırada söylediği En cahil Türkler Müslüman olan Türklerdir. Osmanlı Devleti, benim kanaatimce, Türk tarihinin en alt noktasıdır. Yani orada Osmanlılar, ne eğitime önem verdiler ne bir şeye önem verdiler.[11][12] ifadeleri, bilim camiasının ve tarihçilerin tepkisini çekti. Bunlardan birisi olan, Marmara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Mustafa Küçükaşçı, Böyle bir sonuca ulaşmak bilim tarihine aykırı. Bu konuda yeterli araştırma var mı ki bu sonuca ulaşılsın. Anadolu’da yaşayan halkların dilleri, sosyal durumları, imar durumları hakkında yeterli bilgi sahibi değiliz. Araştırma yok bu konuda. Türkler Anadolu’ya gelmeden önce kaç eğitim kurumu vardı, Türkler geldikten sonra kaç medrese açıldı? Anadolu’ya gelen bilim insanlarının Maveraünnehir’den geldiğini biliyorduk. Son dönemdeki araştırmalar Irak’tan da çok sayıda ilim irfan sahibi insanın geldiğini ortaya koyuyor. Tarih perspektifiyle bu değerlendirmeyi yapmak lazım. Türkler İslamiyet ile birlikte medenileşti, şehirleşti. İslamiyete girmeseler göçebe topluluk olarak kalırdı. İslamiyet Arapları da medenileştirdi. Yakın zamanda kaybettiğimiz Prof. Dr. Haluk Dursun’un sözüdür; milletler edep ile devletler erkan ile ayakta durur. Osmanlılar bunun en güzel örneğidir.”[12][13][14] yorumuyla Şengör'ün bu sözlerini eleştirmiştir.

2005 yılında Celâl Şengör

Öte yandan İlber Ortaylı, Şengör için "geniş bir tarih bilgisi vardır" demiştir.[15] İlber Ortaylı ayrıca, Şengör'ün bu konudaki yorumları hakkında "Celal Şengör'ü Türkiye'den kovalamayı düşünüyorsanız çok ayıp edersiniz." diyerek Şengör'ü savundu.[16]

Şengör'ün jeolojide yaptığı çalışmalar

Şengör jeolojide bilhassa yapısal jeoloji ve tektonik dallarındaki çalışmaları ile ün yapmıştır. Bu konuda 17 kitap, 262 bilimsel makale, 217 tebliğ özeti, 74 popüler bilim makalesi; tarih ve felsefe ile ilgili popüler 13 kitap ve 500’ü geçen deneme yazısı yayımlamıştır. Bunların 1997-1998 yılları arasında Cumhuriyet Bilim Teknik dergisindeki “Zümrütten Akisler” köşesinde çıkmış olanları Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları tarafından 1999’da Zümrütnâme başlığı altında kitaplaştırılmıştır. 2003 yılında ise ikinci deneme kitabı Zümrüt Ayna başlığıyla yayımlanmıştır. Yaşam öyküsü 2010 yılında Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Nehir Söyleşi serisinde Bir Bilim Adamının Serüveni başlığı altında yayımlanmıştır. Şengör ayrıca pek çok uluslararası dergide editör, yardımcı editör ve yayın kurulu üyeliği yapmıştır ve yapmaktadır.

Özel hayatı

Ailesi

Şengör 1986 yılında Oya Maltepe ile evlenmiştir. Tek çocuğu olan oğlu H. C. Asım Şengör 1989 yılında dünyaya gelmiştir.[17]

Jeoloji merakı

Jeolojiye olan merakının nasıl başladığı, "Bir Bilim Adamının Serüveni" adlı kitapta, Şengör’ün "Ben jeolojiyi küçük yaştan yani Jules Verne’in Arzın Merkezine Seyahat kitabını okuduğum günden itibaren sevmeye başladım. Hemen arkasından Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ı okudum. Onu da okuduktan sonra kendi kendime, ‘Adam olmak demek, Jules Verne’in tarif ettiği gibi olmak demektir’ diye düşündüm. Bana jeolojiyi Jules Verne sevdirdi..." şeklindeki ifadeleriyle anlatılmıştır.[18] Bir röportajında kendisine ait kütüphanesinde 30.000'in üzerinde kitabı olduğunu söylemiştir.[19]

Sağlık durumu

Celâl Şengör'e hafif Asperger teşhisi konulmuştur ve bunu şu sözlerle anlatmaktadır: "Ben de hafif Aschberger ile teşhis edilmiş bir insanım. Ve bu özelliğime şükran borçluyum. Otistik olmasaydım bilimde elde ettiğim başarıları elde edemezdim."[20]

Etnik kökeni

Celâl Şengör, katıldığı Tarih Notları adlı programda kökenini şu şekilde açıklamıştır: "Babaanneme bakıyorum; mavi göz, sapsarı saç, şahane bir endam; Sırp kızı. Gayet açık. Dedeme bakıyorum; tipik bir Arnavut, Sırp karışımı var belli. Anneanneme bakıyorum, tipik bir Helen. Hepsi de Türk. Pasaportlarında Türk yazıyor. (...) Bugün ben kendimi Türk milliyetçisi olarak tanımlarım. (...) Benim damarlarımda bir damla Türk kanı yok, ağabey. (...) Atatürk'ün milliyetçiliği, kardeşim. (...) Biz göçmen miyiz? Ya, biz burayı kuranlarız be! Biz olmasak Türkiye Cumhuriyeti olmayacaktı belki. Sevr'e hapsolmuş oturuyor olacaktık, değil mi? Ben burayı savunmak istiyorum. Çünkü biz vatan kaybetmiş insanların çocuklarıyız."[21]

Üye olduğu yerler

Çalıştığı üniversiteler

Kitapları

Kendi yazdıkları
  • "Zümrütname" (Yapı Kredi Yayınları, 1999)
  • "Hasan Ali Yücel ve Türk Aydınlanması" (TÜBİTAK Yayınları, 2001)
  • "Zümrüt Ayna: Bilimsel Düşünce Üzerine Denemeler" (Yapı Kredi Yayınları, 2003)
  • "Yaşamın evrimi fikrinin Darwin döneminin sonuna kadarki kısa tarihi" (İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, 2004)
  • "99 Sayfada İstanbul Depremi" (İş Bankası Kültür Yayınları, 2006)
  • "Bilgiyle Sohbet - Popüler Bilim Yazıları" (İş Bankası Kültür Yayınları, 2014)
  • "Dahi Diktatör" (Ka Kitap, 2014)
  • "Aptalı Tanımak" (Ka Kitap, 2015)
  • "Newton Neden Türk Değildi?" (Ka Kitap, 2015)
  • "Bir Toplum Nasıl İntihar Eder?" (Ka Kitap, 2016)
  • "Cehennemdeki Üniversiteliler" (Ka Kitap, 2016)
  • "Bilimin Büyüsü" (İnkılap Kitabevi, 2019)

Hakkında
  • "Bir Bilim Adamının Serüveni - Celal Şengör Kitabı" (Söyleşi: Sefa Kaplan) (İş Bankası Kültür Yayınları, 2010)

Katkıda bulundukları
  • "Pîrî Reis 1513 Dünya Haritası" (Boyut Yayıncılık, 2013)[27]

Ödülleri

Yurt dışında birçok üniversitede bulunmuş olan Prof. Şengör, birçok uluslararası ödülün de sahibidir. Ayrıca, TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü kazanan en genç bilim adamıdır.[28] Ödüllerinin bazıları:

  • Londra Jeoloji Cemiyeti, Başkanlık Ödülü (1984)
  • TÜBİTAK, Bilim Ödülü (1986)
  • Neuchâtel Üniversitesi Fen Fakültesi, Şeref Bilim Doktoru (Docteur ès sciences honoris causa) (1988)
  • Kültür Bakanlığı, Bilgi Çağı Ödülü (1991)
  • Fransız Fizik Cemiyeti ve École Normale Supérieure Vakfı, Rammal Madalyası (1994)
  • Collège de France Madalyası (1998)
  • Londra Jeoloji Cemiyeti, Bigsby Madalyası (1999)[29]
  • Guztav-Steinman Madalyası (2010)[30]
  • Arthur Holmes Madalyonu[31][32]
  • Mary C. Rabbitt Jeoloji Tarihi ve Felsefesi Ödülü[33]
  • Eduard-Suess Madalyası (2020)[34]

Kaynakça
  1. "Celal Şengör Kimdir". timeturk.com. 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
  2. "Celâl Şengör was elected a member of the U.S. National Academy of Sciences in 2000." 2 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016.
  3. "Celal Şengör kimdir?". hurriyet.com. 2 Mart 2018. 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
  4. "Prof. Dr. A. M. Celâl Şengör". itu.edu.tr. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
  5. Kaplan, Sefa (2010). Bir Bilim Adamının Serüveni “Celâl Şengör Kitabı”. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 3. ISBN 9786053600046.
  6. "List of Members". Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina - Nationale Akademie der Wissenschaften. 2012. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2017.
  7. "Kanuni salağın tekiydi' diyen Prof. Şengör: Bir deneydi ama özür dilerim". sputniknews. 5 Mart 2018. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020.
  8. "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
  9. https://www.dailymotion.com/video/x6fifxw
  10. "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
  11. "Arşivlenmiş kopya". 28 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
  12. "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
  13. "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
  14. "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
  15. "İlber Ortaylı, Celal Şengör Hakkında - Geniş Bir Tarih Bilgisi Vardır". YouTube. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020.
  16. "Arşivlenmiş kopya". 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
  17. "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
  18. "Arşivlenmiş kopya". 31 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2012.
  19. "Arşivlenmiş kopya". 25 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2012.
  20. Hafif Bir Otistiğim. Imza: Celal Şengör 20 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Aylin Anne, Hürriyet, 18 Ekim 2014. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2017
  21. "Damarlarımda bir damla Türk kanı yok ama ..." 27 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. OdaTV, 3 Kasım 2018. Erişim tarihi: 15 Şubat 2020
  22. "Arşivlenmiş kopya". 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
  23. https://search.amphilsoc.org/memhist/search?creator=Celal%20Sengor;smode=advanced;f1-date=2004
  24. https://bilimakademisi.org/celal-sengor-sirp-bilimler-akademisi-uyesi-secildi/
  25. "Arşivlenmiş kopya". 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020.
  26. "Şengör, A M Celâl".
  27. "Arşivlenmiş kopya". 10 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2013.
  28. "Arşivlenmiş kopya". 25 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
  29. "Arşivlenmiş kopya". 19 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
  30. "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
  31. "Arşivlenmiş kopya". 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2018.
  32. https://www.youtube.com/watch?v=sDc4IZiE3VM
  33. "Arşivlenmiş kopya". 18 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
  34. "İTÜ Öğretim Üyesi Prof.Dr. Celal Şengör'e Eduard-Suess Madalyası". 13 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.