Dersim aşiretleri

Dersim aşiretleri, Doğu ve İç Anadolu Bölgesinde Tunceli, Sivas, Tokat, Erzincan, Bingöl, Muş, Kahramanmaraş, Kayseri, Amasya, Gümüşhane, Elâzığ, Adana, Adıyaman, Malatya, Ardahan, Erzurum çevresine yayılmışlardır. Aşiretlerin çıkış noktası "İç Dersim" olup, aşiretlerin Dersim ile birlikte en yoğun olduğu diğer yöre, zamanla çeşitli nedenlerle verdiği göçlerle, Dersimlilerin yoğun ve hakim olduğu iki bölgeden biri haline gelen Koçgiri yöresidir.

1926 yılında Ankara'ya davet edilen Dersimli aşiret reisleri, Malatya Valisi Bozan Bey ve Elâziz Valisi Ali Cemal Bey ile birlikte

Koçgiri yöresi Sivas'ın İmranlı, Zara ilçelerini içine alır. Sivas'ın Hafik, Kangal, Divriği, Suşehri, Tokat'ın Almus, Zile, Erzincan ilinin Refahiye, İliç çevresi, Kayseri'nin Sarız, Develi yöresine kadar uzanır ve bu bölgeleri içine alır.

Tunceli'nin Güney ilçeleri, Sivas Koçgiri yöresi aşiretleri, Kayseri Sarız ve Develi, Erzicanın Refahiye, İliç, Kemah, Elazığ Aşiretleri, Adıyaman Dersim Aşiretleri, Kahraman Maraş yöresi Dersim aşiretleri, Tokat, Çorum, Yozgat, Malatya ve Gümüşhane yöresi Dersim aşiretleri ise genel olarak Zazaca ve Kurmancî konuşur. Bazı aşiretlerde tek bir dil üzerinde yoğunluk yoktur. Bazı Zaza aşiretlerin Kurmanciyi sonradan benimsedikleri söylense de bunu kanıtlayacak bir delil yoktur. İzol ve Hıran aşiretlerinin sürgün edilerek bu bölgelere geldiği de söylenir.

Liste
  1. Abbas Uşağı
    Aşiretin meskun olduğu yerler; Pülümür-Hozat-Ovacık-Erzincan (Kırlangıç Köyü, Çağlayan Bucağı, Bağlı ve Karatuş köyleri), Kiğı ilçesi (Akımlı, Estigkavak, Ayanoğlu, Güzgörü köyleri), Tercan (Başbudak, Beşgözek köyleri), Kelkit (Akdağ, Kömürlük Köyü) ve Erzurum-Aşkale (Aşkale, Gürkaynak ve Koçbaba köyleri)'dir.
  2. Alanlı
  3. Areiz
  4. Aslanuşağı
  5. Beyituşağı
  6. Koçuşağı (Koçan)
  7. Balabanlı
  8. Caferanlı
  9. Çarikli
  10. Demenanlı
  11. Elhanlı
  12. Hadikan
  13. Hedikli
  14. Hormeklı
  15. İzollu
  16. Karsanlı
  17. Hıran
  18. Kemenlı
  19. Kebanlı
  20. Kureyşanlı
  21. Haydaranlı
  22. Lolanlı
  23. Maskan
  24. Pilvenkli
  25. Butanlı
  26. Zilanlı
  27. Silanlı
  28. Şadililer
  29. Şavalanlı
  30. Yusufanlı
  31. Zimtekli
  32. Kurmeş
  33. Derviş Cemal [1]
  34. Şakak
  35. Abdalanlı
  36. Keçelan

Dersim'deki aşiretler ve oymakların dilleri ve yerleşim yerleri
    • Abasu / Abasanlar: Zazaca; Pülümür, Hozat, Ovacık, Erzincan (Kırlangıç köyü, Çağlayan bucağı, Bağlı, Karatuş köyleri), Kiğı ilçesi (Akımlı, Estigkavak, Ayanoğlu, Güzgörü köyleri), Tercan (Başbudak, Beşgözek köyleri), Kelkit (Akdağ, Kömürlük köyü), Erzurum (Aşkale, Gürkaynak ve Koçbaba köyleri)
    • Abdalu / Abdalanlar: Zazaca; Pülümür, Hozat, Ovacık, Erzincan, Bayburt, Varto
    • Ağucanlılar: Zazaca; Hozat (Bargini), Elazığ, Erzincan, Kemah, Malatya, Adıyaman, Elbistan, Pazarcık (Girne), Arapkir
    • Alanlar: Mazgirt, Mazımiye, İran'ın Kuzey Horosan bölgesi, Erzincan Merkez ilçesi (Çamurdere, Çamlık, Karataş, Başköy, Çilhoroz, Yaylakent, Sertaş, Askartallı, Kılıçkaya, Endere köylerinde), Erzurum Çat ilçesi, Beşiktaş Komu, Tuzluca mah.
    • Ali Abbas Evladı: Zazaca; Ovacık, Kemah, Erzincan
    • Alhanlı Aşireti: Pülümür, Tercan
    • Arililler: Zazaca; Nazimiye, Pülümür, Mazgirt, Kelkit (Akdoğdu köyü), Erzincan, Tercan ilçesi (Sarıkaya, Yenibucak, Kavaklık, Küçük Ağa köyleri), Çayırlı, Çamurdere, Başköy, Karataş, Çilhoroz, Yayla Kurt, Sarıtaş, Kartallı, Çağlayan bucağı, Kılıçkaya, Erdene köylerinde, Hınıs (Başköy)
    • Aslan: Türkçe, Zazaca; Ovacık, Kemah
    • Aşuran: Zazaca; Ovacık, Erzincan
    • Bomosuru / Baba Mansurlu: Zazaca; Pülümür, Mazgirt, Muhindi, Nazimiye, Tercan, Sivas, Erzincan
    • Bahtiyarlı: Zazaca; Hozat, Muş, Kuzey Horosan Zağros Dağları
    • Balabanu / Balaban: Türkçe, Zazaca; Pülümür, Erzincan, Tercan, Hınıs (Güzelder köyü), Raka, Ruha, Kırşehir, Malatya (Akçadağ, Kürecik, Doğan Şehir)
    • Baluşağı: Zazaca; Ovacık, Pülümür, Çayırlı
    • Badilli: Zazaca; Petek, Kiğı, Kelkit, Halo, Refahiye
    • Beles: Zazaca; Nazımiye, Tercan, Kiğı, Amasya, Çorum
    • Balçikanlı: Zazaca; Pülümür, Erzincan, Nazımiye
    • Birmanlı: Zazaca; Ovacık, Pülümür, Erzincan
    • Beyitanuşağı: Zazaca; Ovacık (Gözeler, Paşadüzü, Akyayık)
    • Bezgar (Topuz): Zazaca; Ovacık (Hun Uşağı, Cevizli dere, Söyütlü, Topuzlu, Çakmaklı)
    • Beritan: Kurmanca; Erzurum, Erzincan, Tunceli
    • Birim: Zazaca; Ovacık
    • Bozlu: Türkçe; Çemişgezek[2]
    • Biçerli: Türkçe; Pertek, Çemişgezek[2]
    • Botanlı (Balyanlı): Kurmanca; Mazgirt
    • Bütünkanlı (Bodikanlı): Zazaca; Erzincan, Tercan, Kiğı
    • Caferanlı: Zazaca; Pülümür, Erzincan, Kemah, Hınıs, Tunceliye yakın bölgeler
    • Bozukanlı Kerel: Türkçe; Topuzlu, Ovacık, Pülümür
    • Bozanlı: Türkçe; Pertek[2]
    • Çareku / Çarekli: Zazaca; Pülümür (Ağaşenliği), Erzurum, Erzincan, Yelekli köyü, Tercan ve Çayırlı, Sivas
    • Çapanlı: Türkçe; Mazgirt (Akpazar), Pertek, Çemişgezek[1][2]
    • Çemişgezekli Aşireti: Türkçe; Çemişgezek[2]
    • Çemişgezekli: Türkçe; Çemişgezek
    • Çinan Aşireti: Zazaca; Tunceli
    • Demenu / Demananlılar: Zazaca; Tunceli merkez (Bor, Kutudere, Uzuntarla, Çiçekli), Pertek, Hozat (Zimeq, Derviş Cemal), İmranlı, Zara, Karakoçan (Gaxmud), Mazgirt, Gümüşhane, Konya (Bozkır), Ovacık, Erzincan (Mollaköy)
    • Derviş Cemal: Zazaca; Pülümür (Şengül, Bulmuş, Tosunlar köyü), Hozat, Erzincan, Çayırlı
    • Elhanlılar (Elganlılar): Zazaca; Erzincan,İran (Albuz Dağları, Mazandaran bölgesi)
    • Ferhatu / Ferhatan: Zazaca; Çemişgezek, Hozat
    • Fından: Zazaca; Hozat
    • Gevanlılar: Zazaca; Ovacık, Hozat
    • Gülabi: Zazaca; Ovacık, Kemah
    • Hadikenli: Zazaca; Ovacık, Kemah
    • Heyderu / Haydaran: Zazaca; Nazımiye, Pülümür, Mazgirt, Erzincan'ın Tercan ilçesi, Bulanık ilçesi
    • Hayranlı: Zazaca; Nazımiye, Pülümür
    • Hemenanlı: Zazaca; Tunceli
    • Hesenanlı: Kurmanca; Tunceli, Mazgirt, Kiğı
    • Hiranlı: Zazaca, Kurmanca; Mazgirt, Muhundu, Nazımiye, Pertek, Derenahiyesi, Haran Bölgesi, Varto nahiyesi, Üstükara, Karlıova, Erzincan, Dalav, Şavşek, Refahiye, Tercan'da Kiğı ilçesi, Sütlüce, Doluteknek, Kabacalı, Tilkitaşı, Doluca, Çamlıca, Sarıdibek, Akbinek, merkez ilçede Dallıtepe, Ortaçanak, Oğuldere, Karapınar, Gözele, Karlıova ilçesi, Tuzluca, Çiftiköy, Sarıkuşak, Kaynarpınar, Soğukpınar, Kaynak köyleri, Gümüşakar, Halitler, Yeniyurt, Eskikonak köyleri, Tercan ilçesi, Küçük Ağa, Gök Pınar köyleri ve Tanyeri bucağı, Kelkit, Yarbaşı köyü
    • Holikan: Zazaca; Pertek, Erzincan, Pülümür
    • Hormeku / Hormekli: Zazaca, Kurmanca; Nazımiye, Pertek, Kiğı,Gümüşhane, Varto, Kuruçay, Refahiye, Erzurum (Hınıs), Kars, Bingöl, Elazığ, Tercan, Erzincan, Üzümlü, Ardahan
    • Holifen: Zazaca; Ovacık
    • Hıfen: Kurmanca; Pertek
    • Hurşidan: Zazaca; Nazımiye
    • Hüzmekli Uşağı: Zazaca; Nazımiye
    • İksorlu (İzollu): Zazaca, Kurmanca; Mazgirt, Malatya, Huluman, Riçik, Göman, Kilise, Nazımiye, Pülümür, Yaylacık, Sarıyayla, Malatya, Elazığ, Urfa
    • İskor: Zazaca; Hozat
    • Kalanuşağı: Zazaca, Kurmanca: Malazgirt, Ovacık, Malatya
    • Karabali: Zazaca; Hozat, Ovacık, Çemişkezek, Kırşehir (1701 yılında zorunlu iskâna tabii tutulmuşlardır)
    • Kalaçlu: Türkçe; Mazgirt, Pertek, Çemişgezek[2]
    • Karamanlı: Türkçe; Çemişgezek
    • Karakeçili: Türkçe; Çemişgezek, Pertek, Hozat, Mazgirt[3]
    • Karakali: Zazaca; Erzincan, Pülümür
    • Kamsuran: Kurmanca; Nazımiye
    • Karsanu / Karsan: Zazaca; Pülümür, Ovacık, Nazımiye, Erzincan, Tercan, Karakoçan, Marmara Bölgesi
    • Keçeli: Zazaca; Ovacık, Çatköy, Eğimli, Çambudak, Balveren, Aktaş, Yakatarla köyleri
    • Kekertiyanlı: Zazaca; Ovacık
    • Kefelan: Zazaca; Ovacık, Pertek
    • Kevanlı (Kevo): Zazaca; Ovacık
    • Kemanlı (İzollu): Zazaca; Pülümür, Erzincan merkez, Turnadere, Kalıntaş, Çoban Yıldızı, Turluk, Ergani ilçesi köyleri, Kiğı ilçesi, Akımlı, Yazgünü, Gözdibi köyleri
    • Keskehoran: Kurmanca; Pertek
    • Kırğan: Zazaca; Hozat, Desk, Ovacık
    • Kısmurlu: Zazaca; Nazımiye
    • Kolik: Kurmanca; Kemg., Ovacık
    • Kodern: Zazaca; Mazgirt
    • Kimsorlu: Zazaca; Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Nazımiye, Dereova, Sivas Divriği bölgesinde, Tuzla yöresinde bir kısmı zorunlu iskâna tabii tutulmuştur.
    • Koç: Zazaca; Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Kiğı (Holhol), Kurmeşli, Erzincan'dan sonra Pülümür Altınhüseyin köyleri.
    • Koçgiri: Zazaca, Kurmanca; Pülümür, Erzincan, Sivas, Kahramanmaraş
    • Kormeşli: Kurmanca; Pertek, Erzincan
    • Kubanlı (Kudenli): Zazaca; Mazgirt, Kiğı, Karlıova, Erzurum, Çat ve Karakoçan ilçeleri
    • Kulikan: Kurmanca; Çemişgezek, Ovacık
    • Kabaklı: Kurmanca; Çemişgezek, Ovacık
    • Kırmoslu (Kismorlu): Kurmanca; Çemişgezek, Ovacık, Kiğı ilçesi, Yaylıdere, Sarıtosun, Aysaklı, Hasköy, Batrayas, Mercan köyleri, Adıyaman, Xıdosur Kolu yerleşmiştir.
    • Kureyşan/Khuresu: Zazaca, Kurmanca; Nazımiye, Mazgirt, Ovacık, Tercan, Varto, Kiğı, Sivas, Hınsı Mansur
    • Lertikli: Zazaca, Kurmanca; Erzincan
    • Laçinli: Kurmanca; Ovacık, Hozat
    • Lolu / Lolanlı: Zazaca; Pülümür, Çemişgezek, Vartu ilçesi, Nazımiye, Hınız, Esenli, Aşkale, Gürkeynak köyü, Muş (Varto), Bayburt, Erzurum, Kelkit
    • Maksut: Türkçe, Zazaca; Ovacık, Hozat
    • Memokan (Memekan): Zazaca; Tunceli
    • Mosku/ Meskanlı (Mestanlı): Kurmanca; Nazımiye, Ovacık, Pertek
    • Mevaliler Aşireti: Zazaca; Nazımiye
    • Mırzan: Kurmanca; Pertek, Ovacık, Tunceli (Milköyü), Urfa (Viranşehir), Suriye'nin Resückayın yöresine yerleşmişlerdir.
    • Millan: Kurmanca; Pertek, Ovacık, Tunceli (Milköyü), Urfa (Viranşehir), Suriye'nin Resückayın yöresine yerleşmişlerdir.
    • Nenikan: Kurmanca; Çemişkezek, Ovacık
    • Panikan: Zazaca; Ovacık
    • Parçikanlı: Zazaca, Kurmanca; Ovacık, Malatya
    • Pezgevran: (Pevzugerililer): Zazaca; Ovacık, Pertek, Hozat
    • Perihanlı: Zazaca; Ovacık
    • Pilvenk: Zazaca, Kurmanca; Tunceli (Pertek), Elazığ, Malatya, Gümüşhane (Kelkit) ve Sivas
    • Piranlı: Kurmanca; Pertek (Yamaçoba köyü)
    • Pirsultanlı: Türkçe; Pülümür
    • Perikanlı: Zazaca; Nazımiye
    • Resikli (Resik Uşağı): Kurmanca; Ovacık, Hozat, Çemişkezek
    • Rutu / Rutanlı': Kurmanca; Hozat, Nazımiye, Pülümür, Kuzey Horosan Mazderen bölgesinde, Erzincan (Çağlayan bucağı), Yalınca, Uluköy, Melihtekli köyleri
    • Şadiyan / Şadilli: Zazaca, Kurmanca; Mazgirt ilçesi (Kızılkale, Aydınlık, Özdek, Beşoluk, Çatköy, Gelinpınar, Akkavak, Kepektaşı, Obrukbaşı, Güneyharman, Örsköy, Yazevi, Beşoluk), Nazımiye, Pülümür, Kiğı, İran, Mardin, Refahiye (Orçul bölgesi, Çamlımülk, Tepeköy, Çukurçimen, Karayaprak)[4] Sivas-Kangal[5]
    • Sağcılar: Zazaca; Tunceli
    • Sarı Saltuklular: Türkçe; Hozat
    • Şamuşağı-Şamlu: Zazaca, Türkçe; Elazığ, Çemişgezek, Pertek, Ovacık (Otlubahçe, Tozkoparan, Eğrikavak, Halitpınar), Erzurum, Sivas, Erzincan[6]
    • Şadanlı: Kurmanca; Pülümür
    • Şavak: Kurmanca; Pertek, Hozat, Çemişkezek
    • Sawelizu / Şavalanlı: Türkçe, Zazaca; Tunceli, Nazımiye, Pülümür, Erzincan
    • Şeyh Osmanlı Cemaati: Türkçe; Çemişgezek
    • Seyyidalan: Zazaca, Kurmanca; Tunceli, Nazımiye, Hozat, Çemişgezek
    • Seyyid Sabunlar: Kurmanca; Pertek
    • Sultan Munzur: Zazaca; Ovacık, Erzincan
    • Seyhan: Zazaca; Mazgirt
    • Sisanlı: Zazaca; Pülümür
    • Şekakan aşireti: Kurmanca; Pertek, Çemişgezek, Tunceli, Erzincan, Elazığ, Adıyaman, Mardin, Şırnak, Van, İran ve Suriye
    • Seydanlı (Sidanlı): Kurmanca; Mazgirt
    • Semkan: Zazaca, Kurmanca; Çemişkezek, Ovacık, Pertek
    • Seyit Kemalan: Zazaca; Ovacık, Erzincan
    • Seyit Ahmet Dedeler: Zazaca; Ovacık, Erzincan
    • Silanlı: Zazaca; Ovacık, Erzincan
    • Suranlı: Zazaca, Kurmanca; Mazgirt
    • Süleymanuşağı: Zazaca; Ovacık
    • Süleymaniler: Zazaca; Tunceli
    • Şiğ Hesananlı: Zazaca, Kurmanca; Ovacık, Mazgirt, Pülümür, Gümüşhane, Erzincan (Çayırlı)
    • Şeyh Mehmedanlı: Zazaca; Mazgirt, Pülümür, Nazumiye, Tunceli merkez
    • Titanik Uşağı: Zazaca; Hozat
    • Todorlular: Türkçe; Hozat, Çemişgezek
    • Turhasanlı: Türkçe; Çemişgezek, Pertek, Mazgirt (Akpazar)[2]
    • Yusufanlı: Zazaca; Tunceli, Mazgirt, Kamut, Sütlüce bucağı ve köylerinde, Merğo ve Çihik
    • Zekeran: Kurmanca; Çemişkezek
    • Zerkanlı: Kurmanca; Çemişkezek, Erzurum, Hınıs, Marat, Mardin, Aksaray üzere beş kola ayrılır.
    • Zerkevik: Zazaca; Dere, Çıkaran, Tembin dağlarında otururlar.

İlgili kitaplar
  • Ali Kaya, Dersim Tarihi, Can yayınları
  • Vecihi Timuroğlu, Dersim Tarihi, Yurt Kitap
  • Kâzım Karabekir (Haz. Faruk Özerengin), Kürt Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul, Aralık 1994, s. 79-108.
  • Nuri Dersimi, Hatıratım, Jina Nu Yayınları, Stocholm, 1987, s. 47-51.
  • M.Kalman, Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri, Nûjen Yayınları, İstanbul, Ekim 1995, s. 175-195.
  • Faik Bulut, Dersim Raporları, Genişletilmiş Üçüncü Basım, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, Haziran 2005, s. 122-128.
  • Burhan Kocadağ, Doğu'da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, 2. basım, Can Yayınları, Eylül, 1997, 215-245.
  • Naşit Hakkı Uluğ, Derebeyi ve Dersim, Kaynak Yayınları
  • Dursun Evren, Ulusal Demokratik Mücadelede Koçgiri Kürt Aşiretleri İstanbul , Aralık 2008 1. Basım , Peri Yayınları

Kaynakça
  1. "Başköylü Hasan Efendi". alevibektasi. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013. Derviş Cemal, Kureyşlilere karşı Şıyh Hasanilere kuvvet verip aşiret kurdu.
  2. Şerefhan,Şerefname(1597)
  3. Prof. Dr. İsmail Özçelik - Türk Kültüründe Karakeçililer Uluslararası Şöleni Bildirileri, 3 Haziran 1999, Şanlıurfa, AKM Başkanlığı, Yay. Ankara, 1999
  4. https://cukurcimenkoyu.tr.gg/Dedemiz-ve-ailesi.htm
  5. , Sivas (Kangal'daki Şadilli aşiretindeki aileler Kurmanca konuşmaktadır. Kangal'ın Armağan, Eymir, Güneypınar, Temirin köyü, Gemalmaz, Kümsür, Kadirağanınhanı, Mısırören ve Humarlı Köyünde şadilliler yaşamaktadır.)
  6. Ali Kaya,Başlangıçta Günümüze Dersim Tarihi,Sayfa 127

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.