Hayrabolu
Hayrabolu, Trakya'nın en eski yerleşim birimlerinden biridir. Türkler tarafından ilk olarak 1358 yılında fethedilmişse de kısa bir süre sonra Roma İmparatorluğu'nca geri alınmıştır. 1368 yılında Sultan I.Murad zamanında ikinci ve son olarak Roma İmparatorluğu'ndan geri alınmıştır. Bu tarihten sonra Anadolu'nun çeşitli bölgelerinden, özellikle Kayseri ve Sivas dolaylarından seçilen aileler Hayrabolu ve çevresine iskan edilmiştir.
| Hayrabolu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Tekirdağ |
| Coğrafi bölge | Marmara Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Mehmet Sülün |
| • Belediye başkanı | Osman İnan (AKP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1.037 km² (400 mil²) |
| Rakım | 60 m (190 ft) |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 32,137 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| Posta kodu | 59400 |
| İl alan kodu | 282 |
| İl plaka kodu | 59 |
Hayrabolu, Tekirdağ ilinin bir ilçesi.
Eski adı Chariupolis'tir (Hanri-polis; Rüzgarlı şehir). Bugünkü adı ise ikinci fethinden sonra Hanripol; Hayrı-bol olarak değiştirilmiştir ve günümüze "Hayrabolu" olarak gelmiştir. Tekirdağ İl merkezine uzaklığı 52 km dir. 2008 Tuik sayımı ilçe şehir merkezi nüfusu 19096 belde ve köyler 18.326 ilçe köy belde ve şehir toplamı 37.422 dir.
Tarih
Kuruluş efsanesi
Hayrabolu’nun bugün bulunduğu bölge tarihin çok eski çağlarında ormanlık bir bölgeydi. Özellikle Hayrabolu bahçesi bir zamanlar ağaçlarla kaplı, çayır ve gölleriyle, tertemiz akan deresiyle adeta cennetten bir parçaydı. Bir gün, bu bölgeden çok uzaklarda yaşayan ve hayatlarını hayvancılıkla sürdüren göçebe kavimlerden birinin koyunları kayboldu. Bütün kabile halkı günlerce ormanlık bölgede koyunları aradı durdu. Bu arayıştan bitkin düşen sürünün çobanı, böğürtlen ve güvem yemişlerinin iç içe ve bolca bulunduğu bir çatakta gördüğü bir taşa oturup biraz dinlenmek ve etrafında bulunan bu yemişlerden de yemek istedi.
Çoban, çalılıklardan topladığı böğürtlen ve güvem yemişlerini avuçlarının içinde tutarak taşa oturdu ve yemeye başladı. İşte o anda hiç beklenmeyen bir olay oldu. Çobanın oturduğu taş dönerek, güney istikametinde oturmuş olan çobanın yönünü kuzeye çevirdi. Bu duruma bir anlam veremeyen ve çok korkan çoban alelacele oradan uzaklaşarak kabilesine gitti. Durumu kabile reisi ile kabilenin ileri gelenlerine anlattı. Çobanın anlattıklarını dikkat ve hayretle dinleyenler sonunda hep birlikte 'Döner Kaya'nın bulunduğu mevkiye gitmeye karar verdiler.
Böğürtlen ve güvem çalılıklarıyla kaplı ve orta yerinden tertemiz bir suyun aktığı derin bir çatak içine giren kabile mensupları orta yerde duran kayanın ne tarafa döndüğünü çobana sordular. Çoban ilk oturuş istikameti ile dönüş istikametini anlattı. Bunun üzerine kabile mensupları çobanın döndüğü kuzey istikametinde bulunan hafif yükseklikteki bayıra çıkmaya karar verdiler. Bayırın tepesine çıktıklarında ise hayretler içinde kaldılar. Çünkü kaybettikleri ve günlerce aradıkları koyunlarının tamamı oradaydı ve kuzey istikametinden esen rüzgara karşı yatmış geviş getiriyorlardı. Kabile bu olaydan sonra gelip buraya yerleşmeye karar verdi.
Koyunların bulunduğu yer, şu anda Hayrabolu şehrinin bulunduğu yerdi. Dönen kayanın bulunduğu çatak ise şimdi Kahya Mahallesinin mezarlıklar mevkiinde 'Dönerkaya' olarak anılan yerdi. Bugün dahi, (1990'larda) batıl inancı olan kişiler bu dönerkayayı ziyaret edip adaklarda bulunmakta, bazı kişiler de kayanın kendilerinde döndüğünü iddia etmektedir.
Kayanın kendisi bugün toprak altında kalmış olmasına karşın, mevkiini bilenler ve şehrin kuzey rüzgarlarına açık bulunması bu efsaneye güç katıyor.
Hatta bu efsaneden olsa gerek, bazı kişiler Hayrabolu'nun ilk adının 'Rüzgarlı Şehir' anlamına gelen bir isim olabileceğini düşünüyorlar.
Tarihi kültürel ve arkeolojik değerler
Hayrabolu, Trakya’nın en eski kasabalarından biridir. Hisar Mahallesini çevreleyen kale daha Osmanlılar zamanında yok olmuştur. Ancak kalıntıları görülmektedir. Rüstem Paşa tarafından yaptırıldığı bazı kayıtlarda geçen hamamdan da sadece bir kubbe geri kalmıştır.
Günümüze ulaşamamış olan en önemli tarihi eserleri ise: Beyler Hani Camii, İbrahim Celebi Camii, İskender Pasa Camii, Gazi Süleyman Pasa Camii ile 12 adet mescit ve 2 adet köprüdür. Giray Han’larından Selamet Giray’a ait bir sarayın da Hayrabolu’da bulunduğu ancak günümüze ulaşamadığı bildirilmektedir.
- Paşa Camii: Kayıtlarda "Çelebi Sultan Mehmet Camii" olarak da geçmektedir. İstanbul'un fethinden önce yapılmış (1419) ilçedeki tek camidir. Camiyi yaptıran Çelebi Sultan Mehmed, mimarı, Mimar Hacı İvaz Paşa'dır. 1875'te geniş çaplı bir onarımdan geçmiştir.2001 yılında çatısı çöken cami, son olarak 2004 yılında onarımdan geçirilmiş ve 2005 başında yeniden ibadete açılmıştır.
- Hasan Bey Camii: Kayıtlarda "Ulu Camii" ve "Güzelce Hasan Bey Camii" olarak da geçmektedir. II. Beyazıd`ın damadı Güzelce Hasan Bey tarafından yaptırılmıştır. Yapımına 1486 yılında başlanmış 1499 yılında ibadete açılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nden bir üniversiteden (University of Southern California) heyet gelerek caminin mimarisi hakkında çalışmalar yapmışlar, akademik yayınlarında caminin özellikle ses ve günışığını alma sistemlerine hayran kalmışlardır.
- Çarşı Camii: Kayıtlarda "Hasib Bey Camii" ve "Kethüdazade Çorumlu Mustafa Bey Camii" olarak da geçmektedir. Çorumlu Mustafa Bey tarafından 1686 yılında yaptırılmaya başlanmış fakat ömrü yetmeyince Mehmet Hasib Bey tarafından tamamlanmıştır.
- Sarban-i Ahmet Dergahı: Kanuni Sultan Süleyman'ın Deve Kolları Kumandanı, şair, evliya Sarban-ı Ahmed'in türbesi. Kanuni'nin fermanıyla 1527 yılında inşa edilmiş,zaman içinde restorasyondan geçirilmiştir.
- Hacılar Köprüsü: Ataullah Beyin Tekirdağ yolu ve Hayrabolu deresi üzerinde yaptırdığı altı gözden oluşan köprüdür.
Hayrabolu’nun Kabahöyük, Delibedir, Kadriye, köylerinde Höyükler ve Tümülüsler bulunmaktadır. Hacılı Koyu “Tek Höyük” tümülüsünde yapılan kazılarda Roma dönemine ait Trakyalı bir savaşçıya ait yakma (kramasyon) mezar ortaya çıkarılmıştır.
Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Dağdeviren'in yazdığı 1892 tarihli salnameye göre;
Edirne Vilayeti Tekfurdağı Sancağı’nın bir kazası olan Hayrabolu, kasabası içindeki 691 evde 2758 nüfus vardır. Kasaba 72 köy ile çiftliğin merkezidir. Kaza genelinde 3846 evde 16472 çeşitli milletten nüfus bulunmaktadır.
Kasaba içinde 4 cami, 2 mescit ve köylerde 17 cami, 38 mescit vardır.
Eskimiş hükûmet konağı yıktırılarak ve arsası genişletilerek 3 katlı 23 odalı taştan yeni bir bina yaptırılmaktadır. Kasabada belediye binası, posta telgraf daireleri, aşar ambarı, 2 tekke, 2 zaviye, 1 un fabrikası, 8 çeşme, 2 kiremithane ve 4 çömlekhane vardır.[1]
Doğal yapı, iklim
Tekirdağ'a 52 km uzaklıkta olan Hayrabolu'nun kuzeyinde Kırklareli,batısında Edirne,güneyinde Tekirdağ,doğusunda Muratlı bulunmaktadır. Toplam yüzölçümü 1037 km karedir.
Bölgenin en verimli topraklarına sahip olup il merkezinin kuzey batısında Ergene havzasında, Hayrabolu deresi vadisinde kurulmuştur.
Arazisinin %60'ı ova, % 35'i hafif engebeli olup %5'i orman örtüsüyle kaplıdır. Deniz seviyesinden en yüksek yeri 269 metreyle Kabahöyük tepesidir. Batı kesimleri Işıklar Dağı'nın alçak olan kuzeybatı uzantıları engebelidir. Bunun dışındaki alanlar ise çok parçalanmamış ve yer yer dalgalı düzlüklerden oluşan bir plato niteliğindedir.
Hayrabolu vadisi "U" kesitli, iki yamacı farklı eğilimli bir vadidir. Hayrabolu deresinin oluşturduğu bu vadinin güney yamacı, kuzey yamacına göre daha diktir. Hayrabolu'da diğer vadiler Kurtdere, Çengelköprü ve Çurçura vadileridir.
Hayrabolu ilçesi plato görünümünde olup, ortalama yükseltisi 210-220 metre civarındadır.
İlçe Topraklarının sularını Ergene ırmağının önemli kollarından Hayrabolu deresi toplar. Güney- Kuzey yönünde akan Hayrabolu deresi Hayrabolu ilçe merkezinden geçer ve kuzeyde Ergene ırmağına dökülür. Ergene ırmağının önemli kollarından biridir.
Hayrabolu'da 14 adet sulama göleti bulunmaktadır. Bunlar Bayramşah, Büyük Karakarlı, Çerkezmüsellim, Dambaslar, Hayrabolu merkez, Hedeyli, Karababa, Karakavak, Örey, Övenler, Parmaksız, Soylu, Susuzmüsellim, Temrezli göletleridir.
Hayrabolu'da Trakya geçit iklimi görülür. Kışları oldukça yağışlı ve çok soğuk,yazları az yağışlı ve sıcaktır.Yıllık yağış ortalaması 600mm'dir
İdari yapı, nüfus
Sefer yolu üzerinde bulunuşu nedeniyle uzun yıllar, özellikle Kanuni devrinde at ve develerden kurulan savaş ikmal kollarına kışlak olmuştur.
Fetihten sonra Cerman Sancağına bağlanmış bir bucak merkezi iken 1849 yılında Tekirdağ'a, bir ara (1866-1867) Lüleburgaz'a bağlanmışsa da 1867 yılında müstakil kaymakamlık haline gelen Hayrabolu 1868 de ilçe oldu.
| Hayrabolu Kazası Nüfus Cetveli 1892[1] | |
| İslam | 12.746 |
| Rum | 3.566 |
| Ermeni | 26 |
| Bulgar | 404 |
| Toplam | 16.742 |
Tekirdağ'ın 1924 yılında il haline gelmesinden sonra da Tekirdağ'a bağlanmıştır.
Merkezi idari yönden 4 mahalleden (Aydınevler, Hisar, İlyas, Kahya) meydana gelmektedir.Hayrabolu'ya 2 belde belediyesi(Çerkezmüsellim ve Şalgamlı)ve 46 köy bağlıdır.
Son verilere göre Tekirdağ'ın yıllık nüfus artış hızı en düşük ilçesi olan Hayrabolu şehir merkezinin nüfusu 19.000, köylerinin toplam nüfusu 18.500 dür. Hane halkı büyüklüğü hane başına 4 kişi ile Tekirdağ'ın en yüksek hane değerine sahiptir(hane büyüklüğü 1 evde yaşayan kişi sayısı).
Belediye sınırları içinde(81.500 metrekare) 3.000 bina, 5.000 konut, 1.500 işyeri vardır.Şehir nüfusu oranı %51 köy nüfusu oranı %49'dur (rakamlar yuvarlanmıştır).
En büyük köyleri sırasıyla Lahana, Büyükkarakarlı ve Soylu'dur.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1965[2] | 40.127 | 9.444 | 30.683 |
| 1970[3] | 42.402 | 11.487 | 30.915 |
| 1975[4] | 43.044 | 12.331 | 30.713 |
| 1980[5] | 45.045 | 13.938 | 31.107 |
| 1985[6] | 46.017 | 16.300 | 29.717 |
| 1990[7] | 45.640 | 16.923 | 28.717 |
| 2000[8] | 40.130 | 18.812 | 21.318 |
| 2007[9] | 36.942 | 18.667 | 18.275 |
| 2008[10] | 37.422 | 19.096 | 18.326 |
| 2009[11] | 35.968 | 18.357 | 17.611 |
| 2010[12] | 35.242 | 18.254 | 16.988 |
| 2011[13] | 35.817 | 19.278 | 16.539 |
| 2012[14] | 34.478 | 18.708 | 15.770 |
| 2013[15] | 33.839 | 33.839 | veri yok |
| 2014[16] | 33.488 | 33.488 | veri yok |
| 2015[17] | 32.602 | 32.602 | veri yok |
| 2015[18] | 32.602 | 32.602 | veri yok |
| 2016[19] | 32.158 | 32.158 | Veri yok |
Eğitim ve kültür
Cumhuriyet öncesinde Hayrabolu'da bir Rüştiye ve Hayrabolu'nun Kadriye köyünde 1 iptidai mektebi bulunduğu tarihi kayıtlarda görülmektedir. Hayrabolu ilçesinde 1 genel lise 1 Anadolu lisesi, 1 Kız meslek lisesi 1 Endüstri Meslek Lisesi ve 16 adet ilköğretim okulu, Halk Eğitim Merkezi, Mesleki Eğitim Merkezi mevcut olup, toplam 6044 öğrenci eğitim görmektedir.
Hayrabolu ilçesinde Trakya üniversitesine bağlı bir Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Meslek yüksek okulunun Seracılık, Elektrik, Motor ve Muhasebe bölümleri vardır. İlçede iki ortaöğretim yurdu bulunmakta olup, kredi yurtlar kurumuna bağlı 500 öğrenci kapasiteli yüksek okul öğrenci yurdunun yapımı devam etmektedir.
Hayrabolu Halk Eğitim Merkez Müdürlüğü 1979 tarihinde kurulmuş olup, İlçede Mesleki kurslar ve Genel Bilgi kurslarını düzenli olarak açmaktadır. Bugüne kadar 3568 vatandaşa kurs belgeleri verilmiştir. İlçede okullaşma oranı %100'dür.
İlçede 7 ana sınıfında, 4 öğretmen, 3 usta öğretici ve 154 öğrenci bulunmaktadır. İlköğretimde 15 okul ve 4371 öğrenci 174 öğretmen vardır. Toplam derslik sayısı 185 dir. İlköğretimde şehirde 26.03 ,köylerde 19,9 öğrenciye 1 öğretmen düşmektedir. Taşımalı ilköğretimde 7 taşıma merkezi, 47 taşınan okul mevcuttur.
İlçede 4 orta öğretim okulu mevcuttur. İki genel ortaöğretim okulunda 696 öğrenci, 30 öğretmen 2 Mesleki ve Teknik orta öğretim okulunda 443 öğrenci 42 öğretmen mevcuttur. İlçede öğrencilerin % 41.8 si genel orta öğretime, % 58.2 si mesleki ve teknik okullara devam etmektedir.
Hayrabolu ilçesinde 1990 yılında Beldiye Başkanı Necati Kaan Türkkan Belediye Tiyatrosunu kurarak Tiyatro folklör çalışmalarını başlatmıştır.
Sağlık
Hayrabolu ilçesinde sağlık hizmetleri 1923 yılına kadar sağlık kurumu olarak 5 yataklı Özel İdare Dispanseri ve Hüküme tabipliği vardı. 1955 yılında 10 yataklı Sağlık Merkezi açıldı. 1983 yılında sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesinden sonra, Hükûmet Tabibliği Sağlık Ocağına dönüştürülmüştür.
Çerkezmüsellim , Dambaslar, Susuzmüselim Sağlık Ocakları 1983, Lahana ve Şalgamlı Sağlık Ocakları 1994 yılında faaliyete geçmiştir. Hayrabolu Verem Savaş Dispanseri 1967 yılında açıldı. Hayrabolu'da Verem Savaş Dispanseri Merkez Sağlık Ocağı ile beraber aynı binada hizmet vermektedirler. Hayrabolu Devlet Hastanesi 50 yatak kapasiteli olup 1995 yılında hizmete açılmıştır.
Sanayi
Hayrabolu’da ayçiçeği ve buğdaya dayalı tarımsal sanayi fabrikaları ile tarımsal ekipman imalatı işyerleri mevcuttur.Ayrıca yapımı tamamlanmış büyük bir organize sanayi alanı mevcuttur sınır kapılarına Tekirdağ limanına ve İstanbul’a yakın olması sebebiyle bu alan geleceğin sanayi bölgesi olma yolunda iddialı şimdiden bölge İstanbul’dan gelen 40 fabrika için ev sahipliği yapmaya hazırlanmaktadır bu fabrikalar bölgede yaklaşık 5000 kişiye iş imkânı sağlayacaktır.
Kaynakça
- Kazancıgil Ratip, Gökçe Nilüfer, Dağdevirenzade M. Şevket Bey'in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, 2005 Edirne
- "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- "2015 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2016.
- "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.