Şevket Dağdeviren
Mustafa Şevket Dağdeviren (d.1863, Edirne - ö. 1931, İstanbul), Türk siyasetçi.
| Mustafa Şevket Dağdeviren | |
|---|---|
 | |
| Edirne Belediye Başkanı | |
| Görev süresi 1918-1920 | |
| Yerine geldiği | Ahmet Dağdeviren |
| Yerine gelen | Kasım Yolageldili |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1863 Edirne, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 9 Şubat 1931 İstanbul |
| Evlilik(ler) | Nebiye Dağdeviren |
| Çocuk(lar) | M. Arif Dağdeviren (d. 1888) |
| Yaşadığı yer | Edirne |
| Mesleği | Siyasetçi, gazeteci |
| Dini | İslam |
1906-1913 arasında yayımlanan Yeni Edirne gazetesini çıkardı. 1918-1920 yılları arasında Edirne Belediye başkanlığı yaptı. I. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkenin işgale uğraması üzerine kurulan Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurucularından biriydi.
Yaşamı
Edirne'nin önde gelen, varlıklı ailelerinden Dağdevirenzade Arif Bey ile Hacı Ayşe Hanım'ın oğlu olan Mustafa Şevket Bey, 1863 yılında Edirne'de dünyaya geldi.
Çocukluğunda Edirne İlkokulu'nda din dersleri aldıktan sonra Edirne Ortaokulu'nu bitirdi ve özel öğretmenlerden Arapça, Farsça ve Türkçe dersleri aldı.
14 yaşındayken (1877) memurluğa başladı; iki yıl süre ile Edirne Maliye Yazı İşleri (Mektupçuluk) Birimi ile Edirne İstinaf Mahkemesi Biriminde çalıştı. 4 Temmuz 1880’de aynı mahkemenin muhasebe memurluğuna atanan Şevket Bey, daha sonra Vilayet Yazı İşleri Biriminde mübeyyiz (temize çeken) olarak görev yaptı.
29 Ağustos 1882 yılında 4. dereceden Osmanlı nişanı aldı, 13 Şubat 1884 tarihinde rütbesi 3. dereceye, 22 Mart 1886 tarihinde ise 2. dereceye yükseldi. 27 Şubat 1888 tarihinde Nişan-i Osmani ile 4. dereceden Mecîdi nişanı aldı. 21 Ocak 1890 tarihinde rütbesi yükseltilerek Rütbe-i Saniye Sınıf-ı Mütemayizi oldu. 15 Nisan 1890 tarihinde Uzunköprü kaymakam vekilliğine atandı.[7][8]
17 Şubat 1891 tarihinde Vilayet Matbaası Müdürlüğü'ne getirilen Şevket Bey, Fransa'dan yeni teknoloji litografi ve basım makineleri ısmarlayıp Haziran 1895 tarihinde bu makineleri Dedeağaç'tan teslim alarak Edirne'ye getirdi, böylelikle basımevinin yeniden düzenlenerek çağdaşlaşmasını sağladı. Şevket Bey, Edirne Salnameleri (İl Yıllıkları) ve Edirne Gazetesini yayınladı.[9][10]
Uzunköprü, Midye, Dimetoka, Mustafapaşa, Keşan ve Ortaköy kazalarının tarım vergisi ihaleleri (âşar) için görevlendirildi.[7]
5 Ağustos 1892 tarihinde ücretsiz olarak Vilayet Eğitim/Öğretim üyeliğine getirildi ve padişahın adının verildiği okulun (bugünkü Edirne Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi) yapımında gösterdiği yararlılıklar nedeni ile 18 Şubat 1897 tarihinde Rumeli Kazaskerinden sonra gelen sivil aşama olan ikinci basamaktan Rütbe-i Ûla'ya yükseldi.[7]
25 Mayıs 1897 tarihinde Yunan Muharebe Madalyası aldı.[7]
12 Temmuz 1898 yılında İskeçe Kazası Kaymakam Vekili oldu, aynı yıl Uzunköprü köyleri arasındaki sınır anlaşmazlıklarının çözümünde görevlendirildi ve Dedeağaç Sancağı Mutasarrıf (İl ve ilçe arasındaki yönetim birimi) Vekili olarak görev yaptı. 1 Eylül 1899 tarihinde ise ikinci defa Dedeağaç Sancağı Mutasarrıf Vekilliğine atandı.[7][8]
Şevket Bey'in 13 Şubat 1901'de Bulgaristan Emareti tarafından verilen 3. dereceden Merit sivil madalyası, 28 Mart 1901'de verilen 3. dereceden Mecîdi nişanı ile 27 Haziran 1901'de İran Devleti tarafından verilen 3. dereceden Şîr-u Hurşit nişanı bulunur.[7]
8 Ağustos 1902 tarihinde 3. dereceden Osmanlı nişanı alan Şevket Bey, 18 Kasım 1902 tarihinde Gümülcine Sancağı Mutasarrıf Vekili olarak atandı. 19 Ocak 1902 tarihinde İran Devletinin verdiği 2. dereceden Şîr-u Hurşit nişanı ve 22 Kasım 1903'te de Hamidiye Hicaz Demiryolu Madalyası'nı aldı.[7][10]
1905 yılının 20 Ağustos’unda Kaleiçi Semtinde çıkan büyük yangında yaklaşık 1270 konut, 4 cami, 1 tekke, Katolik Bulgar, Ortodoks Bulgar ve Fransız Surde Şarite okullarıyla birlikte 7 okul, 6 kilise, 13 havra, 55 mağaza, 33 meyhane, 4 eczane, 1 karakol, 210 dükkân, 16 kahvehane, 200 iş yeri, 4 bağ evi, 1 basım evi, 1 lokanta, 1 kıraathane, 2 at değirmeni, 1 hamam, 28 ahır, 13 fırın, 12 oda, 2 han olmak üzere yaklaşık 1687 yapı kullanılamaz hale gelmiştir. O günkü parayla oluşan hasarın 500,000 lira civarında olduğu tahmin edilmektedir. 16 saat süren yangının sonrasında açıkta kalan ailelerin diğer semtlere yerleştirilmesi ve gereksinimlerinin giderilmesi için kurulan komisyonda Vilayet Basımevi Müdürü Şevket Bey etkin görev almıştır.[11]
18 Temmuz 1904 tarihinde 2. dereceden, 9 Nisan 1906 tarihinde ise 1. dereceden Mecîdi nişanı sahibi oldu.[7]
Şevket Bey, 13 Temmuz 1893 tarihinde Edirne Vilayeti Sanayi Okulu Komisyonu üyeliğine, 14 Eylül 1906 tarihinde aynı kurumun başkan yardımcılığına, Aralık 1907 tarihinde ise komisyon başkanlığına getirildi.[7] 1908 yılında ise Şevket Bey'in portesini de yapan Ressam Hasan Rıza Bey bu okulun müdürlüğüne getirildi.[12]
Yeni Edirne gazetesi
1906 yılında yayın yaşamına başlayan Yeni Edirne gazetesi Şevket Bey tarafından kuruldu. İmtiyaz sahibi ve sorumlu müdürlüğünü üstlendiği gazete, başlangıçta haftada 2 gün, sonraları ise haftada 3 gün yayın yaptı. Gazetenin yönetim yerinin önceleri Rüstem Paşa Hanı'nın üst katı, sonra hükûmet konağı ve en son da belediye karşısındaki özel bir yapı idi. Siyasal-ulusal bir Osmanlı gazetesi olan Yeni Edirne, yayın yaşamını 1913 yılına kadar sürdürmüş, geliri yoksul Endüstri Meslek Lisesi öğrencilerinin eğitiminde kullanılmıştır.[7][9][10][13]
Belediye başkanlığı dönemi
Şevket Bey, Balkan Savaşı'nda esir düştü ve Sarayiçi'ne götürüldü. Edirne'nin Bulgarlar'dan geri alınmasından sonra 1918-1920 yılları arasında Edirne Belediye Başkanlığı yaptı.
Şevket Bey; 2 Kasım 1918'de Edirne Milletvekili Faik Kaltakkıran, Avukat Şeref Aykut, Tüccar Kasım Yolageldili ve bazı Edirneli yurtseverlerin katılımı ile İstanbul'da Küçük Kınaciyan Han'daki Kasım Yolageldili yazıhanesinde yapılan toplantıya katılmış ve bu toplantıda, Trakya'nın savunmasında ve geleceğinin belirlenmesinde çok önemli rol oynayacak olan Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kurulmasına karar verilmiştir. 7 Kasım 1918 tarihinde yapılan ikinci toplantıda derneğin isminin Trakya Paşaeli Müdafaa Heyet-i Osmaniyyesi olması kararlaştırıldı ve 1 Aralık 1918'de Şevket Bey'in sekreterliği ve kongre başkanlığında dernek kuruldu.
16 Ekim 1919'da yapılan kongrede dernek başkanlığına getirilen Şevket Bey, Yunanlar tarafından Trakya'nın İşgali'ne kadar geçen dokuz buçuk aylık son derece sıkıntılı bir dönemde Trakya'nın geleceğini belirleyecek etkin çalışmalar yaptı. 1920 Mayıs'ında Naib Tahir Efendi Edirne valiliğini Şevket Beye bıraktı.[14] 25 Temmuz 1920 tarihinde Edirne'nin Yunanlar tarafından işgalinde dernek ileri gelenleri ve kolordu Bulgaristan'a geçerken, Şevket Bey Edirne'de kalarak yapılan anlaşmayı vali vekili sıfatıyla imzalamıştır.
İşgal sırasında, Yunanistan'da Venizelos'un yerine kralcılar iktidara geçince, Şevket Bey diğer vatanseverlerle birlikte başta Girit Ada'sında bulunan Hanya'ya olmak üzere 4 kere sürgüne gönderildi.[10][14][15][16][17][18]
Son yılları ve ölümü
İşgalin sona ermesi ile Edirne'ye dönen Şevket Bey, Trakya Tayyare Cemiyeti 'nin başına getirilmiş ve pek çok yararlı etkinliğe imzasını atmıştır. Daha sonra Türk Hava Kurumu adını alan bu derneğin Trakya Başmüfettişi iken rahatsızlanan Şevket Bey, tedavisi için gittiği İstanbul Erenköy'deki annesinin evinde 9 Şubat 1931 tarihinde yaşamını yitirdi. Cenazesi Erenköy Sahrayıcedit mezarlığına defnedildi.
Ailesi
Nebiye Hanım'la evli olan Şevket Bey Edirne Müzesi'nin kurucusu [19] tarihçi Arif Dağdeviren’in (1888 - 1979) babasıdır.[20][21] II. Mahmud tarafından Dağdeviren Ailesine verilen ancak büyük bir kısmı Bulgaristan sınırları içinde kalan Vaysal'daki Karapınar Çiftliği'nin sahibi ve yöneticisi olan Şevket Bey'in, Sabire Dağdeviren, Melahat Berk, Selçuk Dağdeviren, Zerrin ve Nermin Dağdeviren, Şevket Dağdeviren ve Oya Altınel isimlerinde 7 torunu olmuştur.
Tarihçi yazar Osman Nuri Peremeci, Şevket Bey'i; "Çok zeki, çok nazik, güzel sohbetli, herkese iyilik etmeyi sever, yurtsever bir adamdı." diye betimler.[10][14]
Yapıtları
Edirne Salnamesi
Şevket Bey'in 1892 yılında hazırladığı Edirne Salnamesi (Edirne İl Yıllığı) iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümü klasik benzerleri gibi düzenlenmiş olup, tüm ilde bulunan yönetim birimleri ve bu kadrolarda çalışanların isimleri ile şehre ait istatistiksel bilgileri içermektedir. İkinci bölümde ise; 1892 yılındaki, il sınırı Selanik'ten Çatalca'ya uzanan, Kırklareli, Tekirdağ, Gelibolu, Gümülcine, Dimetoka ve Dedeağaç'ı da içine alan büyük Edirne Vilayeti'ni konu olarak ele almıştır. Yapıt; Osmanlı-Türk alfabesi ile yazılmış, ağır bir Tanzimat Türkçesi dilindedir. Salname, Trakya Üniversitesi'nden Dr. Ratip Kazancıgil ve Öğr.Gör.Nilüfer Gökçe tarafından günümüz Türkçesine aktarılarak 2005 yılında yayınlanmıştır.[8][10]
Balkan Savaşı Günlükleri
1912-1913 Balkan Savaşları sırasında Şevket Bey Edirne'de kalmış ve 155 gün süren Edirne kuşatması ile ilgili günlüklerini tutmuştur. Bu günlükler Edirne savunmasının sivil yüzünü ve savaş ağırlıklı olayları anlatması açısından önemli bir belge niteliğindedir. Günlüklerin 1. bölümü, Şevket Bey'in ikinci kuşaktan torunu Behlül Cem Altınel tarafından Dr. Ratip Kazancıgil'e verilmiş ve günümüz Türkçesine aktarılarak Salname'nin son kısmına eklenmiştir.[8]
Aynı anılar yine Dr. Ratip Kazancıgil'in günümüz Türkçesi ile 2013 yılının Mayıs Ayı'nda "Savaşı Yaşayanların Kaleminden Edirne Balkan Savaşı Anıları Hafız Rakım Ertür M. Şevket Dağdevirenzade Dr. Rifat Osman" başlığı ile 2. baskısını yaparak Edirne Valiliği Kültür Yayınları tarafından yayınlanmıştır.[10][22]
Kaynakça
- Kayıcı Haluk, Edirne'de Altı Ay Musavver Edirne Tarih-i Mahsuriyyeti İkdam Gazetesi Edirne Harb Muhabiri Kenan, Sabah Gazetesi Edirne Harb Muhabiri Nazmi Ceren Yayıncılık s:13 Edirne 2014
- Bıyıklıoğlu Tevfik, Trakya'da Millî Mücadele Cilt 2, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları Resim: 71 1992 Ankara
- Güner Zekai ,Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1 Aralık 1918 - 13 Mayıs 1920) Atatürk Araştırma Merkezi Ankara 1998 s: 203
- Bıyıklıoğlu Tevfik, Trakya'da Millî Mücadele Cilt 2, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları Resim: 32 1992 Ankara
- Altınel B. Cem 1863 - 1931 Şevket Dağdeviren ve Edirne'si Edirne Belediyesi Yayınları No: 27 sayfa: 62 Nisan 2017 İstanbul
- Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Tevfik Bıyıklıoğlu Arşivi Belge No: 32 TB D: 151 N: 76
- Başbakanlık Osmanlı Arşivleri DH.SAİD 55.39 s:75 - 76 ve DH.SAİD 80.174
- Kazancıgil Ratip, Gökçe Nilüfer, Dağdevirenzade M. Şevket Bey'in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, 2005 Edirne
- Bilar Ender, Edirne'nin Basın-Yayın Tarihi (1361-2006), Cilt 1, Sayfa: 54, 111, 295 Edirne Valiliği 2006'"Yeni Edirne" 7 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Altınel B. Cem Kuruluşunun 100. Yılında Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Derneği Yöneticilerinin Yaşam Öyküleri Edrne Belediye Başkanlığı Yayınları No:30 Edirne 2018 ISBN 978-605-67594-4-4
- 1283 sayılı 25 Ağustos 1321 tarihli EDİRNE GAZETESİ
- Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver, Şehit Ressam Hasan Rıza Hayatı ve Eserleri Trakya Üniversitesi Yayınları No: 165 Ekim 2015
- Osmanlicagazeler.org sitesi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2017.
- Peremeci Osman Nuri, Edirne Tarihi, Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları, Sayfa 170-171 ve 342 1939 İstanbul
- Bıyıklıoğlu Tevfik, Trakya'da Millî Mücadele Cilt 1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları Sayfa 124-280 1992 Ankara
- Aykut Mehmet Şeref, Trakya Millî Mücadele Tarihi Malta Hatıratı ve Malta'da Türkler, Alfa Yayınları s:7 - 124, 2010 İstanbul
- Güner Zekai, Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1 Aralık 1918 - 13 Mayıs 1920), Atatürk Araştırma Merkezi S: 11 - 176, 1998 Ankara
- Altınel B. Cem 1863 - 1931 Şevket Dağdeviren ve Edirne'si Edirne Belediyesi Yayınları No: 27, sayfa:36 Nisan 2017 İstanbul
- Yıldırım Şahin, Karakaş Günay, Edirne Müzeleri ve Ören Yerleri,T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı - Yapı Kredi Yayınları Sayfa 92, 2006 İstanbul
- Dağdeviren Arif, Edirne'de Sinan ve Selimiyesi, 1968 Edirne
- "Arşivlenmiş kopya". 30 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2015.
- Kazancıgil Ratip, Savaşı Yaşayanların Kaleminden Edirne Balkan Savaşı Anıları Hafız Rakım Ertür M. Şevket Dağdevirenzade Dr. Rifat Osman, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, S: 139 - 207 2013 İstanbul