Kâbe

Kâbe (Arapça: الكعبة المشرفة, Kâbe-i Şerif, Kâbe-i Muazzama veya Beyt-i Atik), Mekke'de Mescid-i Haram'da yer alan ve İslam dininde en kutsal sayılan kübik yapı. İslamda beytullah (Allah'ın evi), beyt (ev) veya Beyt-atik (eski ev) diye de anılır. İslâm dininin ilk ve en kutsal mekânı kabul edilir.[1] Bu yapının etrafında Mescid-i Harâm bulunur. Kur'an'da Kâbe'nin İbrahim ve oğlu İsmail tarafından inşa edildiği ifade edilir.[1]

Kâbe-i Şerif
الكعبة المشرفة
Mekke'deki Mescid-i Harâm'ın içinde Kâbe
Temel bilgiler
Yer Mekke, Suudi Arabistan
Koordinatlar 21°25′21.0″K 39°49′34.2″D
İnanç İslam
Mimari
Mimari biçim İslam
İnşaat başlangıcı MÖ 800
Özellikler
Uzunluk 13 metre (32.8 ft)

Dünya'daki bütün Müslümanlar, nerede olurlarsa olsunlar, namazlarını Kâbe'ye dönerek kılarlar.[2][3][4] Kâbe'nin olduğu yöne kıble denir.

İslam öncesinde Arap yarımadasında çok sayıda kutsal mekan ve buralarda inşa edilen kübik ilah evleri (Kabe) bulunduğu, kutsal kabul edilen mekanlar ve ilah evlerinin Araplarca haram aylar boyunca ziyaret edilerek buralarda değişik tapınmaların gerçekleştirildiği bilinmektedir.[5]

Tarihte olduğu gibi günümüzde de bazı dinî gruplar Kabe ve Karataş'ın kutsallığı çerçevesinde icra edilen dini uygulamalara karşı çıkmaktadırlar.[6]

Etimoloji

Kabe ve kıble kelimesinin bağlantılı olabileceği sözcükler İslam öncesi Arap inanışlarında bulunmaktadır. İsim, Kabe'nin mimari yapısı ile ilgili olabileceği gibi içerisinde barındırdığı ve yapı ile özdeşleşen benzer isim veya telaffuzlarla anılan tanrıça isimleri de yapıya verilen ismin kaynağı olarak düşünülebilir. Bunlardan birisi Karataş ile sembolize edilen ve Kaab olarak da anılan tanrıça El-Lat’tır.[7] Kıble kelimesi ise bazı araştırmacılara göre, Frig tanrıçası Kibele isminden gelmektedir.[8][9][10]

Tarihçe
Reşidüddin Hamedani'nin Cami’üt-Tevarih'inden bir minyatür, (y. 1335), 605 yılında Muhammed'in Hacerü'l-Esved'i Kâbe'ye yerleştirme hikâyesini tasvir eder.

Mitoloji

Mitolojik anlatımlara göre yeryüzü yaratılmadan bin sene önce Kâbe suyun üzerinde Allah'ı tespih eden iki meleğin üzerinde durduğu beyaz bir öz idi. Yeryüzü bu özün altında yayılıp genişletilmiş, Kâbe yeryüzünün merkezi kılınmıştır. Bir başka anlatıma göre yeryüzü yaratılmadan önce Arş suyun üzerinde bulunmaktaydı. Allah rüzgârı göndererek bununla Kâbe'nin yerinde bir kubbe yaratmış, bu kubbenin altında yeryüzü yaratılmış, yeryüzü dağlarla sağlamlaştırılmıştır. Yeryüzüne ilk konulan dağ Ebu Kubeys Dağı olmuş, diğer dağlar Ebu Kubeys'ten yeryüzüne dağılmışlardır.[11]

İslamî görüşler

Kâbe'nin ilk olarak Adem tarafından yapıldığına ancak Nuh tufanında yıkılan Kâbe'den geriye sadece temellerinin kaldığına inanılır. İbrahim'e Kâbe'nin yeri gösterilmiş,[11] İbrahim ve oğlu İsmail peygamberler tarafından temelleri yükseltilmiştir. (Bakara; 127) İslam'dan önce Kâbe'de pagan Araplar tarafından kutsal sayılan 360 tane put bulunmaktaydı. Bunların en büyüğü ve en güçlüsü Al-İlâh'ın Al-Uzza, Al-Menat ve Al-Lât adlı üç kızı olduğuna inanılırdı. Putların yanı sıra İsa ve Meryem'in figürlerinin de yer aldığı kaydedilmiştir.[12] Muhammed zamanında Kâbe Müslümanların kontrolüne geçti ve bütün putlar kaldırıldı. Kâbe bugün 16 metrelik yüksekliğe sahiptir. Ancak Mekke'nin fetih günü Muhammed'in damadı Ali'yi omuzlarına çıkarıp onun da Kâbe'nin üzerindeki putları aşağı indirip kırdığına dair hadise dayanarak 630 yılında yüksekliğinin günümüzdekinden daha alçak olduğuna inanılır.

Bağımsız tarihçi ve arkeolojik bulgulara göre Kâbe'nin orijini ve tarihçesi

Karataş İslam öncesi dönemde Petra'da bir adı da Kaab olan tanrıça Al-lat'ın sembolü durumundaydı.[13]

Gibbon gibi bazı tarihçilere göre Diodorus adlı Eski Yunan tarihçinin (MÖ I. yy.) "Orada, tüm Arapların çok saygı duyduğu çok kutsal bir tapınak kuruldu."[14] şeklinde bahsettiği yer Kâbe'dir.[15] Kâbe, tarih boyunca birçok değişikliklere maruz kalmıştır. Çeşitli dönemlerde kısmen ya da bütünüyle yeniden inşa edilmiştir. Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan Yezid ve Abdullah bin Zübeyr savaşında Kâbe, mancınık atışından isabet alarak yıkılmış ve yanmıştı. İsabet alan karataş üç parçaya bölünmüştür.[16] İbn-i Haccac Kâbe'nin İbni Zübeyr tarafından yıktırılıp Kureyş'in inşa ettiğinden farklı bir şekilde yapıldığını Mervan'a söylemiş, Mervan ve birçok halife Kâbe'yi eski şekline döndürmek istemiş, ancak bunda muvaffak olamamıştır. Bunda Malik bin Enes Kâbe'yi sürekli yıkıp yeniden yapmanın onun itibarını Müslümanlar nezdinde yok edeceğini söylemesinin etkili olduğu ifade edilmiştir.[11]

Tarihçi ve arkeolog Dan Gibson ve diğer bazı araştırmacılar Mekke tarihi ile ilgili arkeolojik araştırmalarda Mekke'nin düşünüldüğü kadar eski bir şehir olmadığı kanaatlerine vardılar. Onlar bu sebeple İslam'ın ilk kıblesi ve en eski hac yerlerini ortaya çıkartmak için çalıştılar. Bunlardan Dan Gibson Abdullah bin Zübeyr Ayaklanması'nda yıkılan Kâbe'nin o zamanlar Araplar arasında Bekka olarak isimlendirilen Petra şehrinde olduğunu, Emevi saldırılarından kaçan İbni Zübeyr'in karataş ve bazı kutsal emanetleri alarak güneye bugünkü Mekke olarak bilinen yere göç ettiğini ve yeni Kâbe'yi buraya inşa ettiğini ileri sürmüştür. Gibson bu konuyu yayımladığı çok sayıda kitap, konuşma ve belgesel yapımlarında ayrıntıları ile incelemiştir.

Harici video
The Sacred City (2016) (Kutsal Şehir), Türkçe

929'da Büyük Karmat generali Ebu Tahir Mekke'yi zapt ederek Kâbe'yi yağmalamış ve Kâbe hazinesi ile birlikte Karataş'ı alıp götürmüştür. Taşın bir kısmı 951'de geri getirilerek yerine konulmuştur.[17]

Kâbe'nin etrafını çeviren ve Kâbe yüksekliğini aşmayan kubbeli yapı (revaklar), eskilerinin etrafına, Osmanlı Padişahı II. Selim zamanında yapılmış, planlarını Mimar Sinan hazırlamıştır.

I. Süleyman tarafından onarılan Kâbe, beşinci onarımını I. Ahmed döneminde görmüş, IV. Murad döneminde yine sel baskını sonucu yıkılmış ve yeniden onarılmıştır. Kâbe'nin içinde dokuz adet oyma, bir adet altın kabartma ayet, işlemeli tahta bir sandık, oymalı ve içinde tütsü yakılan tarihi bir ocak, metal zemzem testileri ve kandiller bulunmaktadır.

20 Kasım 1979 tarihinde Kâbe, Suudi Arabistan yönetiminin etkili muhaliflerinden Cuheyman el Uteybi ve beraberindeki bin civarında destekçisiyle silahlarla baskına uğramıştır.

Yapısı ve ölçüleri
Kâbe'nin planı

Kâbe’nin de içinde bulunduğu alanı çevreleyen büyük mescide “Mescid-i Harâm” (Arapça: المسجد الحرام) denilmektedir. Kâbe'nin geniş duvar yapısı yaklaşık bir küp biçimindedir. Kabe'nin Kuzeydoğu duvarı 12,63 kuzeybatı duvarı 11,03 güneybatı duvarı 13,10 metre güneydoğu duvarı 11,22 metre ve yüksekliği 13 metredir. Böylece 145 m² alan üzerine kurulmuştur. Duvarlarında kullanılan taşlar Mekke tepelerindeki granit taşlardandır.

Kâbe'nin bölümleri
Kâbe'nin bölümleri. Numaraların açıklamaları için yandaki metne bakınız.

Kâbe'nin içerisine ancak yılda iki defa (Ramazan ayı başlamadan ve Kurban Bayramı ile Hac ziyaretleri başlamadan yaklaşık 15 gün önce) "Kâbe'yi temizleme töreni" adı verilen törenle Kâbe'nin anahtarını geleneksel olarak ellerinde tutan Beni Şeybe kabilesi mensupları ve seçilmiş misafirler girebilmektedir. Kâbe kapısı zeminden yüksekte olduğu için özel bir tekerlekli merdiven kullanılarak girilir. Kâbe'nin tavanı ahşaptır. Tabanı mermer ve kireçtaşı kareler ile kaplıdır. Tavana kadar iç duvarlarının alt yarısı mermerle kaplı olup bu mermer duvar üstüne üzerine Kur'an'dan ayetler kazılmış olan mermer tabletler konulmuştur. İç duvarların üst tarafı üzerinde altın işleme ile Kur'an ayetleri bulunan bir yeşil bez ile kaplıdır.[18]

  1. Hacerü'l-Esved: Doğu köşesinde bulunan kara parlak taştır. Müslümanlar tarafından Cennet'ten indiğine inanılır.[19] Kâbe'de çıkan bir yangında bu taş ısı değişimi nedeniyle kırılıp 15 parçaya bölünmüştür. Günümüzde taşın parçaları gümüş bir çerçeveyle bir arada tutulmaktadır. Görünen kısmı yaklaşık 16,5x20 cm'dir. 930'da Mekke'yi basıp Kâbe'yi ellerine geçiren Ebu Tahir Cannabi idaresindeki Karamatiler bu taşı Mekke'den alıp Doğu Arabistan'da üsleri olan el-Ahsa vahasına götürmüşler ve Abbasiler de 952'de bu taşı geri almak için büyük fidye ve tazminat vermek zorunda kalmışlardır.
  2. Kâbe Kapısı: Kâbe'nin doğu duvarında zeminden 2,13 metre yükseklikte bulunmaktadır.
  3. Altın Oluk veya Mizab: Kuzey duvarı üzerinde bulunan altından yapılmış oluk. Mekke'de ender yağan yağmur sularını Kâbe'nin çatısından indirmek için 1627'de Osmanlılar tarafından yapılmıştır.[20]
  4. Şâdervân: Kâbe'nin duvarlarının diplerini yağmur ve sel sularından korumak amacıyla yapılan mermerden koruma.
  5. Hicr: "Hicru İsmail" olarak da bilinen, Kâbe'nin batı duvarının önünde bulunan ve 90 cm yüksekliğinde ve 1,5 m eninde beyaz mermerden yapılmış "İsmail Duvarı" ya da "Hatîm" adı verilen kavisli yarım daire şeklinde alçak duvarla sınırlanmış bir bölge.[21]
  6. Multezem: Kâbe'nin doğu duvarında Kâbe kapısı ile Hacerü'l-Esved arasındaki duvar kısmı. Bazı hadislerde multezemin duaların kabul edildiği mubarek bir yer olduğu belirtilmiştir.[22] Peygamber ile sahabe ve tabiinden birçok kimsenin burada dua ettiği nakledilmiştir.[23] Abdullah b. Amr b. As, Peygamber'in multezeme gelerek göğsünü, yüzünü ve ellerini açarak oraya yapıştırdığını ve o şekilde dua ettiğini rivayet etmektedir.[24] Ancak izdihamdan dolayı günümüzde başkalarına eziyet etmeden bunun yapılmasına imkân yoktur. Bu sebeple multezemin karşısında durularak dua edilmesi daha uygundur.[25]
  7. Makam-ı İbrahim: İbrahim ve oğlu İsmail tarafından Kâbe inşa edilmekte iken İbrahim'in ayak izini bıraktığı bir mevki.
  8. Hacerü'l-Esved veya Şarki köşe: Doğu köşesi.
  9. Yemânî veya Ruknülyemânî köşe: Güney köşesi.
  10. Şâmî köşe: Batı köşesi.
  11. Irakî köşe: Kuzey köşesi.
  12. Kâbe örtüsü veya Kisve: Kâbe'nin üzerine örtülen altın işlemeli hat yazıları bulunan siyah bir örtü. Üzerindeki örtü ipekli bir kumaştan dokunmuş olup, üzerine Kelime-i Şehadet işlenmiş, çatıya yakın kısmında çevresine altın işlemeli bir şerit geçirilmiş; kemer biçiminde olan bu şeritte de Kur'an ayetleri işlenmiştir. Bu örtü her sene hac mevsiminde yenilenmektedir.
  13. Tavaf'ın başlangıç çizgisi olarak kullanılan mermer bant.
  14. Cebrail Makamı: Kâbe'nin doğu duvarının önünde kapının bulunmadığı kısımda "Irakî" köşesinin hemen yanında bulunan mevkii.

Dini önemi

Kıble
Ana madde: Kıble

Kâbe, Müslümanların namaz ibadetleri sırasındaki yöneldikleri kıbledir. Hanefi mezhebine göre Kâbe ve onun üzerinden semaya doğru olan boşluk kıbledir, Şafii mezhebine göre sadece Kâbe'nin bina kısmı kıbledir.

Hac

İslam'ın şartlarından olan Hac ibadeti Kâbe ziyaretini ve tavafını da kapsar. İslâm'ın beş temel şartından biri olan Hac sırasında Kâbe; farz olan ziyaret tavafı ve vacib olan veda tavafı ile en az iki kere tavaf edilir. Bunların dışındaki tavaflar ise sünnettir. Tavaf, (yukarıdan bakıldığında) saat yönünün tersine bir yönde Hacerü'l-Esved köşesinden başlayarak Kâbe'nin etrafında yedi tam tur yürümektir. Tavaf sırasında dönülen her bir tura ise şavt denir. Tavaf ayrıca Umre'nin de şartları arasındadır. Hac sırasında yaklaşık 6 milyon hacı toplanarak aynı gün tavaf yaparlar.[26][27]


Fotoğraf galerisi
  • Kâbe'nin doğu yüzü
  • Kâbe'den bir görünüm.
  • Kâbe - Abdulaziz kapısından
  • Kâbe - Bulutlu bir günde
  • Mescid el Harâm'da dua eden bir Müslüman

Ayrıca bakınız

Kaynakça ve notlar
  1. "Kâbe." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
  2. "Bakara sûresi". Kur'ân-ı Kerîm (Diyânet meâli). 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2012. (Ey Muhammed!) Biz senin çok defa yüzünü göğe doğru çevirip durduğunu (vahiy beklediğini) görüyoruz. (Merak etme) elbette seni, hoşnut olacağın kıbleye çevireceğiz. (Bundan böyle), yüzünü Mescid-i Haram yönüne çevir. (Ey Müslümanlar!) Siz de nerede olursanız olun, (namazda) hep o yöne dönün. Şüphesiz kendilerine kitap verilenler, bunun Rabblerinden (gelen) bir gerçek olduğunu elbette bilirler. Allah onların yaptıklarından habersiz değildir.
  3. "Namazın farzları: 4- İstikbal-i kıble". Dinimiz İslâm. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2012. Namaz kılarken kıbleye dönmektir.
  4. "Namazın Farzları: 4. İstikbâli Kıble". Namaz Zamanı. 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2012. Namaz kılan kimsenin Kâbe yönüne yönelmesidir. Göğsünü kıbleden (yaklaşık 45 derece) çeviren kimsenin namazı bozulur.
  5. https://www.researchgate.net/publication/317604040_Cahiliye_Arap_Hac_Rituellerinin_Kur'an'daki_Menasikle_Diyalektik_Iliskisi/fulltext/594d6cbe0f7e9be7b2d65e25/Cahiliye-Arap-Hac-Ritueellerinin-Kurandaki-Menasikle-Diyalektik-Iliskisi.pdf
  6. https://www.alevibektasi.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=615:ortodoks-slamn-hac-ve-kabe-putperestlii&catid=38:aratrmalar-kategori&Itemid=54
  7. https://www.mutlakbilim.com/harvard-uni-si-prof-gonul-tekinden-antik-mezopotamya-inanclari-ve-gunumuze-etkileri/
  8. "Kibele'den Sibel'e Kıble Sözcüğü - Bilal Aksoy". 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.
  9. Cahiliye Araplarının İlahları - Mahfuz Söylemez
  10. ""Kıble" Sözcüğünün Kökeni ve Anadolu Tanrıçası Kybele - Halikarnas Balıkçısı". 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018.
  11. http://docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Kabe%20tarihi.pdf
  12. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/227411
  13. https://www.mutlakbilim.com/harvard-uni-si-prof-gonul-tekinden-antik-mezopotamya-inanclari-ve-gunumuze-etkileri/
  14. Diodorus (Greek with English): C.H. Oldfather (tr.) Diodorus of Sicily, vol. 2 (Loeb 1935), esp. 216–7
  15. Edward Gibbon, Decline and Fall, vol. 5 (1788), 190–1 and n. 45.
  16. Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
  17. "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.
  18. Bu törende misafirler, başta Mekke valisi, törensel olarak ellerinde süpürge ile Kâbe'nin içerisini süpürürler; mermer duvarlar zemzem ve gülsuyu ile temizlenir ve Kâbe bakıcıları mermerleri özel kokulu yağla yağlarlar.
  19. http://www.herkonudan.com/din/genel-yazilar/6794-cennetin-taslari-hacer-ul-esved.html
  20. Oluk bulunmadığı 1626 yılında şiddetle yağan ve seller yaratan yağmurlar Kâbe'nin üç duvarının çökmesine sebep olmuş ve gelecekte böyle bir olayı önlemek için ertesi sene bu altın oluk yaptırılmıştır.
  21. Tavaf sırasında bu bölgeye girilmemektedir. Bazı kaynaklara göre bu kısım orijinal Kâbe'ye dahil olup İsmail'in, annesi Hacer'in ve Ebu Simbel'in bu bölgede mezarları olduğu sanılmaktadır.
  22. Beyhaki, es-Sünen, V, 164; Muhibbüddin et-Taberi, s. 315.
  23. Edu Davud, "Menasik", 54; Fakihi, I, 162.
  24. Ebu Davud, "Menasik", 55.
  25. Hicaz Albümü: Fotoğraflarla Kutsal Topraklar, Diyanet İşleri Başkanlığı, 2010, ISBN 975-19-3879-1.
  26. "In pictures: Hajj pilgrimage". BBC News. 7 Aralık 2008. Erişim tarihi: 8 Aralık 2008.
  27. "As Hajj begins, more changes and challenges in store". altmuslim.com. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2011.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kâbe ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.