Sel

Sel, genellikle kuru olan araziyi sular altında bırakan bir su taşmasıdır.[1] "Akan su" anlamına gelen kelime, gelgitin içeri akışına da uygulanabilmektedir. Taşkınlar hidroloji disiplinin bir çalışma alanıdır. Tarım, inşaat mühendisliği ve halk sağlığı gibi alanlarda önemli bir endişe kaynağıdır. Genellikle insanların çevreye verdiği değişiklikler, sellerin yoğunluğunu ve sıklığını arttırır. Örneğin; ormansızlaşma ve sulak alanların kaldırılması gibi arazi kullanımı değişiklikleri, su seti akışındaki değişikliklere ve iklim değişikliğine yol açar. Aynı zamanda deniz seviyesinin yükselmesi gibi daha büyük çevresel sorunlara da yol açmaktadır.

Sokaktan bir sel görüntüsü.

Seller, orman yangınlarından sonra Dünyadaki en yaygın ikinci doğal afet olarak kabul edilir.

Ekim 1634'te Almanya ve Danimarka'nın Kuzey Denizi kıyılarına vuran selin çağdaş resmi.
Jawa Tengah, Cava'da selden sığınan insanlar. 1865-1876

Sel; nehir, göl veya okyanus gibi su kütlelerinden su taşması halinde meydana gelir. Seller suyun üst üste geldiği veya setlerin kırıldığı zaman suyun bir kısmının olağan sınırlarından kaçmasına neden olabilir [2] ya da alansal bir taşkında doymuş bir zeminde yağmur suyunun birikmesi ile ortaya çıkabilir. Bir gölün veya başka bir su kütlesinin boyutu, yağıştaki mevsimsel değişiklikler ve kar erimesi ile değişmektedir. Bu boyuttaki değişikliklerin mülkleri su basmadığı veya evcil hayvanları boğmadığı sürece önemli kabul edilmesi olası değildir.

Seller, özellikle su yolundaki kıvrımlarda veya mendereslerde meydana gelir. Fakat akış hızı nehir kanalının kapasitesini aştığında ise nehirlerde de meydana gelebilir. Taşkınlar, nehirlerin doğal taşkın ovalarında olmaları halinde evlere ve iş yerlerine zarar verir. Nehirlerdeki taşkın hasarı, nehirlerden ve diğer su kütlelerinde uzaklaştırılarak ortadan kaldırılabiliyorken insanlar geleneksel olarak bu nehir kıyılarında yaşamakta ve çalışmaktadırlar. Çünkü araziler genellikle düz ve verimli olduğundan kolay ticaret, sanayi ve seyahat erişimi sağlamaktadır.

Etimoloji

Sel kelimesi, Cermen dillerinde yaygın bir kelime olan Eski İngilizcedeki "flod" kelimesinden gelmektedir.

Ana Türleri

Alansal

Su, yağış ve kar erimesi ile sızarak veya kaçarak daha hızlı eridiğinde düz veya alçak alanlarda selleri meydana getirir. Fazlalık bazen tehlikeli derinliklere kadar yerinde birikir. Yüzey toprağı doymuş hale gelerek su tablasının bir taşkın yatağı gibi sığ olduğu yerlerde bir veya bir dizi fırtınadan gelen yoğun yağmur nedeniyle sızmayı etkili bir şekilde durdurabilir. Sızıntılar ayrıca donmuş zemin, kaya, beton, kaldırım veya çatılar yoluyla ihmal edilebilir derecede yavaşlatılır. Alansal taşkın, taşkın yatakları gibi düz alanlarda ve bir akarsu kanalına bağlı olmayan yerel çöküntülerde başlar, çünkü kara akışının hızı yüzey eğimine bağlıdır. Endorheik havzalar, yağışların buharlaşmayı aştığı dönemlerde alan selleri yaşayabilir.[3]

Riverine ( Kanal )
Katrina kasırgası sonrasında sular altında kalan New Orleans'ın görünümü.

Seller; nemli bölgelerdeki en küçük geçici akarsulardan, kurak iklimlerdeki normal kuru kanallara ve dünyanın en büyük nehirlerine kadar her türlü nehir ve dere kenarlarında meydana gelir. Toprak üstü akış, toprak üstü alanlarda meydana geldiğinde tortulların akışla toplandığı ve asılı madde veya yatak yükü olarak taşındığı çamurlu bir sele neden olabilir. Lokalizel sel; heyelanlar, buz, enkaz veya kunduz barajları gibi drenaj engellerinden kaynaklanabilir veya daha da kötüleşebilir.

Venedik , İtalya'da "düzenli" sel felaketi .
Avustralya , Kuzey Bölgesi , Darwin'de şiddetli muson yağmuru ve yüksek gelgit nedeniyle bir derenin taşması.

Yavaş yükselen seller en yaygın olarak büyük havza alanlarına sahip büyük nehirlerde görülür. Akıştaki artış sürekli yağış, hızlı kar erimesi, muson yağmurları veya tropikal siklonların bir sonucu olabilir. Bununla birlikte, kuru iklime sahip bölgelerde büyük nehirler büyük havzalara sahip olduğundan dolayı hızlı sel olayları yaşanabilmektedir. Ancak küçük nehir kollarının havzaları daha küçük olduğundan dolayı yağış, küçük bölgelerde çok yoğun olabilir.

Ani sellerde dahil olmak üzere hızlı sel olayları, daha küçük nehirlerde, dik vadilere sahip nehirlerde, geçirimsiz arazide uzunluğunun büyük bir kısmı boyunca akan nehirlerde veya normal olarak kuru kanallarda daha sık görülür. Nedeni lokalize konvektif yağış (yoğun gök gürültülü fırtınalar) veya bir baraj, toprak kayması, buzulun arkasında oluşturulan bir yukarı akıştan ani bir salınım olabilir. Bir durumda; ani bir sel baskını, dar bir kanyondaki popüler bir şelalede Pazar günü öğleden sonra suyun tadını çıkaran sekiz kişiyi öldürdü. Gözlemlenen herhangi bir yağış olmadan, akış hızı sadece bir dakika içinde saniyede yaklaşık 50 ila 1.500 metreküp’e (1.4 ila 42 m3/s) arttı.[4] Bir hafta içinde aynı yerde iki büyük sel meydana geldi, ancak o günlerde hiçkimse şelalede değildi. Ölümcül sel; drenaj havzasının dik, çıplak kaya yamaçlarının yaygın olduğu ve ince toprağın zaten doymuş olduğu bir kısımdaki fırtınadan kaynaklanmaktadır.

Ani sel baskınları, Amerika Birleşik Devletleri’nin Güneybatısındaki Arroyos olarak bilinen ve başka yerlerde birçok isimle bilinen kurak bölgelerdeki normalde kuru kanallarda görülen en yaygın sel türüdür. Bu ortamda gelen ilk sel suyu kumlu dere yatağını ıslatırken tükenir. Böylece selin ön kenarı daha sonra daha yüksek akışlardan daha yavaşça ilerler. Sonuç olarak hidrografın yükselen kolu, akış hızı o kadar büyük olana kadar, taşkın aşağıya doğru hareket ettikçe daha hızlı hale gelir ve toprağı ıslatarak tükenmeyi önemsiz hale getirir.

Nehir Ağzı Ve Kıyı

Haliçlerdeki seller genellikle rüzgarların ve düşük barometrik basıncın neden olduğu fırtına dalgalarının ve yüksek nehir akışlarını karşılayan büyük dalgaların bir kombinasyonundan kaynaklanır.

Kıyı bölgeleri, yüksek gelgitler ve denizdeki büyük dalga olayları ile birleşen fırtına dalgalanmaları ile sular altında kalabilir. Bu da sel savunmasını aşan dalgalara veya şiddetli durumlarda tsunami ve tropikal siklonlara neden olabilir. Tropikal bir siklondan veya ekstratropik bir siklondan gelen bir fırtına dalgası bu kategoriye girer. NHC (Ulusal Kasırga Merkezi) tarafından yapılan açıklamalara göre: “Fırtına dalgası, tahmin edilen astronomik gelgitlerin üstünde ve bir fırtınanın ürettiği ilave bir su yükselmesidir.” Fırtına dalgası, astronomik gelgit kombinasyonu nedeniyle su seviyesi artışı olarak tanımlanan fırtına gelgiti ile karşılaştırılmamalıdır. Su seviyesindeki bu artış, özellikle fırtına dalgalanması bahar gelgiti ile çakıştığı zaman kıyı bölgelerinde aşırı sellere neden olabilir, bu da bazı durumlarda fırtına gelgitlerinin 20 fit veya daha fazla olmasına neden olur.[5]

Kentsel Sel

Kentsel sel, özellikle fırtına kanalizasyonları gibi drenaj sistemlerinin kapasitesini aşan yağışların neden olduğu daha yoğun nüfuslu bölgelerde, yerleşik bir ortamda arazi veya mülkün su altında kalmasıdır. Kentsel sel bazen ani sel veya kar erimesi gibi olaylarla tetiklense de, etkilenen toplulukların belirli taşkın yatakları içinde veya herhangi bir su kütlesinin yakınında olup olmadığına bakılmaksızın, topluluklar üzerindeki tekrarlayan ve sistemik etkileri ile karakterize edilen bir durumdur.[6] Nehirlerin ve göllerin potansiyel taşması dışında; kar erimesi, yağmur suyu, veya hasarlı su şebekelerinden salınan sular mülk üzerinde ve kamusal geçiş haklarında birikerek bina duvarlarında ve zeminlerden sızabilir veya kanalizasyon boruları, tuvaletler ve lavabolar arayıcılığıyla binalara yedeklenebilir.

Cidde, Suudi Arabistanda'ki Kral Abdullah caddesi'ni kaplayan sel.

Kentsel alanlarda taşkın etkileri, akan suyun hızını arttıran mevcut asfalt yollar ve caddeler ile şiddetlenebilir. Geçimsiz yüzeyler yağmurun toprağa sızmasını engeller böylece yerel drenaj kapasitesini aşabilecek daha yüksek bir yüzey akışına neden olur.[7]

Kentleşmiş alanlardaki taşkın akışı hem nüfus hem de alt yapı için bir tehlike oluşturmaktadır. Yakın zamandaki bazı felaketler arasında 1998’de Nimes (Fransa) ve 1992’de Vaison-La-Romaine (Fransa) su baskınları, 2005’te New Orleans (ABD) sel felaketi ve 2010-2011 yazında Queensland’da (Avustralya), Rockhampton, Bundaberg, Brisbane’deki seller yer alıyor. Kentsel ortamlardaki taşkın akışları, yüzyıllarca süren sel olaylarına rağmen nispeten yakın zamanda incelenmiştir.[8] Son zamanlarda yapılan bazı araştırmalar, su basmış alanlardaki bireylerin güvenli tahliyesi için kriterleri dikkate almıştır.[9]

Felaket

Felaket nehir taşkınları, genellikle bir barajın çökmesi gibi büyük altyapı arızalarıyla ilişkilidir. Ancak bir heyelan, deprem veya volkanik patlamadan kaynaklanan drenaj kanalı modifikasyonundan da kaynaklanabilir. Örnekler arasında, taşkınlar ve laharlar yer alır. Tsunamiler, en çok deniz altı depremlerinden kaynaklanan ve felaketle sonuçlanan kıyı taşkınlarına neden olabilir.

Ekim 2005'te Wilma kasırgası, Key West, Florida, ABD seline neden oldu.

Nedenleri

Yukarı Eğim Faktörleri

Doğal yağışlardan, kontrollu veya kontrolsuz rezervuar salınımlarından bir drenaj kanalına ulaşan suyun miktarı, yeri ve zamanlaması, aşağı akış konumlarındaki akışı belirler. Bazı yağışlar buharlaşır, bazıları toprakta yavaşça süzülür, bazıları ise geçici  kar veya buz olarak ayrılabilir. Bazıları kaya, kaldırım, çatılar ve doymuş veya donmuş zemin gibi yüzeylerden hızlı akış oluşturabilir. Drenaj kanalına hızlı bir şekilde ulaşan yağışların oranı; kuru, düz bir zeminde hafif yağmur için sıfırdan, biriken karda sıcak yağmurlar için yüzde 170'e yükseldiği gözlemlenmiştir. Yağış kayıtlarının çoğu, sabit bir zaman aralığı içinde alınarak ölçülen su derinliğine dayanır.[10]

Nisan 2013'te Brezilya'nın Natal, Rio Grande do Norte caddesindeki sel baskınları.

Yağış eşiğinin sıklığı, gözlemlerin mevcut olduğu toplam süre boyunca bu eşiği aşan ölçümlerin sayısına göre belirlenebilir. Bireysel veri noktaları, ölçülen her derinliği gözlemler arasındaki zaman dilimine bölerek yoğunluğa dönüştürür. Yağış olayının süresi, ölçümlerin bildirildiği sabit zaman aralığından daha az ise, bu yoğunluk gerçek tepe yoğunluğundan daha az olacaktır. Konvektif yağış olayları (gök gürültülü fırtınalar), orografik yağışlardan daha kısa süreli fırtına olayları üretme eğilimindedir. Yağış olaylarının süresi, yoğunluğu ve sıklığı sel tahmininde önemlidir. Yağış olaylarının süresi, yoğunluğu ve sıklığı sel tahmininde önemlidir. Kısa süreli yağış, küçük drenaj havzalarında sel için daha önemlidir.[11]

Taşkın büyüklüğünü belirlemede en önemli faktör yukaru eğim faktörüdür. ilgilenilen bölgenin su havzasında olan yukarı yönündeki arazi alanıdır. Yağış yoğunluğu, yaklaşık 30 mil kare veya 80 kilometre kareden daha küçük havzalar için ikinci en önemli faktördür. Ana kanal eğimi, daha büyük su havzaları için ikinci en önemli faktördür. Kanal eğimi ve yağış yoğunluğu, sırasıyla küçük ve büyük havzalar için üçüncü en önemli faktör haline gelmektedir.[12]

Bir El Nino olayının yol açtığı gök gürültülü fırtınalar nedeni ile Noel arifesinde, Atlanta'nın Juniper Caddesi'ndeki bir otoparkta küçük su baskını. El Nino, Atlanta'da Ocak ayı için aynı rekor seviyelere neden olmuştur.

Konsantrasyon süresi, Yukarı akış drenaj alanının en uzak noktasından, ilgili alanın taşmasını kontrol eden drenaj kanalının noktasına ulaşmak için gereken zamandır. Konsantrasyon süresi, ilgi alan için kritik tepe yağış süresini belirler.[13] Yoğun yağışların kritik süresi, çatı ve otopark drenaj yapıları için sadece birkaç dakika olabilirken, birkaç gün boyunca kümülatif yağışlar nehir havzaları için kritik olabilmektedir.

Aşağı Eğim Faktörleri

Yokuş aşağı akan su, sonunda hareketi yavaşlatan aşağı akış koşullarıyla karşılaşır. Kıyı su baskınlarının nihai kısıtlaması genellikle okyanus veya doğal gölleri oluşturan bazı kıyı su baskınlarıdır. Taşkın alçak arazilerde, gelgit dalgalanmaları gibi yükseklik değişiklikleri, kıyı ve nehir ağzı taşkınlarının önemli belirleyicileridir. Tsunamiler ve fırtına dalgalanmaları gibi daha az tahmin edilebilir olaylar da büyük su kütlelerinde yükseklik değişikliklerine neden olabilir. Akan suyun yüksekliği, akış kanalının geometrisi ve özellikle kanal derinliği, akış hızı ve içindeki tortu miktarı ile kontrol edilir.[12] köprüler ve kanyonlar gibi akış kanalı kısıtlamaları, kısıtlamanın üzerindeki su yüksekliğini kontrol etme eğilimindedir. Drenajın herhangi bir erişimi için gerçek kontrol noktası, değişen su yüksekliği ile değişebilir, bu nedenle daha uzak bir nokta daha yüksek su seviyelerinde kontrol edene kadar daha yakın bir noktada daha düşük su seviyelerini kontrol edebilir.

Kısa sürede düşen şiddetli yağmurun neden olduğu ani su baskını.

Etkili taşkın kanalı geometrisi, bitki örtüsünün büyümesi, buz veya enkaz birikimi ya da taşkın kanalı içindeki köprülerin, binaların veya barajların inşası ile değiştirilebilir.

Tesadüf

Aşırı sel olayları genellikle yoğun kar yığınını eriten, yüzen buzdan kanal tıkanıklıkları üreten ve kunduz barajları gibi küçük engellerin serbest bırakılması ve alışılmadık derecede yoğun, sıcak yağışlar gibi tesadüflerden kaynaklanır.[14] Tesadüfi olaylar, yalnızca engellenmemiş drenaj kanalları içinde akan yağış akışını dikkate alan basit istatistiksel tahmin modellerinde beklenenden daha sık taşkınlara neden olabilir.[15] Kanal geometrisinin enkaz modifikasyonu, ağır akışlar sökülmüş odunsu bitki örtüsünü, tekneler ve demiryolu ekipmanları da dahil olmak üzere taşkından  hasar görmüş yapıları ve araçları hareket ettirdiğinde yaygındır. 2010-2011 Queensland selleri sırasında yapılan son saha ölçümleri, yalnızca akış hızına, su derinliğine veya spesifik momentuma dayanan herhangi bir kriterin, hız ve su derinliği dalgalanmalarının neden olduğu tehlikeleri hesaba katamayacağını göstermiştir. Bu düşünceler, akış hareketi tarafından sürüklenen büyük enkaz ile ilgili riskleri daha da göz ardı etmektedir.

Yağmur, Bangladeş'in kuzeybatısındaki nehirleri Ekim 2005'in başlarında bankalarının üzerinden ittiğinde düzinelerce köy sular altında kaldı. NASA'nın Terra uydusundaki Orta Çözünürlüklü Görüntüleme Spektroradyometresi (MODIS), 12 Ekim 2005'te taşkın Ghaghat ve Atrai Nehirlerinin en üst görüntüsünü yakaladı. Nehirlerin derin mavisi sel görüntüsünde kırsal alana yayılıyor.
İlkbaharda, Finlandiya'da düz bir alan olan Ostrobothnia'da seller oldukça tipiktir. Güney Ostrobothnia, Ilmajoki'de selle çevrili bir ev.

Bazı araştırmacılar, kesip doldurarak oluşturulan ulaşım koridorları ile kentsel alanlarda depolama etkisinden bahsetmişlerdir. Menfezler enkaz tarafından engellenirse ve akış sokaklar boyunca yönlendirilebilirse, menfezler dolgulara dönüştürülebilir. Çeşitli çalışmalar, fırtına olayları sırasında sokaklardaki akış kalıplarını, yeniden dağılımını ve sel modellemesi üzerindeki etkilerini incelemiştir.

Etkileri
Toledo, Ohio, 1881'de su Caddesi'nde sel

Birincil Etkileri

Selin başlıca etkileri arasında can kaybı ve köprüler, kanalizasyon sistemleri, yollar ve kanallar dahil olmak üzere binalara ve diğer yapılara verilen hasar yer alır.

Sel de sık sık o zaman güç kaybına yol açtığı etkiler çalmak olan enerji iletim ve bazen güç üretimi, hasar. Bu, içme suyu arıtımı ve su temini kaybını içerir, bu da içme suyu kaybına veya ciddi su kirliliğine neden olabilir. Ayrıca kanalizasyon bertaraf tesisleri kaybına neden olabilir. Sel sularında insan kanalizasyon ile birlikte temiz su eksikliği, Selin konumuna bağlı olarak tifo, giardia, cryptosporidium, Kolera ve diğer birçok hastalığı içerebilen su kaynaklı hastalık riskini artırır.

"Bu, 2000 yılında Mozambik'teki yüzlerce insanın limpopo Nehri evlerini sular altında bıraktıktan sonra mülteci kamplarına kaçmasıyla oldu. Kısa bir süre sonra hastalandılar ve sağlıksız koşullar tarafından yayılan Kolera ve şişmiş nehir kıyılarında gelişen sivrisinekler tarafından yayılan sıtmadan öldüler."[16]

Yollara ve ulaşım altyapısına verilen hasar, etkilenenlere yardım seferber etmeyi veya acil sağlık tedavisi sağlamayı zorlaştırabilir.

Sel suları genellikle tarım arazilerini sular altında bırakır, bu da araziyi çalışamaz hale getirir ve ekinlerin ekilmesini veya hasat edilmesini önler, bu da hem insanlar hem de çiftlik hayvanları için yiyecek eksikliğine neden olabilir. Bir ülke için tüm hasatlar aşırı sel koşullarında kaybolabilir. Bazı ağaç türleri, kök sistemlerinin uzun süre su basmasına dayanamayabilir.[17]

Visakhapatnam'da siklon Hudhud nedeniyle sel

İkincil Ve Uzun Vadeli Etkiler

Turizmde geçici bir düşüş, yeniden yapılanma maliyetleri veya fiyat artışlarına yol açan gıda kıtlığı nedeniyle ekonomik sıkıntı, şiddetli sellerin ortak bir etkisidir. Etkilenenler üzerindeki etki, özellikle ölümler, ciddi yaralanmalar ve mülk kaybı meydana geldiğinde, etkilenenlere psikolojik hasara neden olabilir.

Kentsel sel, kronik olarak ıslak evlere neden olabilir, bu da iç mekan küfünün büyümesine neden olur ve özellikle solunum semptomları olmak üzere olumsuz sağlık etkilerine neden olur.[18] kentsel sellerin de etkilenen mahalleler için önemli ekonomik etkileri vardır. Amerika Birleşik Devletleri'nde, endüstri uzmanları ıslak bodrumların mülk değerlerini yüzde 10-25 oranında azaltabileceğini ve bir ev satın almamanın en önemli nedenlerinden biri olduğunu tahmin ediyor.[19] ABD'ye göre Federal Acil durum yönetimi Ajansı (FEMA), küçük işletmelerin yaklaşık yüzde 40'ı bir sel felaketinden sonra kapılarını asla yeniden açmıyor.[20] Amerika Birleşik Devletleri'nde, hem evlerde hem de işletmelerde sel hasarına karşı sigorta mevcuttur.[21]

Seller de büyük bir yıkıcı güç olabilir. Su aktığında, köprüler, yapılar, evler, ağaçlar, arabalar gibi her türlü bina ve nesneyi yıkma yeteneğine sahiptir... Örneğin, 2007 yılında Bangladeş'te bir milyondan fazla evin tahrip edilmesinden bir sel sorumluydu. Ve Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl seller 7 milyar dolardan fazla hasara neden oluyor.

Yarar

Seller (özellikle daha sık veya daha küçük seller), yeraltı suyunu yeniden şarj etmek, toprağı daha verimli hale getirmek ve bazı topraklarda besin maddelerini arttırmak gibi birçok fayda sağlayabilir. Sel suları, yağışların yıl boyunca çok eşit olmayan bir şekilde dağıtılabileceği ve tarım arazisindeki zararlıları öldürebileceği kurak ve yarı kurak bölgelerde çok ihtiyaç duyulan su kaynaklarını sağlar. Tatlı su selleri özellikle nehir koridorlarında ekosistemlerin korunmasında önemli bir rol oynamaktadır ve taşkın yatağı biyoçeşitliliğinin korunmasında önemli bir faktördür.[22] Sel, besin maddelerini göllere ve nehirlere yayabilir, bu da biyokütlenin artmasına ve balıkçılığın birkaç yıl içinde iyileşmesine neden olabilir.

Bazı balık türleri için, su basmış bir taşkın yatağı, az sayıda yırtıcı hayvan ve gelişmiş besin veya gıda seviyeleri ile yumurtlama için oldukça uygun bir yer oluşturabilir.[23] hava balıkları gibi balıklar, yeni habitatlara ulaşmak için sellerden yararlanır. Kuş popülasyonları, sellerin neden olduğu gıda üretimindeki artıştan da kar elde edebilir.[24]

1991'den sonra, Bangladeş siklonu yaklaşık 140.000 kişinin ölümüne neden oldu.

Periyodik sel, Dicle-Fırat nehirleri, Nil Nehri, İndus Nehri, Ganj Nehri ve sarı nehir boyunca eski toplulukların refahı için gerekliydi. Yenilenebilir bir enerji kaynağı olan hidroelektrik canlılığı, sel eğilimli bölgelerde de daha yüksektir.

Taşkın Güvenliği Planlaması

Amerika Birleşik Devletleri'nde, Ulusal Hava Servisi, seller için "arkanı dön, Boğulma" tavsiyesini verir; yani, insanların geçmeye çalışmak yerine sel bölgesinden çıkmalarını önerir. En temel düzeyde, sellere karşı en iyi savunma, öngörülebilir riskleri sel tehlike bölgelerini işgal etmenin yararları ile dengelerken, yüksek değerli kullanımlar için daha yüksek bir zemin aramaktır.[25]:22-23 hastaneler, acil durum operasyon merkezleri ve polis, yangın ve kurtarma hizmetleri gibi kritik toplum güvenliği tesisleri, en az sel riski olan alanlarda inşa edilmelidir. Kaçınılmaz olarak taşkın tehlikesi olan alanlarda olması gereken köprüler gibi yapılar, taşkınlara dayanacak şekilde tasarlanmalıdır. Sel için en çok risk altındaki alanlar, bir sel yakın olduğunda insanlar daha güvenli bölgelere çekildikçe geçici olarak terk edilebilecek değerli kullanımlara konulabilir.

Taşkın güvenliği planlaması, aşağıdakiler de dahil olmak üzere analiz ve mühendisliğin birçok yönünü içerir:

-önceki ve şimdiki sel yüksekliklerinin ve su basmış alanların gözlemlenmesi,

-istatistiksel, hidrolojik ve hidrolik model analizleri,

-gelecekteki sel senaryoları için su basmış alanların ve taşkın yüksekliklerinin haritalanması,

-uzun vadeli arazi kullanım planlaması ve düzenlenmesi,

-selleri kontrol etmek veya dayanmak için yapıların mühendislik tasarımı ve inşaatı,

-ara dönem izleme, tahmin ve acil müdahale planlaması ve

-kısa vadeli izleme, uyarı ve yanıt işlemleri.

Her konu, zaman, mekan ve ilgili insanlar arasında değişen kapsam ve ölçek ile farklı ama ilgili sorular sunar. Taşkınlarda çalışan mekanizmaları anlama ve yönetme girişimleri en az altı bin yıldır yapılmıştır.[26]

Amerika Birleşik Devletleri'nde, Devlet Taşkın Yöneticileri Derneği tüm olumsuz etkilere neden olmadan sel nedeniyle mevcut ve gelecekteki kayıpları, maliyetleri ve insan acı hafifletmek ve taşkın doğal ve yararlı işlevlerini korumak için eğitim, politika ve faaliyetleri teşvik etmek için çalışır.[27] Amerika Birleşik Devletleri'ndeki afet azaltma için en iyi uygulama örneklerinden oluşan bir portföy, Federal Acil durum yönetimi Ajansı'ndan edinilebilir.[28]

Ana Madde: Taşkın Kontrolü

Dünyanın birçok ülkesinde, sellere eğilimli su yolları genellikle dikkatli bir şekilde yönetilmektedir. Gözaltı havzaları, barajlar,[29] demetler, rezervuarlar ve savaklar gibi savunmalar, su yollarının kıyılarını taşmasını önlemek için kullanılır. Bu savunmalar başarısız olduğunda, kum torbaları veya taşınabilir şişirilebilir tüpler gibi acil önlemler genellikle selleri durdurmaya çalışmak için kullanılır. Kıyı selleri, deniz duvarları, plaj beslenmesi ve bariyer Adaları gibi kıyı savunmaları ile Avrupa ve Amerika'nın bazı bölgelerinde ele alınmıştır.

Nehirlerin ve akarsuların yakınındaki kıyı bölgesinde, birçok su yolunun uzun süreler boyunca dolaşmasına neden olan doğal kuvvetleri yavaşlatmak veya tersine çevirmek için erozyon kontrol önlemleri alınabilir. Barajlar gibi taşkın kontrolleri, taşkınların oluşumunu ve şiddetini azaltmaya çalışmak için zaman içinde inşa edilebilir ve muhafaza edilebilir. ABD'de, Mühendisler, ABD Ordusu gibi taşkın kontrolü barajlar ağı korur.

Kentsel sellere eğilimli alanlarda, bir çözüm insan yapımı kanalizasyon sistemlerinin ve yağmursuyu altyapısının onarımı ve genişletilmesidir. Başka bir strateji, doğal drenaj kanalları, gözenekli kaldırımlar ve sulak alanlar (toplu olarak yeşil altyapı veya sürdürülebilir kentsel drenaj sistemleri (köpük) olarak bilinir) yoluyla sokaklardaki, otoparklardaki ve binalardaki geçirimsiz yüzeyleri azaltmaktır. Sel eğilimli olarak tanımlanan alanlar, ara sıra sellere tahammül edebilecek parklara ve oyun alanlarına dönüştürülebilir. Yönetmelikler, geliştiricilerin yağmur suyunu yerinde tutmalarını ve binaların yükselmesini, taşkın duvarları ve barajlarla korunmasını veya geçici su baskınlarına dayanacak şekilde tasarlanmasını gerektirecek şekilde kabul edilebilir. Mülk sahipleri, su akışını binalarından uzaklaştırmak ve yağmur varillerini, Karter pompalarını ve çek valfleri kurmak için mülklerini yeniden düzenlemek gibi çözümlere de yatırım yapabilirler.

Bazı bölgelerde, belirli türlerin (kunduzlar gibi) varlığı taşkın kontrol nedenleri için yararlı olabilir. Kunduzlar, nehirden aşağı doğru hareket eden sel dalgalarının yüksekliğini azaltacak (şiddetli yağışlar sırasında) ve insan yapılarına verilen zararı azaltacak veya ortadan kaldıracak kunduz barajları inşa eder ve bakımını yapar,[30][31] barajların yakınında (genellikle tarım arazilerinde) küçük seller pahasına. Bunun yanı sıra, yaban hayatı popülasyonlarını da artırıyor ve kirleticileri (gübre, gübre, bulamaç) filtreliyorlar.[30] İngiltere çevre Bakanı Rebecca Pow, gelecekte kunduzların "kamu yararı" olarak kabul edilebileceğini ve toprak sahiplerine arazilerinde olması için para ödeneceğini belirtti.[32]

Sel Bilgilerinin Analizi

Bir dere ulaşımında bir dizi yıllık maksimum akış hızı, 100 yıllık sel ve diğer tekrarlama aralıklarının taşkınlarını tahmin etmek için istatistiksel olarak analiz edilebilir. Hidrolojik olarak benzer bir bölgedeki birçok sahadan elde edilen benzer tahminler, doğrudan analiz için yeterli veri olmaksızın akışa ulaşmak için taşkın tekrarlama aralıklarının dolaylı olarak tahmin edilmesine izin vermek için her drenaj havzasının ölçülebilir özellikleri ile ilişkili olabilir.

Kanal erişimlerinin fiziksel süreç modelleri genellikle iyi anlaşılmıştır ve belirli kanal koşulları için su basması derinliğini ve alanını ve taşkın yatağı haritalama ve taşkın sigortasında kullanım gibi belirli bir akış hızını hesaplayacaktır. Tersine, son bir Selin gözlemlenen su basması alanı ve kanal koşulları göz önüne alındığında, bir model akış hızını hesaplayabilir. Çeşitli potansiyel kanal konfigürasyonlarına ve akış hızlarına uygulanan bir reach modeli, değiştirilmiş bir kanal için en uygun tasarımın seçilmesine katkıda bulunabilir. 2015 yılı itibarıyla, 1D modelleri (kanalda ölçülen taşkın seviyeleri) veya 2D modelleri (taşkın yatağının uzunluğu boyunca ölçülen değişken taşkın derinlikleri) olmak üzere çeşitli reach modelleri mevcuttur. HEC-RAS,[33] Hidrolik Mühendislik Merkezi modeli, en popüler yazılımlardan biridir, sadece ücretsiz olarak mevcut olduğu için. TUFLOW[34] gibi diğer modeller, hem nehir kanallarında hem de tüm taşkın yatağında taşkın derinliklerini elde etmek için 1D ve 2D bileşenlerini birleştirir.

Tam drenaj havzalarının fiziksel süreç modelleri daha da karmaşıktır. Birçok süreç bir noktada veya küçük bir alanda iyi anlaşılmış olsa da, diğerleri tüm ölçeklerde iyi anlaşılmamıştır ve normal veya aşırı iklim koşullarında süreç etkileşimleri bilinmeyebilir. Havza modelleri tipik olarak arazi-yüzey işlem bileşenlerini (bir kanala ne kadar yağış veya kar erimesinin ulaştığını tahmin etmek için) bir dizi reach modeliyle birleştirir. Örneğin, bir havza modeli, 100 yıllık bir fırtınadan kaynaklanabilecek akış hidrografını hesaplayabilir, ancak bir fırtınanın tekrarlama aralığı nadiren ilişkili selinkine eşittir. Havza modelleri, sel tahmininde ve uyarısında ve arazi kullanım değişikliği ve iklim değişikliğinin etkilerinin analizinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Ana Maddeler: Taşkın Tahmini Ve Taşkın Uyarısı

Sellerin meydana gelmeden önce tahmin edilmesi, önlemlerin alınmasına ve insanların uyarılmasına izin verir[35], böylece sel koşulları için önceden hazırlanabilirler. Örneğin, çiftçiler hayvanları alçak alanlardan kaldırabilir ve kamu hizmetleri, gerektiğinde hizmetleri yeniden yönlendirmek için acil durum hükümlerini yerine getirebilir. Acil servisler, acil durumlara ortaya çıktıkça cevap vermek için vaktinden önce yeterli kaynağa sahip olmak için hükümler de yapabilir. İnsanlar su basacak alanları tahliye edebilir.

Su yolları için en doğru sel tahminlerini yapmak için, akış akışlarını ölçülen geçmiş yağış olaylarıyla ilişkilendiren uzun bir zaman serisi tarihsel verilere sahip olmak en iyisidir.[36] bu tarihsel bilgiyi, rezervuarlardaki yedek kapasite, yeraltı suyu Seviyeleri ve alan akiferlerinin doygunluk derecesi gibi havza alanlarındaki hacimsel kapasite hakkında gerçek zamanlı bilgi ile birleştirmek de en doğru sel tahminlerini yapmak için gereklidir.

Yağış ve genel hava tahmin tekniklerinin Radar tahminleri de iyi sel tahmininin önemli bileşenleridir. Kaliteli verilerin mevcut olduğu alanlarda, bir Selin yoğunluğu ve yüksekliği oldukça iyi bir doğrulukla ve bol miktarda teslim süresi ile tahmin edilebilir. Bir sel tahmininin çıktısı tipik olarak beklenen maksimum su seviyesi ve bir su yolu boyunca kilit konumlarda gelişinin muhtemel zamanıdır,[37] ve aynı zamanda bir Selin muhtemel istatistiksel geri dönüş süresinin hesaplanmasına izin verebilir. Birçok gelişmiş ülkede, sel riski altındaki kentsel alanlar 100 yıllık bir selden korunmaktadır-bu, herhangi bir 100 yıllık zaman diliminde yaklaşık %63'lük bir olasılıkla bir seldir.

Taunton, Massachusetts'teki ABD Ulusal Hava Servisi (NWS) Kuzeydoğu nehir tahmin Merkezi'ne (RFC) göre, kentsel alanlarda sel tahmini için bir kural, en az 1 inç (25 mm) yağış almasıdır. Birçok NWS Rfc'si, daha büyük su havzalarında ani sel veya sellere neden olmak için kısa bir süre içinde düşmesi gereken toplam yağış miktarını gösteren ani Sel rehberliği ve kafa suyu rehberliği yayınlamaktadır.[38]

Amerika Birleşik Devletleri, gerçek hidrolojik bilgisayar modellemesi (USGS), ABD Jeolojik araştırmalar bakıldığında, veri kullanır zaman,[39] çeşitli kooperatif gözlem ağları, çeşitli otomatik hava sensörleri (NOHRSC) NOAA Ulusal Operasyonel Hidrolojik Uzaktan Algılama Merkezi,[40] çeşitli hidroelektrik şirketler, vb için entegre bir yaklaşım. günlük veya gerektiği gibi hidrolojik tahminler oluşturmak için beklenen yağış ve/veya kar erimesinin kantitatif yağış tahminleri (QPF) ile birlikte. NWS ayrıca, Saint Lawrence Seaway bölgesinde olduğu gibi hem ABD hem de Kanada'yı etkileyen hidrolojik tahminler konusunda Environment Canada ile işbirliği yapmaktadır.

Küresel Taşkın İzleme Sistemi, "gfms", dünya çapında taşkın koşullarını haritalayan bir bilgisayar aracı, çevrimiçi olarak mevcuttur. Dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcılar, kendi bölgelerinde sellerin ne zaman meydana gelebileceğini belirlemek için GFMS'Yİ kullanabilirler. GFMS, NASA'nın Dünya gözlem uydularından ve küresel yağış ölçüm uydusu "GPM"den gelen yağış verilerini kullanır. GPM'DEN gelen yağış verileri, toprağa ne kadar su aktığını ve akışa ne kadar su aktığını belirlemek için bitki örtüsü, toprak tipi ve araziyi içeren bir arazi yüzey modeli ile birleştirilir.

Kullanıcılar, küresel Haritadaki her 12 kilometrelik ızgara noktasında her 3 saatte bir yağış, akış, su derinliği ve sel istatistiklerini görüntüleyebilir. Bu parametreler için tahminler gelecekte 5 gündür. Kullanıcılar, 1 kilometrelik çözünürlükte su basması haritalarını (su ile kaplandığı tahmin edilen alanlar) görmek için yakınlaştırabilirler.[41][42]

En ölümcül seller

Ana madde: en ölümcül sellerin listesi

Aşağıda, 100.000 kişi veya daha yüksek ölü sayısına sahip olayları gösteren dünya çapında en ölümcül sellerin bir listesi bulunmaktadır.

Ölü sayıları Olayın ismi Yaşandığı yer Yaşandığı yıl
2,500,000–3,700,000 1931 Çin selleri China 1931
900,000–2,000,000 1887 sarı nehir seli China 1887
500,000–700,000 1938 Sarı nehir sel China 1938
231,000 Banqiao Barajı'nın başarısızlığı, Tayfun Nina'nın sonucu. Yaklaşık olarak

86.000 kişi selden öldü ve bir başkası

Sonraki hastalık sırasında 145.000 kişi öldü.

 China 1975
230,000 2004 Hint Okyanusu tsunami Indonesia 2004
145,000 1935 Yangtze Nehri seli China 1935
100,000+ St. Felix sel, fırtına dalgalanma Netherlands 1530
100,000 Hanoi ve Kızıl nehir Deltası seli North Vietnam 1971
100,000 1911 Yangtze Nehri seli China 1911

Efsanelerde ve dinde

Sel efsaneleri (büyük, uygarlığı yok eden seller) birçok kültürde yaygındır.

Dini metinlerde ilahi misilleme şeklinde sel olayları da tanımlanmıştır. Örnek olarak, Genesis sel anlatısı Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam'da önemli bir rol oynamaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. MSN Encarta Dictionary, Flood, 2006-12-28 tarihinde alındı, 2009-10-31 tarihinde arşivlendi.
  2. Meteoroloji Sözlüğü (Haziran 2000) Sel, Wayback Machine'de 2007-08-24'te Arşivlendi, Erişim tarihi 2009-01-09.
  3. Jones, Myrtle (2000). "Washington'un güney Puget Sound buzul arazisinde yeraltı suyu taşması". Erişim tarihi: 2015-07-23.
  4. "Hjalmarson, Hjalmar W. (Aralık 1984). "Tanque Verde Creek, Tucson, Arizona'da Ani Sel". Hidrolik Mühendisliği Dergisi . 110 (12): 1841–1852. doi : 10.1061 / (ASCE) 0733-9429 (1984) 110: 12 (1841)".
  5. "3 Aralık 2015'te alındı". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  6. "Komşuluk Teknolojisi Merkezi, Chicago IL, "Kentsel Selin Yaygınlığı ve Maliyeti" , Mayıs 2013". 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  7. "Avrupa'da iklim değişikliğine kentsel adaptasyon, AÇA". 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  8. "Brown, Richard; Chanson, Hubert ; McIntosh, Dave; Madhani, Jay (2011). 12–13 Ocak 2011'de Gardens Point'teki Brisbane Nehri Taşkın Ovası Kentsel Ortamında Türbülanslı Hız ve Askıda Tortu Konsantrasyonu Ölçümleri . Hidrolik Model Rapor No. CH83 / 11 . s. 120. ISBN 978-1-74272-027-2." 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  9. "Chanson, H., Brown, R., McIntosh, D. (26 Haziran 2014). "Sel sularında insan vücudu istikrarı: 2011 Brisbane CBD'deki sel". L. Toombes (ed.). Hidrolik yapılar ve toplum - Mühendislik zorlukları ve aşırılıkları. Brisbane, Avustralya: 5. IAHR Uluslararası Hidrolik Yapılar Sempozyumu Bildirileri (ISHS2014). s. 1–9. doi:10.14264 / uql.2014.48. ISBN 978-1-74272-115-6." 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  10. Babbitt, Harold E. & Doland, James J., Su Temini Mühendisliği, McGraw-Hill Book Company, 1949.
  11. Simon, Andrew L., Temel Hidrolik , John Wiley & Sons, 1981, ISBN 0-471-07965-0.
  12. Simon, Andrew L., Pratik Hidrolik , John Wiley & Sons, 1981, ISBN 0-471-05381-3.
  13. Urquhart, Leonard Kilisesi, İnşaat Mühendisliği El Kitabı , McGraw-Hill Book Company, 1959.
  14. Abbett, Robert W., Amerikan İnşaat Mühendisliği Uygulaması , John Wiley & Sons, 1956.
  15. Amerika Birleşik Resim İçişleri Bakanlığı , Islah Bürosu , Küçük Barajların Tasarımı , Amerika Birleşik Resim Hükümeti Baskı Ofisi, 1973.
  16. "National Geographic Society". Science. ns-13 (309): 11-11. 4 Ocak 1889. doi:10.1126/science.ns-13.309.11-c. ISSN 0036-8075.
  17. The principal laws relating to USDA Forest Service state and private forestry programs. [Washington, D.C.?] :: U.S. Dept. of Agriculture, Forest Service,. 2003.
  18. Sviták, Martin; Krontorád, Karel; Kropáček, Jan; Hlásková, Luďka; Solař, Aleš (14 Eylül 2018). "Parameters of Indoor Air Quality (IAQ) in Wooden Houses". BioResources. 13 (4). doi:10.15376/biores.13.4.8222-8238. ISSN 1930-2126.
  19. "Book Review: Great American City: Chicago and the Enduring Neighborhood Effect". Urban Studies. 50 (12): 2616-2618. 5 Ağustos 2013. doi:10.1177/0042098013494246. ISSN 0042-0980.
  20. "Protecting Your Assets: Liability and Risk Management". Recreation, Event, and Tourism Businesses. 2009. doi:10.5040/9781492597421.ch-010.
  21. "Affordability of National Flood Insurance Program Premiums". 6 Ağustos 2015. doi:10.17226/21709.
  22. [WMO/GWP Associated Programme on Flood Management, "Environmental Aspects of Integrated Flood Management", 2007 "kaynak"] |url= değerini kontrol edin (yardım).
  23. Junk, W. J. (20 Aralık 1999). "The flood pulse concept of large rivers: learning from the tropics". River Systems. 11 (3): 261-280. doi:10.1127/lr/11/1999/261. ISSN 1868-5749.
  24. Sampaio, A. (3 Eylül 2010). "Virtual Reality Technology Used in Civil Engineering Education~!2010-02-18~!2010-06-15~!2010-09-02~!". The Open Virtual Reality Journal. 2 (1): 18-25. doi:10.2174/1875323x01002010018. ISSN 1875-323X.
  25. "Tying Flood Insurance to Flood Risk for Low-Lying Structures in the Floodplain". 3 Ağustos 2015. doi:10.17226/21720.
  26. Husain, Azhar (25 Ağustos 2017). "Flood Modelling by using HEC-RAS". International Journal of Engineering Trends and Technology. 50 (1): 1-7. doi:10.14445/22315381/ijett-v50p201. ISSN 2231-5381.
  27. "Is It Possible To Reattach The Retrieved Tooth Fragment From Lower Lip?". Indian Journal of Dental Advancements. 07 (01). 11 Mart 2015. doi:10.5866/2015.7.10070. ISSN 2229-5038.
  28. [Best Practices Portfolio". Federal Emergency Management Agency. Retrieved 2015-07-06. Best Practices Portfolio". Federal Emergency Management Agency. Retrieved 2015-07-06.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  29. Petroski, Henry (2006). "Levees and Other Raised Ground". American Scientist. 94 (1): 7. doi:10.1511/2006.57.7. ISSN 0003-0996.
  30. McLaughlin, Kathleen (6 Mart 2017). "China pledges to cut pollution and boost food safety". Science. doi:10.1126/science.aal0865. ISSN 0036-8075.
  31. Auster, Roger Edward; Barr, Stewart; Brazier, Richard (16 Aralık 2020). "Alternative perspectives of the angling community on Eurasian beaver (Castor fiber) reintroduction in the River Otter Beaver Trial". Journal of Environmental Planning and Management: 1-19. doi:10.1080/09640568.2020.1816933. ISSN 0964-0568.
  32. [Beaver families win legal right to remain Beaver families win legal right to remain] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  33. HYDROLOGIC ENGINEERING CENTER DAVIS CA (1 Şubat 1987). "Corps of Engineers Editor (COED)". Fort Belvoir, VA.
  34. [BMT WBM Pty Ltd., Brisbane, Queensland, "TUFLOW Flood and Tide Simulation Software" Archived 2008-06-27 at the Wayback Machine BMT WBM Pty Ltd., Brisbane, Queensland, "TUFLOW Flood and Tide Simulation Software" Archived 2008-06-27 at the Wayback Machine] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  35. Plaisted, David A. (2013). "Source-to-Source Translation and Software Engineering". Journal of Software Engineering and Applications. 06 (04): 30-40. doi:10.4236/jsea.2013.64a005. ISSN 1945-3116.
  36. Abbot, J.; Marohasy, J. (22 Mayıs 2013). "The application of artificial intelligence for monthly rainfall forecasting in the Brisbane Catchment, Queensland, Australia". River Basin Management VII. Southampton, UK: WIT Press. doi:10.2495/rbm130111. ISBN 978-1-84564-712-4.
  37. [Connelly, Brian A; Braatz, Dean T; Halquist, John B; Deweese, Michael M; Larson, Lee; Ingram, John J (1999). "Advanced Hydrologic Prediction System". Journal of Geophysical Research. 104 (D16): 19, 655. Bibcode:1999JGR...10419655C. doi:10.1029/1999JD900051. Retrieved 4 February 2013. Connelly, Brian A; Braatz, Dean T; Halquist, John B; Deweese, Michael M; Larson, Lee; Ingram, John J (1999). "Advanced Hydrologic Prediction System". Journal of Geophysical Research. 104 (D16): 19, 655. Bibcode:1999JGR...10419655C. doi:10.1029/1999JD900051. Retrieved 4 February 2013.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  38. "Figure 3: Abundance of macroalgal FFG on succession tiles by treatment in Winter (January) and Spring (June)". dx.doi.org. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
  39. "Grain Transportation Report. February 7, 2013". 7 Şubat 2013.
  40. ["NOHRSC". 2 May 2012. Retrieved 4 February 2013. "NOHRSC". 2 May 2012. Retrieved 4 February 2013.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  41. Kollipara, Puneet (24 Temmuz 2015). "What Climate Information Is Most Useful for Predicting Floods?". Eos. 96. doi:10.1029/2015eo032981. ISSN 2324-9250.
  42. Michniuk, Anna (24 Ekim 2014). "YouTube – YouLearn. Education via YouTube?". e-mentor. 2014 (56 (4)): 37-43. doi:10.15219/em56.1122. ISSN 1731-6758.

Kaynakça

Dış Bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.