İslam mitolojisi

İslam mitolojisi, İslam ile ilişkili bazı dini anlatıların ve kavramların işlendiği mitoloji dalıdır. Geleneksel dinî literatürde genellikle İsrâîliyyât olarak ifade edilen mitolojik unsurların, İsrâîliyyât teriminden daha kapsayıcı ve bilimsel bir çerçeveye sahip olan "İslam mitolojisi" başlığı altında ele alınmaları önerilmiştir.[1]

Mitoloji bir hikâyesi olan söylence veya anlatı kültürüdür ve kutsal bir hikâyeyi veya hikâyelerin anlamlarını çözmeyi amaçlayan çalışmaları konu alır.

Nuh'un gemisi, Zübdetü't-Tevarih, Gılgamış destanı Tevrat ve Kur'anda yeniden yorumlanır

İnsanlar tarihte yaşayan kişilerin gerçek hikâyelerine ilgi duymamakta, ister bir peygamber ister bir komutan olsun, kahraman, gerçek kişiliğinden uzaklaştırılarak, insanüstü bir konuma getirilmektedir. Halkın belleği olayları kategoriler, şahısları arketipler halinde saklar, gerçek şahısları veya gerçek olayları saklamakta zorlanır. Bu nedenle herhangi bir olay ve tarihsel bir kişilik sözlü olarak aktarıldığı her dönemde arkaik zihniyetin oluşturduğu kahramana dönüştürülür.[2]

Bir İran minyatürü, 16. yy, Zülkarneyn Cinlerin yardımıyla Yecüc ve Mecüc'ü medenilerden uzak tutan seddi inşa ediyor.

Kaynaklar ve bağlantılar
Ana maddeler: İsrailiyyat, Arap mitolojisi, İran mitolojisi ve Mezopotamya mitolojisi
Ana maddeler: Kıssa ve Anlatı
Marduk, Marduk ile Marut arasında etimolojik köken bağlantısı kurulur

Sözlü anlatımlara dayalı, anlatıcılarına sosyal-maddi olanaklar sağlama yanında dinleyenleri eğlendirme, ders ve ibret yoluyla terbiye etme gibi fonksiyonlar yüklenen Kıssacılık İslam kültür tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kaynakça;

Tufan, Gustave Doré. Nuh Tufanı semavi dinlerin ortak bir inancıdır.
  • Dini Kaynakça; Tevrat, İncil, Kur’an, tefsirler, hadisler ve hadis şerhleri...
  • Tasavvuf Kaynakçaı; Klasik tasavvuf eserleri, tabakat kitapları, tezkiretu’l-evliyâlar, menâkıpnâmeler,
  • Vekâyinâmeler, Klasikler; İslâm tarih ve coğrafya eserleri, şehir tarihleri,
  • Kısasu’l-Enbiyâlar, Sîretü’n-Nebîler; peygamberlerin hayatını destansı üslupla anlatan Kaynakça, Ahmediye, Muhammediye vb.
  • Edebî Kaynakça; Destânsı romanlar, divanlar, dinî hikâyeler, nefesler vs.
  • İkonografik Kaynakça; Şiî, Alevî ve Bektaşî kültüründe yaygın olan görsel betimlemeler.[1]

Yanı sıra İsrâîliyyât ve Kabala gibi Yahudi ve Hristiyan anlatıları ve Kaynakçaı ile kutsal kitapları ya da sonradan Müslüman olan toplumların eski dini inançları, örf ve adetleri ile ilgili anlatılar.

Osmar Schindler'in Davud ve Golyat isimli eseri (y. 1888), Calut bazı Kur'an tefsirlerine denizden elleriyle balık tutan ve onu güneşe doğru uzatıp kızartan bir dev olarak girer.

Geleneksel anlayışta hurafe tanımı yapılarak İsrailiyyat İslam mitolojisinin kaynağı olmakla sorumlu tutuluyordu. Ancak bu yaklaşımın mitolojik inançların kaynakçasını tümüyle kapsamadığı görülmüştür.

Araplar ve Orta Doğu, komşuluk ilişkileriyle Mezopotamya, İran, Anadolu, Kenan, Fenike, Mısır mitolojileri ve diğer yakın bölgelerin inanç hikâyeleri birtakım adaptasyonlar ile İslamileştirilmiş veya İslam dini anlatılarına eklemlenmişlerdir. Muhammed İslamda Yahudi ve Hıristiyanlığı da içine alan tek tanrılı dinler silsilesinin son halkası kabul edilir ve Kur'an'da Kitab-ı Mukaddes kaynaklı birçok mitolojik hikâye bulunur.[3]

İslam merkezli hikâyeler
Ana madde: Siyer
Muhammed'in göğe yükselirken ayağını bastığına inanılan Muallak taşı, üzerine Abdülmelik bin Mervan tarafından Kubbet'üs-Sahra yaptırılır.

Siyer hikâyeleri, içlerinde birçok mucizeyi ve ders alınması istenen olay ve korkutmaları barındırır. Örnekler: Muhammed'in doğum mitosu[Not 1][1][4], Miraç, mucizeler, kerâmetler, ilahi yardım (Bedir Savaşı'nda meleklerin İslam ordusuna yardım etmesi), kâfirlerin cezalandırılmaları, Fil Vakası, Ay’ın yarılması, Güneşin doğuşu veya batışının iki kişi hatırına geciktirilmesi (Ali ve Muhammed)[5], Muhammed'in şeytanla konuşması...

Muhammed bölünen Ay'ı işaret ederken. 16. yüzyıldan kalma bir falnameden alınan bu anonim resimde Muhammed yüzü görünmeyecek şekilde resmedilmiştir.

Prof. Dr. Mehmet Özdemir Siyer yazıcılığı ile ilgili makalesinde, İbni İshak-İbni Hişam örneklerine, bu kitap ve risalelerde anlatılan yüceltmeci, olağanüstücü ve mucize olarak anlatılan rivayetlerin zaman içerisinde artan sayılarına dikkat çekmektedir. Bu tespitlerden bir diğeri de ilk yazılan siyer kitaplarında bulunmayan veya çok az bulunan, ancak zaman içerisinde siyer kitaplarında geniş yer işgal eden, Muhammed'in doğum mitosu, çocukluk ve gençlik dönemlerinde yaşadığı olağanüstülükleri irhasat rivayetleri ile ilgilidir.[6]

Bu hikâyelerde Kâbe ve etrafında örgülenen hikâyeler önemli yer tutar.

İslamda yaratılış hikâyeleri
Ana maddeler: Yaratılışçılık, Adem ile Havva ve Habil ve Kabil

İlk insanlar: Bazı hadislere dayandırılan mitolojik inançlarda ilk insanların çok uzun boylu olduklarına ve binlerce yıl yaşadıklarına inanılır. Buna göre zamanın geçmesiyle insanların vücut ölçüleri, boyları ve yaşam süreleri kısalmış ve kısalmaya davam etmektedir. Bilinmeyen bir zamanda, altı günde yaratılan Dünya ve O’na bağlı varlıklar bütününe, cennette yaratılmış Âdem ve Havva’nın gönderilmesiyle başlayan serüven devam etmektedir.

Âdem ile Havva Allah’ın cennette çamurdan yarattığı ve sonra kendi Ruh’undan üfleyerek dirilttiği, bazı rivayetlere göre 38-40 metre boylarında, 1000 veya 2000 yıl yaşadığına inanılan ilk insanlardır.

Havva ile ilgili hadisler "Kadınlar hakkında hayır tavsiye ediniz. Çünkü kadın, eğri “kaburga kemiği”nden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri tarafı, en üst tarafıdır. Onu doğrultmaya çalışırsan kırarsın, hali üzerinde bırakırsan öyle kalır.”[7][8][9]

Kur'an'da Havva ismi geçmez. Ve Adem'in kaburga kemiğinden yaratıldığı ifadesinin yerini ikisinin de tek bir nefisten yaratıldığı ifadesi alır.

Tufan: Allah'ın yoldan çıkmış insan ırkını cezalandırmak için başvurduğu yöntemlerden biri, ikinci yaratılış, taşkın.

Kozmoloji
Ana maddeler: Kozmoloji, Gök katları, Mülk suresi ve Cin suresi

Evren'in yapısı, yerler ve nesneler:

Zakariya al-Qazwini'ye göre Dünya haritası, evren (Gök ve yer)'in Onun bakış açısıyla yapılandırılışını göstermektedir.
Bir ifrit tarafından süslenen Makhan, Genceli Nizami'nin hamsesi için kullanılmış, Buhara, 1648.

Dünya düzdür ve Kaf dağını da içeren, ve mandal gibi yerlerini tutan bir dağ silsilesi ile çevrilmiştir. Dünya balığın (Bahamut) sırtında duran bir öküz tarafından ayakta tutulur. Bahamut evrensel bir okyanusta yüzmekte, okyanus bir kap içerisindedir ve kap bir meleğin veya cinin sırtında durmaktadır.[10] (Dünyayı sırtında taşıyan balık veya öküz)

Diğer yerler ve nesneler; Muallak taşı (Muhammed'in miraca yükselirken ayak batığı ve beraberinde bir miktar yükseldiğine inanılan taş), Burak, Hacerü'l-Esved (Cennetten yeryüzüne indiğine, indiği sırada bembeyaz olduğuna, insanların günahları yüzünden karardığına inanılan taş), Levh-i mahfûz, Sur, (İsrafil'in borusu), Arş, Kürsi, sidret'ül münteha, gök katları.

Evrende yer alan ruhani varlıklar; Ruhlar, Melekler, Cinler, İfrit, Şeytanlar, İblis, Harut ve Marut

Ahiret mekanları ve varlıkları: cennet, cehennem, cennet ve cehennemin tabakaları, Kevser Havuzu, sırat, araf, Malik, Zebaniler, Huriler, vb.

Cennette deveye binen huriler. 15. yüzyıl İran el yazması

Toplumlar ve kişiler

Kişi ve toplum hikâyeleri: Mitolojik ve yarı mitolojik kişiliklerden oluşur. Âdem ile Havva, Habil ile Kabil, Şit, İdris, Nuh, Hûd, Salih peygamberin devesi, İbrahim, Lut, İsmail, İshak, Yakup, Yusuf, Musa, Yuşa, Davud, Süleyman, Belkıs, Hızır, Elyesa, Eyüp, İlyas, Lokman, Danyal, İsa, Meryem, Yahya, Zekeriya, Yunusbalığının Yunus’u yutması bu şekilde akdenizden Ninova'ya kadar gitmesi, İbrahim'in ateşe atılıp ateşin suya dönüşmesi, şeytan taşlama, Gökten kurbanlık koç indirilmesi, Zülkarneyn, Karun, Yecüc ve Mecüc, Calut, Maymuna dönüştürülen insanlar[11], Ashab-ı Kehf, Samiri, Haman, Mehdî, Mesih, Deccal, Süfyan, Dabbe, Ebabil vb.

Ayrıca Şii ve Alevi-Bektaşi kültüründe Ali, Fatıma[12], 12 İmam ile ilgili mitler.

İnanç ve tılsımlar
Bir Şii tılsımı; Oturanlar: Hasan, Ali ve Hüseyin, sağı ve solunda ayakta kalan ise Kerbela Hadisesi'nde ölen Abbas bin Ali (Kaçar dönemi hat sanatı eseri, 19. yüzyıl)

İnançlar ve tılsımlar: Evren’in yaratıcısı Allah, Arş, Kürsi, Levh-i Mahfûz, Kalem, Allah'ın 99 ismi, melekler, peygamberler, kutsal kitaplar, kader ve kaza, kabir hayatı, diriliş, hesap, âmel defteri, mizan, sırat, cennet veya cehennemde sonsuz yaşam.

Tılsımlar, belirli miktarda okunduğunda ya da yazılı muska olarak taşındığında kişileri düşmanlardan, şeytan ve cin gibi kötü ruhani yaratıklardan, hastalıklardan felaketlerden koruduğuna inanılan kutsal isim veya yakarışlardan oluşan dualardır. Örneğin: Esma-ül Hüsna, Cevşen, Celcelutiye vb., nazar, büyü, istihare duaları.

Korku / Eskatoloji mitleri:

el-Kazvinî'nin İsrafil tasviri (1270)

Kısmen veya bütünüyle korku temalı başlıklardır. Dabbetül Arz, Kıyâmet, Ahir zaman, Yecüc ve Mecüc'ün seddin arkasından çıkarak dünyayı talan etmesi, Mehdi'nin dönüşü veya çıkışı, Mesih, kıyamet savaşı, kabir azabı, ölümden sonra diriliş, hesap, sırat, Deccal, Süfyan, Cehennem azabı, zebaniler, Malik, kavimlerin helakı, Tufan, Ebabil, Şeytan, İblis, İfrit, Cin vb.

Helak edilen kavimler islam mitolojisinde sıkça vurgulanır; Nuh tufanı, Ad kavmi, Semud kavmi, Lut kavmi, Medyen kavmi, Eyke kavmi ve Hicr kavmi.

Modern mitler
Ana maddeler: Kur'an ve bilim ve Sözdebilim

Bilim ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak ayet ve hadislerin bağlam ve kapsamlarından kopartılarak, ayetlerin sıra numarası, ebced değerleri vb. yöntemlerle metinlere yeni anlamlar yüklenir. Bu şekilde Kur’an ve hadislerden neredeyse bütün ilim dallarına ve gelecekteki olaylara ait işaretler çıkartılır. Embriyoloji, yer bilimleri, astrofizik, tıp, elektrik, tren, aya gidiş, görecelilik kuramı, big bang, kara delikler, pulsarlar bu konuda verilebilecek örneklerden bazılarıdır. (İlgili madde: Scientific foreknowledge in sacred texts14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). (Ayrıca bakınız: Tıbb-ı Nebevi)

Dipnotlar
  1. Muhammed doğduğunda Kâbe’de 360 adet put devrilmiş, Kâbe ayağına kadar gelip ona secde etmiş, Medain'de Kisra'nın sarayının eyvanları yıkılmış, Save Gölü kurumuş, birçok kilise yıkılmıştır. Muhammed’in sünnetli olarak ve sırtında peygamberlik mührü ile doğması, şeytanların semaya çıkmalarının yasaklanması, Mekkelilerin Muhammed’i görüp onu Allah’ın elçisi olarak idrak etmeleri diğer mitolojik anlatımlardır.

Ayrıca bakınız

Dış Kaynakça

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2012.
  2. acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/30994/hayreddin_kizil.pdf
  3. "Kitab-ı Mukaddes öyküleri ve Kur'an (İngilizce)". 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2015.
  4. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2012.
  5. "Arşivlenmiş kopya". 2 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012.
  6. "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2013.
  7. Buharî, Nikâh 79, Enbiya 1, Edeb 31, 85, Rikâk 23
  8. Müslim, Radâ 65, (1468)
  9. Tirmizî, Talâk 12, (1188)
  10. Zakariya al-Qazwini. ʿAjā'ib al-makhlūqāt wa gharā'ib al-mawjūdāt (The Wonders of Creation). Original published in 1553 AD
  11. "Arşivlenmiş kopya". 29 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2012.
  12. "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2012.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.