Karmatîlik

Karmatîlik, (Arapça: قرماطة Qarāmita) Şiîliğin İsmâilîyye mezhebinin Fâtımîler'in imâmlığını kabul etmeyen ve "Yediciler" olarak da bilinen koluna ait olan köktendinci (ghulat) bir mezhep.[1]

Karmatîler hareketi

Karmatilik, İsmailliyye mezhebi içerisinde ortaya çıkmış ve her ne kadar Fatımilerin ortaya çıkısından sonra onlara bağlanmayı reddetmişse de, eski İsmaili öğretiye sadık kalmaya devam etmiş bir harekettir. Adını Kufe’li Hamdan Karmat'tan alan, Bahreyn'nin başkenti Hajr ile Doğu Arabistan'ın Lahsa kentlerinin 899 yılında fethini gerçekleştiren ve aslen İran Buşehr Eyaleti Ganaveh şehristanından olan Ebû-Saʿid Hasan bin Behrâm Cennâbî [2][3] tarafından İsmailî öğretileriyle birlikte Zerdüştlük ve İran milliyetçiliğinini harmanlayarak önceleri Ubeydullah Mehdi Billah’ın Fatımiler Devleti’ne karşı bir tepki olarak kurulan, daha sonra ise 930'da Cennâbî'nin oğlu Ebû Tâhir Süleyman el-Cennâbî’in devlet başkanlığı döneminde Mekke'yi yağmaladıktan sonra Hacerü'l-Esved’i çalan[4][5] ve ardından da bir yıl geçtikten sonra 931'de Ebû’l-Fadl el-İsfahanî[6][7][8][9][9][10] adlı genç bir mahkûmu Mehdi ilân ederek[11] kurdukları Ütopya Cumhuriyetin başına seksen gün süresince geçirerek yüzyıl boyunca devam edecek olan bir terörizm döneminin kıvılcımını ateşleyenlerin ortaya çıkarmış oldukları hareket.[12]

Tarihçe

890'de Kûfe'de İsmailîliğin El-Savad (bugünkü Güney Irak) bölgesi temsilcisi "Hamdan Karmat" daha sonra adı "Karmatîlik" olacak olan ilk örgütlenmeyi oluşturmuştur.[13]

899'da Ubeydullah'ın kendisini imâm - halife ilan ederek Fâtımîler hanedanlığını kurduğunda İsmailîliler'in çoğunluğu tarafından kabul edilmiştir. Fakat, "Hamdan Karmat" ve taraftarları bunu kabul etmeyerek isyan etmiştir.

Karmatîlik, 10. yüzyılın başlarına kadar el-Savad ve Suriye'ye yayılmış ve 903'de Şam'ı kuşatmıştır. Ancak 907'de Abbasiler tarafından bastırılmıştır.

Bahreyn'de ise "Müminî’yye" kentini inşa etmişler, haccın batıl bir itikât olduğunu ileri sürerek 930 yılında Mekke'ye saldırmışlar, 20,000 hacıyı katlederek cesetlerini zemzem kuyusuna doldurmuşlar, Kâbe'den Hacerü'l-Esved'i çalarak geri dönmüşler ve 11. yüzyıla kadar bağımsızlıklarını kormuşlardır.

Türkiye'de Karmatilik

Türkiye'de ilk defa Karmatiler anması Antikapitalist Müslümanlar tarafından 2019 yılında yapılmıştır. Faik Bulut, Recep İhsan Eliaçık ve Emre Ergül'ün konuşmacı olarak katıldığı anma programında Karmatilik ''İslam'ın özüne dönüş pratiği ve İslam Komüncüleri'' olarak tanımlanmıştır.

Karmatîler'in imâm silsileleri[14]

İslâm Peygamberi Muhammed Mustafa	Peygamber
1. İmâm Ali el-Mûrtezâ (Birinci Ali)	1. İmâm ve peygamber[14]
2. İmâm Hasan el-Mûctebâ (İkinci Ali)	2. İmâm
3. İmâm Hüseyin bin Ali (Üçüncü Ali)	3. İmâm
4. İmâm Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn (Dördüncü Ali)	4. İmâm
5. İmâm Muhammed el-Bakır (Beşinci Ali)	5. İmâm
6. İmâm Câ'fer-i Sâdık (Altıncı Ali)	6. İmâm
7. İmâm Muhammed bin İsmâil el-Mektûm (Yedinci Ali)	7. İmâm, Mehdi ve son peygamber[14]

İmâmların numaralandırılması (İsnâaşerîyye) ile aynıdır, fakat İmâmet son peygamber, Mehdi ve İmâm olarak kabul edilen Muhammed bin İsmâil el-Mektûm (Yedinci Ali) ile nihâyete erdirilmektedir.

Kaynakça

1. Encyclopedia Iranica, CARMATIANS
2. Encyclopedia Islamica 10 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Farsça)
3. ABŪ SAʿĪD JANNĀBĪ, Encyclopedia Iranica
4. The Qarmatians in Bahrain (Bahreyn’deki Karmatîler) 17 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ismaili Net
5. Mecca's History 9 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Encyclopædia Britannica’dan)
6. Magnus Thorkell, Imagining the End: Visions of Apocalypse By Abbas Amanat, Sayfa 123
7. Delia Cortese ve Simonetta Calderini, Women and the Fatimids in the World of Islam, Sayfa 26.
8. Paul Ernest Walke, Early Philosophical Shiism: The Ismaili Neoplatonism of Abū Yaʻqūb Al-Sijistānī, Sayfa 161.
9. Yuri Stoyanov, The Other God: Dualist Religions from Antiquity to the Cathar Heresy.
10. Gustave Edmund Von Grunebaum, Classical Islam: A History, Sayfa 600-1258 ve Sayfa 113.
11. Heinz Halm, 1996, The Empire of the Mahdi: The Rise of the Fatimids, Brill, sayfa 257.
12. Al-Jubūrī, I M N, "History of Islamic Philosophy", Authors Online Ltd, sayfa 172, 2004.
13. Encyclopedia Iranica, ḤAMDĀN QARMAṬ
14. Defterî, Ferhad (2007). Cambridge Üniversitesi (Ed.). The Isma'ilis: Their History and Doctrines (İngilizce). Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları. s. 97.

Bibliografya

• Ismaili Net "Karmatiler'in kökeni" (İngilizce)
• Ismaili Net "Bahreyn Karmatileri" 17 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Kathryn Babayan 2002: Mystics, Monarchs, and Messiahs: Cultural Landscapes of Early Modern Iran, ISBN 0-932885-28-4
• Slavoj Zizek 2009: First as Tragedy, Then as Farce, p. 121 references this Wikipedia page on the Qarmatians.
• Bu maddenin bazı bölümleri, şu anda kamu malı olan "Encyclopædia Britannica'nın on birinci baskısından" çevrilmiştir.