Kavtareti

Kavtareti (Gürcüce: ქავთარეთი; translit.: “kavtareti”), bugün Artvin ili sınırları içinde bulunan Maçaheli bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. 1920’lerde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı Maçaheli nahiyesindeki köylerden biriyken, Türkiye-SSCB sınırının köyün ortasından geçmesi üzerine Maralköy köyünün bir parçası haline gelmiştir.

Köyün adı

Maçaheli’nin köylerinden biri olan yerleşim yerinin bilinen en eski adı Kavtareti’dir. Gürcüce bir yeradı olan Kavtareti, Gürcü aile adı olan Kavtarasşvili’den gelir. Kavtara ise kişi adıdır ve Kavtareti de Kavtara’nın soyundan gelen adı kişilerin köyüdür. Nitekim Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adını taşıyan elyazmasında, Maçaheli bölgesinden Tbeti Kilisesi’ne bağış yapanların adları arasında Kavtarasşvili adı geçmektedir.[1][2] Nitekim bugün de Maçaheli’de aile adı Kavtaroğlu olan kişiler vardır. Maçahela Yaşlılar Korosu üyelerinden ve Survana mahallesinden Mevlüt Ertürk bunlardan biriydi.[3]

Kavtareti Türkçeye Kaftaret, Keftaret, Kavtareti gibi farklı biçimlerde girmiştir. Örneğin Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün adı Kaftaret / Keftaret (كفتارەت) olarak geçer.[4]

Bugünkü Gürcistan sınırları içinde Kavtareti adını taşıyan başka yerleşim yerleri de vardı.[5]

Demografi

Kavtareti, 1921 yılında Türkiye sınırları içinde kaldıktan bir yıl sonra yapılan nüfus tespitinde 136 kişi barındırıyordu. 24 hanede yaşayan bu nüfusun 66’sı kadın, 70’i erkekti. Bu tarihte hane başına 5,6 kişi düşüyordu.[6] Maçaheli’nin Eprati, Mindieti, Akria ve Kvabistavi köyleriyle kıyaslandığında Kavtareti’de hane başına düşen kişinin azlığı dikkat çekicidir. Bu durum 93 Harbi’nden sonra Rus idaresinde kalan köyden Osmanlı ülkesine göçten dolayı boş kalan evlere kalan nüfusun yerleşmesiyle ilişkili olabilir. Nitekim bu köyden göç edip Karadeniz kıyılarına yerleşen ailelerin varlığı bilinmektedir.[7]

Bu tarihten dört yıl sonra 1926’da yapılan nüfus sayımına göre Kavtareti’de hane sayısı 16’ya, kişi sayısı ise 103’e düşmüştü. Bu durum, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla belirlenen Türkiye-Sovyet sınırının Kavtareti’nin ortasından geçmesiyle ilişkilendirilebilir. Daha sonra Sovyet tarafında kalan kısmı boşaltıldığı için Kavtareti’nin nüfusu iyice azalmış ve köyün Türkiye tarafında kalan kısmı Mindieti'nin bir parçası haline gelmiştir.[8][9]

Tarihçe

Kavtareti, tarihsel Acara bölgesinin Tao-Klarceti'de kalan kısmında yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Köyün bulunduğu Maçaheli bölgesi, Osmanlı Devleti 16. yüzyılda ele geçirdiğinde Miçihiani adını taşıyor ve tarihsel Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılıyordu. Bu dönemde Kavtareti Gürcü Kilisesi’nin piskoposluklarından biri olan ve Şavşeti bölgesinde bulunan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde kalıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında, Tbeti Kilisesi’ne bağışta bulunan köylüler anılırken köye adını veren Kavtarasşvili adı da geçer. Buradaki kayıtta adı geçen kişi Otar Kavtarasşvili’dir.[2] Kavtareti, geç ortaçağda Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) idaresi altındayken, 16. yüzyılın ikinci yarısından Osmanlı egemenliğine girdi ve Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı.

Kavtareti, yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Rus idaresi sırasında Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasında (uçastok) yer alıyordu. I. Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, bir süre Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini fiilen ele geçirdi. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kavtareti köyünün bir kısmının da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[10] Kavtareti, bu antlaşmayla belirlenen Türkiye-Sovyet sınır bölgesine dönüştü. Köyün ortasından geçen dere sınır haline gelince, köyün bir kısmı Sovyetler Birliği, bir kısmı da Türkiye tarafından kaldı. Sovyet yönetimi köyün diğer tarafta kalan kısmını boşaltıp evleri ve dere üzerindeki kemerli taş köprüyü yıktı. Köyün Türkiye tarafında kalan ve Kavtaroğullarının yaşadığı kısmı ise, Maralköy köyünün bir parçası haline geldi.[9][11]

Bununla birlikte Kavtareti, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesi sınırları içinde ayrı bir köy olarak yer alıyordu.[12] 1925 yılında Artvin vilayetindeki neredeyse bütün köylerin adı değiştirilirken, Kavtareti köyünün adı aynı kaldı. 1926 nüfus sayımında adı Keftaret olarak geçen Kavtareti, Artvin vilayeti merkez kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin bir köyüydü.[13] 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında, Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Macahel nahiyesi bağlı köy olarak geçer.[14] Ancak daha sonraki köy adları listesinde ve genel nüfus sayımlarında köyün adı geçmemektedir.

Kavtareti, ortaçağda “Maçahela” olarak bilinen tüfeklerin en iyilerinin imal edildiği köylerden biri (diğerleri Yukarı Çhutuneti ve Hertvisi) olarak da bilinir.

Kaynakça
  1. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 156, ISBN 9786055708856.
  2. Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 62.
  3. "Macahela Yaşlılar Korosunun En Kıdemlisi Asırlık Çınar Ertürk Sonsuzluğa Uğurlandı". Erişim tarihi: 6 Mayıs 2020.
  4. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 121.
  5. Roland Topçişvili, Gürcistan’ın Tarihsel Demografi Üzerine, Tiflis, 2002, s. 21. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2020.
  6. Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
  7. Nani Putkaradze, Türkiye’nin Karadeniz Kıyılarındaki Gürcü Göçmenler (Gürcüce), s. 95-110. 25 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2020.
  8. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
  9. "Türkiye-Sovyet Rusya Dostluk ve Kardeşlik Andlaşması".
  10. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  11. Şuşana Putkaradze, Çveneburilerin Gürcücesi, Batum, 1993, s. 334.
  12. Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
  13. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
  14. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.