Kintsureti

Kintsureti (Gürcüce: ქინწურეთი; translit.: “kints’ureti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Dereiçi olarak değiştirilmiştir. Dereiçi köyü daha sonra aynı adla Karşıköy’ün bir mahallesine dönüştürülmüştür. 2018 yılında, Karşıköy’ün Dereiçi (Kintsureti) ve Zedubani (eski Yüksekköy köyü) mahalleleri birleştirilerek Zedoban köyü kurulmuştur.

Köyün adı

Gürcüce bir yer adı olan Kintsureti, Gürcücede coğrafi “sırt” anlamına gelen “kintsi” (ქინწი) kelimesinden türemiş olabilir. Bu durumda Kintsureti “sırtlar bölgesi” anlamına gelir. Bu bölgede aile adlarını taşıyan yerleşmelerin varlığından hareketle Kintsureti’nin Kintsuraia (კინწურაია) ya da Kintsuraşvili (კინწურაშვილი) gibi soyadıyla ilişkili olma ihtimali vardır.

Kintsureti adı zamanla Kinshoreti, Kintskureti olarak da yazılmıştır. Nitekim 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar, 1886 tarihli nüfus sayımında köyün adını Kintshureti (Кинцхурети) olarak kaydetmiştir.[1] Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını Kintskuriti (კინწყურითი) biçiminde yazmıştır.[2][3]

Bu yer adı Türkçede Kinshoret ya da Kinshuret biçimini almıştır. Nitekim Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında Kinshoret (كینسخورەت) olarak geçer. Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta ise Kinshuret olarak yazılmıştır.[4][5]

Demografi

Kintsureti köyünde, çevresindeki yerleşim yerlerinde olduğu gibi kadın ve erkeğin birlikte ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında, 1886 yılında yapıldı. Bu sayımda köyde 18 hanede 90 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu sayımda hane başına ortalama 5 kişinin düşmesi ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Kintsureti, Batum oblastı sınırları içinde Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasının (uçastok) Şubani nahiyesinin köylerinden biriydi. Nahiyede ise tamamı Gürcülerden oluşan 1.171 kişi yaşıyordu.[1][6] Daha sonraki bir tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893’te köyün nüfusunun 50 hane olduğunu ve 40 hanenin göç ettiğini yazmıştır.[2][7]

Türkiye sınırları içinde kaldıktan bir yıl sonra Kintsureti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 6 hanede 23 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[8] Nüfusunun bu kadar azalması, Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te tespit ettiği 50 hanelik nüfusunun 40 hanesinin göç etmiş olduğunu göstermektedir. Hane başına ortalama 5 kişinin düştüğü varsayımından yola çıkarak 93 Harbi'nden önce köyde 50 hanede 250 kişinin yaşadığı, 1886 yılına gelindiğinde 160 kişinin göç etmiş, sadece 90 kişinin kalmış olduğu sonucuna varılabilir. 1926 nüfus sayımında köydeki hane sayısı yaklaşık üç kat artmıştı ve köyün nüfusu 15 hanede yaşayan 77 kişiden oluşuyordu.[9]

Kintsureti (Dereiçi) ve Zedubani (eski Yüksekköy köyü) mahallelerin birleştirilmesiyle 2018’de kurulan yeni Zedoban köyünün bu tarihteki nüfusu 161 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 76’sı erke, 85’i kadındı.[10]

Tarihçe

Bir Gürcü yerleşmesi olan Kintsureti, tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesinde yer alır. Antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içindeki köy, erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılda da Osmanlılar tarafından ele geçirildi.

Kintsureti, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Kintsureti, Batum oblastı sınırları içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasında (uçastok) Şubani nahiyesine bağlı bir köydü. Şubani nahiyesi, Kintsureti köyü dışında Zedubani (Зедубани), Şubana (Шубана), Klaskuri (Класкури) ve Çinkuri (Чинкури) köylerini kapsıyordu.[1]

Kintsureti, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'ya imzalanan Moskova Antlaşması’yla Kintsureti’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[11]

Kintsureti 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasının Maradit nahiyesine bağlıydı. 1926 nüfus sayımına göre ise, köy Artvin kazasının bir nahiyesi olan Borçka sınırları içinde kalıyordu.[8][9] Köyün adının 1925’te Dereiçi olarak değiştirilmesine karşın, Dahiliye Vekaleti’nin 1933 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Kinshuret olarak geçer.[5] İçişleri Bakanlığı’nın 1968 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Dereiçi köyü yer almamaktadır. Bu durum Dereiçi köyünün 1933-1968 arasında köy statüsü kaldırılarak Karşıköy’ün mahallesine dönüştürüldüğünü göstermektedir.[12]

2018 yılında, Karşıköy’ün iki mahallesi Kintsureti (eski Dereiçi köyü) ve Zedaubani (eski Yüksekköy köyü) birleştirilerek yeni bir köy olarak Zedoban kurulmuştur.[10]

Tarihsel yapılar

Bugün Karşıköy’ün Dereiçi mahallesi olarak bilinen Kintsureti’nin sınırları içinde iki adet kilisenin varlığı bilinmektedir. Duvarları tespit edilen bir yapının ise ne olduğu belirlenememiştir.

Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla bilinen Fahriye Bayram ve Turgay Yazar 2009 yılında Artvin, Erzurum ve Ardahan illerinde ortaçağ Gürcü mimarisi üzerine yaptıkları yüzey araştırması sırasıdan Karşıköy’ün Dereiçi (Kintsureti) mahallesinde Kintsureti Kilisesi’nin kalıntılarını tespit etmişlerdir. Bu yüzey araştırması raporuna göre, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı bir yapı olan Kintsureti Kilisesi, küçük boyutlu moloz taşlarla dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiştir. O tarihte kilisenin duvarları yaklaşık 1-1.5 metre yüksekliğe kadar sağlam duruyordu. Girişi batı cephe ekseninde bulunan kilisenin doğu tarafında, dıştan düz duvarla çevrelenmiş yarım daire planlı bir apsis ile apsisin iki yanında, zeminden başlayan yarım daire planlı birer niş yer almaktadır. Kintsureti’deki diğeri ise mahallenin merkezinde caminin yanında bulunuyordu ve bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır. Fahriye Bayram ve Turgay Yazar 2009 yılında ayrıca Ortamahalle'de, Keçiketi Mevkii’nde duvar kalıntıları tespit edilmiş, ancak söz konusu yapının işlevi belirlenememiştir.[13][14]

Kaynakça

1. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
2. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 149.
3. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis.
4. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 119.
5. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 455.
6. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 54, ISBN 9789941485244.
7. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 136.
8. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 160, ISBN 9786055708856.
9. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
10. "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
11. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
12. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, 1968, Ankara, 790 s.
13. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 156, ISBN 9789941478178.
14. Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Arahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 2, ISSN: 10177663