Çinkuri

Çinkuri (Gürcüce: ჭინკური; translit.: “ç’ink’uri”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde, Borçka kasabasının yaklaşık 13 km kuzeyinde, Çoruh vadisinin sol yakasında yer alır. 1925 yılında adı Çukur olarak değiştirilen Çinkuri, daha sonra Karşıköy’ün (Heba) mahallesine (Çukur mahallesi) dönüştürülmüştür.

Köyün adı

Günümüzde Karşıköy’ün bir mahallesi (Çukur) olan yerleşim yerinin bilinen en eski adı Çinkuri’dir. Gürcüce Çinkuri (ჭინკური) biçiminde yazılan bu ad, Türkçeye Çinkur olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adını Çinkur (چنقور) olarak yazmıştır.[1] 93 Harbi’nde (1877-1878) Artvin bölgesini ele geçirmiş olan Ruslar ise, 1886 yılındaki nüfus sayımında köyün adını Gürcücesine benzer biçimde Çinkuri (Чинкури) olarak kaydetmiştir.[2] 1922 nüfus cetvelinde Maradid nahiyesinin bir köyü olarak Çinkur (چنقور) biçiminde geçtiği anlaşılan bu ad sehven Çenkavur olarak okunmuştur.[3]

Demografi

Tarihsel Klarceti bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus tespiti Rus idaresi sırasında yapılmıştır. 1886 yılında yapılan bu sayıma göre Çinkuri’de 21 hanede 80 kişi yaşıyor ve köyün nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Çinkuri bu tarihte Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasının (uçastok) Şubani nahiyesinin köylerinden biriydi.[2][4] Beş köyden oluşan nahiyenin toplam nüfusu 1.171 kişiden oluşuyordu ve Çinkuri bu nüfusunun sadece % 7’si kadarını barındırıyordu. Bu tarihte hane başına ortalama yaklaşık 4 kişi düşmesi, ailelerin küçük bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.

Çinkuri’nin 1921’de Türkiye’ye bırakılmasının ardından 1922 yılında yapılan ilk nüfus tespitinde köyde 12 hanede, 24’ü kadı ve 29’u erkek olmak üzere 53 kişi yaşıyordu.[3] 1886 yılı verilerine göre bile köyün nüfusunun azalmış olması, Rus idaresi sırasında köyden Osmanlı ülkesine göç olduğunu göstermektedir. Bu tarihte hane başına düşen ortalama nüfusta da önemli bir değişiklik olmamıştır. Dört yıl sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında ise Çinkuri’nin nüfusu biraz artış göstermiştir. Köydeki hane sayısı bir artışla 13'e çıkmış, köyün nüfusu da 53 kişiden 61 (33’ü erkek ve 28’i kadın) kişiye yükselmiştir.[1]

Son tespite göre eski Çinkuri köyünü de kapsayan Karşıköy’ün nüfusu, 386’sı erkek ve 328’i kadın olmak üzere 714 kişiden oluşmaktadır.[5]

Tarihçe

Tarihsel Tao-Klarceti’nin bir parçası olan Klarceti bölgesinde yer alan Çinkuri’nin kuruluşu hakkında bilgi yoktur. Köyde Çinkuri'nin tarihine ışık tutacak tarihsel kalıntılar da tespit edilmemiştir. Bununla birlikte köyün yer aldığı bölge antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri sınırları içinde yer alıyordu. 16. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge Osmanlılar tarafından ele geçirildi ve Çıldır Eyaleti’nin bir parçası haline geldi.

Çinkuri, yaklaşık üç yüz yıl Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Çinkuri Batum oblastı içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Çinkuri bu tarihte Gonio kazasına bağlı Şubani nahiyesinin bir köyüydü. Bu nahiyede Çinkuri köyü dışında Zedubani (Зедубани), Kintshureti (Кинцхурети), Klaskuri (Класкури) ve Şubana (Шубана) köyleri yer alıyordu.[2]

Çinkuri, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Çinkuri’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[6]

Çinkuri, Türkiye'ye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maradidi nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.[3] Çinkuri’nin adı 1925’te Çukur olarak değiştirildi. Bununla birlikte Çinkur adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır. 1926 nüfus sayımında, Borçka’nın Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir nahiye olduğu dönemde Çukur da bu nahiyeye bağlı bir köydü.[7] Çinkuri 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında köy Çukur adıyla yer almasına karşın, Dahiliye Vekaleti'nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı yayınında Çinkur olarak geçmektedir. İçişleri Bakanlığı'nın 1968’de yayımladığı Köylerimiz adı yayınında yer almamaktadır. Bu kayıtlar Çinkuri (Çukur) köyünün 1933-1968 arasında Karşıköy’ün bir mahallesi haline getirildiğini göstermektedir.[8][9][10]

Kaynakça

1. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 119.
2. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
3. Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
4. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 54, ISBN 9789941485244.
5. "Borçka Karşıköy Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 10 Nisan 2020". 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
6. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
7. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
8. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 89.
9. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 175.
10. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, 970 s.