Çanakkale

Çanakkale, Kuzeybatı Anadolu'da yer alan Çanakkale ilinin merkez ilçesidir. Nüfusu 2019 yılına göre 184.631 kişidir.[1]

Çanakkale
İlçe
Şehir merkezinin havadan görünümü
Ülke	Türkiye
İl	Çanakkale
Coğrafi bölge	Marmara Bölgesi
Belde sayısı	1
Köy sayısı	52
İdare
• Belediye başkanı	Ülgür Gökhan (CHP)
Yüzölçümü
• Toplam	949 km² (366 mil²)
Rakım	2 m (6 ft)
Nüfus  (2018)
• Toplam	180,823
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu	17000
İl alan kodu	286
İl plaka kodu	17
Resmî site http://www.canakkale.gov.tr/

Etimoloji

Çanakkale'nin şu anki bulunduğu yerin adı 19. yüzyılda Kale-i Sultaniye olarak geçmektedir ve bu isim 1890 yılında şehrin resmî adı olarak kayıtlara geçmiştir.[2] Çanakkale Osmanlı zamanında önemli bir kale işlevi görmüş olup, Kale-i Sultaniye (Osmanlı Türkçesi: قلعة سلطانيه ) ya da günümüz Türkçesi ile Sultaniye Kalesi ismi bu işlevin bir kanıtıdır. 17. yüzyılın sonlarından itibaren gelişen çömlek yapımı, şehrin bu konuda ün yapmasını sağlamıştır. Hatta yine bu zamanlarda bir seyyahın yapılan seramiğin kalitesinden etkilenip, bunu Hollanda'nın Delft şehrinde yapılan seramiklerle karşılaştırması şehre Çanak kalesi ismini vermiştir. Çanakkale isminin Yunanca'sı Δαρδανέλλια veya Dardanellia[3], ki bu isim de sonradan Dardanelles olarak İngilizceye çevrilmiştir.[4] 1920'lerden itibaren İngilizler Çanakkale'ye Chanak veya Kale Sultanie demeye başladılar.[5]

Tarihçe

Antik çağdan kalan Troya kalıntıları il sınırları içerisindedir. Bölgede ilk yerleşim yaklaşık 6000 yıl öncesindeki Bakır Çağı'na dayanır.[6] Fakat bu dönemde şehrin kimliği ve yaşayan insanların özellikleri hakkında pek bir şey bilinmemektedir. Yapılan kazı çalışmaları ve çeşitli araştırmalara göre, bölgedeki ilk kalıcı yerleşim izi Kumtepe civarında bulunmuştur. MÖ 4.800 - 4.000 arasına tarihlenen Kumtepe höyüğü, bu tarihten sonra da çeşitli yerleşim izleri içeren tabakalara sahiptir.[7] Bölgedeki kazılar ilk olarak 1934 yılında Cincinnati Üniversitesi'nden  J.L. Caskey ve J. Sperling tarafından yapılmıştır. MÖ 3000 yılında kurulan Troia geçirdiği bir deprem sonucu MÖ 2500 yılında yıkılmıştır.[8] Sonraki yüz yıllarda çeşitli göçlerle kavim dengesi değişen Çanakkale bölgesi, MÖ 7. yüzyılda Lidyalılar'ın hakimiyetine girmiştir.[8] MÖ. 6. yüzyılın ortalarında bölgede Pers egemenliği başlamıştır.[9] Perslerin önemli imparatorlarından Darius ve Xerxes bölgeyi stratejik bir nokta olarak görüp, burayı ellerinde tutmayı amaçlamışlardır. Yunan tarihçi Herodot'a göre Çanakkale Boğazı üzerinde Avrupa'ya geçmek için ilk köprüyü yapan Xerxes'tir.[8][9] MÖ 386'da Spartalılar ile Persler arasında yapılan Kral Barışı sonucu Persler bölgede hakimiyetini güçlendirdi.[10] MÖ 334 yılında Makedonya Kralı Büyük İskender bu bölgeyi Perslerin elinden almak istiyordu. Bu amaçla Çanakkale Boğazı'nı geçerek bugünkü Karabiga yakınlarındaki Kocabaş Çayı (Granikos)'nda iki ordu birbiri ile karşılaştı ve aldıkları büyük bozgun karşısında Persler bölgeyi Büyük İskender'in hakimiyetine bırakarak bölgeden çekilmek zorunda kaldılar.[9] Ancak İskender'in ani ölümü üzerine bölgeyi ünlü komutanlarından Antigonos yönetmeye başlamıştır. O da uzun süre yönetemeden, Balkanlardan gelen Kelt kökenli Galatlar, bölgeye yerleşmişlerdir.[9] MÖ 133'te Bergama Kralı III. Attalos'un vasiyeti üzerine Roma hakimiyetine giren Çanakkale, sonrasında Asia eyaletine bağlanmıştır.[11] Roma İmparatorluğu'nun 395'te Doğu ve Batı diye ikiye ayrılmasından sonra, bölge daha sonradan Bizans adıyla anılacak olan Doğu Roma İmparatorluğu'nun hakimiyetine girmiştir.[11] İmparator Justinian modern Eceabat yakınlarındaki Sestos bölgesinde boğazın kontrolünü sağlamak amacıyla kale inşa ettirmiştir. Bölgede ilk Türk hakimiyeti 11. yüzyıl sonlarında ünlü deniz komutanı Çaka Bey'in seferleri ile başlamıştır. Sonrasında Karesi Beyliği ile devam eden Türk hakimiyeti, 1361 yılında beyliğin savaşsız bir şekilde Osmanlı İmparatorluğu'na katılması ile bölgede yaklaşık 6 asır sürecek bir Osmanlı dönemi başlamış oldu.[11]

Osmanlı dönemi

İlin eski merkezi Biga olup, Cumhuriyet döneminde, Çanakkale Savaşlarında kazanılmış olan zaferlerden dolayı ilin ismi ve merkezi Çanakkale olarak değiştirilmiştir. İlin isminin kökeni ise yörede çok gelişmiş olan çanak-çömlek zanaatinden gelir. Şehrin iki simgesi hâline gelen Kale-i Sultaniye ile çanakçılık özdeşleşince de şehir "Çanakkale" olarak adlandırılmaya başlanmıştır. 1452 yılında Fatih Sultan Mehmet, Papalık Devleti'nin Bizans'a yardımını engellemek ve Çanakkale Boğazı'nın kontrolünü sağlamlaştırmak amacıyla boğazın en dar yeri olan Kilitbahir köyünde Kilitbahir Kalesi'ni yaptırmıştır.[12]

Çanakkale Savaşları

1915 senesinde Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında Çanakkale Savaşları'na sahne oldu. İtilaf Devletlerinin birleşmiş orduları deniz savaşında araç ve personel zayiatı vererek mağlup oldu ve boğazları geçemedi. Daha sonra İtilaf kuvvetleri karadan çıkartma yaptılar. Kara savaşlarında Yarbay Mustafa Kemal'in başarıları sayesinde İtilaf kuvvetlerinin ilerleyişi durdu, iki kuvvet birbirine üstünlük sağlayamadı ve karadan taarruz da başarısızlıkla sonuçlandı.

Demografi

Çanakkale kenti, nüfus açısından Marmara Bölgesi'nde yer alan birçok ilden sonra gelir. Merkez ilçenin 1927'de 8.515 olan nüfusu 1990'da 53.995'e, 2000'de 75.180'e, 2007'de 86.544'e, 2008'de 90.563'e 2016 yılında 143.713'e 2017 yılında 175.032 kişiye ulaşmıştır.

Çanakkale limanı

Çanakkale çarşı

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[13]	44.520	22.789	21.731
1970[14]	48.977	27.042	21.935
1975[15]	52.524	30.788	21.736
1980[16]	62.701	39.979	22.722
1985[17]	73.412	48.059	25.353
1990[18]	81.435	53.995	27.440
2000[19]	104.205	75.810	28.395
2007[20]	115.775	86.544	29.231
2009[21]	125.231	96.588	28.643
2010[22]	136.484	106.116	30.368
2011[23]	135.192	104.321	30.871
2012[24]	143.041	111.137	31.904
2013[25]	149.881	116.078	33.803
2014[26]	155.657	119.806	35.851
2015[27]	159.758	122.613	37.145
2016[28]	Veri yok	Veri yok	Veri yok

Kültür

Çanakkale, binyıllar boyunca farklı toplumların egemenliğinde kalmış, gerek mimarisinde gerek yaşamda onlardan izler taşımaktadır. 1970'li yıllardan itibaren yapılmaya başlayan ticari yatırımlarla ildeki geleneksel toplum yapısı yerini hızla modernize kente bırakmıştır. Ticari yatırımlarla ulaşım kolaylaşmış ve şehrin görünümünün değişmesi böylece başlamıştır. Bugün Çanakkale Türkiye'nin en modern çevrelerindendir. Geniş kaldırımları, temiz caddeleri, bakımlı binaları ile örnek bir şehirdir. Henüz altyapısı tam oturmamışsa da kültürel anlamda Çanakkale ili Türkiye'de önde gelen çevrelerdendir. Toplumda çekirdek aile yaygındır. Toplum, Manavlar, Türkmenler, Pomaklar, Yörükler, Bulgaristan göçmenleri ve az sayıda Kumuk Türkleri ve Çerkes ile Boşnak'tan oluşur. Boşnak ve Yörükler genelde tarım ile uğraşırlar. Fakat halk etnik yapıya göre ayrılmamış birlik içinde yaşamaktadır. Fakat her toplum kendi kültürel yapısını korur. İl ve ilçe merkezlerinde büyük ölçüde modern giyim örnekleri benimsenmiştir. Kırsal kesimden gelen bayanlar, beyaz yemeni adı verilen eşarp ve şalvar ile siyah naylonumsu kumaştan pardösü giyerler, kırsal kesim erkeklerinde ise baskın giyim türü, pantolon, ceket ve kaskettir. Yörede erkeklerin şalvar giydiği pek görülmez. Çanakkale'de üretilen başlıca gıda ürünleri, domates şarap, zeytin, zeytinyağı, sardalya, peynir helvası ve keşkektir.

Çanakkale aynı zamanda her yıl yapılan yüzme yarışmalarının bitiş noktasıdır.[29][30] Bu organizasyonun kökeni İngiliz şair Lord Byron'un efsanevi yüzücü Leander'in hikâyesine özenerek 1810'da bu yüzüşü gerçekleştirmesinden gelir.[31] Truva filmindeki "ahşap at" şehrin sahilinde hâlen sergilenmektedir.[32]

Turizm

Truva filmi setinde kullanıldıktan sonra şehir merkezine hediye edilen Truva Atı

Çanakkale ve diğer ilçeler tarihî ve doğal güzellikler bakımından oldukça zengin olmasına rağmen, bölge olması gerekenden oldukça az turist çekmektedir, turizme fazla yatırım yapılmamaktadır. Her yıl 25 Nisan'da düzenlenen Anzac Günü'nde Avustralya ve Yeni Zelanda'dan gelen binlerce turist bölgeye akın etmekte, turizm genellikle Çanakkale Savaşları'nın yaşandığı Gelibolu, Truva Savaşı'na ev sahipliği yapmış Truva Antik Kenti ve Assos Antik Kenti üzerine odaklıdır. Deniz turizmine uygun olmasına rağmen bu yönde bir yapılanma pek yoktur. Çanakkale il sınırları içinde 5 yıldızlı otel sayısı sadece 1'dir. Yine Çanakkale'de bulunan Gökçeada ve Bozcaada turist çekmektedir.

Çanakkale ilinde 1963 yılından beri her yılın ağustos ayında Uluslararası Troia Festivali gerçekleşmekte, çeşitli sanatsal faaliyetler yapılmaktadır.[33] Her iki yılda bir düzenlenen Uluslararası Çanakkale Bienali de Çanakkale ilinin kültür, sanat ve turizmine katkı sağlamaya aday bir etkinliktir.

Eğitim

Şehir merkezinde bulunan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi'ne ait Çanakkale Stratejik Araştırmalar Merkezi'nden bir görünüm.

İlin tek üniversitesi olan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi'nin (ÇOMÜ) Çanakkale için özel bir önemi vardır. Şehir merkezi nüfusu 100.000 civarında olan Çanakkale'de üniversite öğrenci sayısı 47,897'ü [34], personel sayısı ise 3.000'i geçmektedir. Personel ailesi ile hesaplandığında ise Üniversite'nin öğrenci ve aileler ile birlikte ilde 45.000 nüfusu oluşturduğu görülür. Ayrıca üniversite 12 fakülte ve 20'den fazla yüksekokul ve enstitü ile ilin en önemli kamu kurumu ve istihdam kapısıdır. Üniversite'nin her ilçede en az bir yüksekokulu bulunmaktadır. Çanakkale Fen Lisesi, Çanakkale Sosyal Bilimler Lisesi, Vahit Tuna Anadolu Lisesi başlıca liselerindendir.

Spor

Şehrin tek futbol takımı olan Çanakkale Dardanelspor 1996-99 sezonlarında Süper Lig'de mücadele etmiştir. Daha sonra kademeli olarak 1., 2. ve 3. Lig'de de mücadele etmiştir. Takım 2014-2015 sezonunda 3. Lig'de mücadele etmekte olup şehrin tek voleybol takımı olan Çanakkale Belediyespor (kadın voleybol takımı), 2014-15 sezonunda Türkiye Bayanlar Voleybol 1. Ligi'nde mücadele etmektedir.

Ulaşım

Çanakkale Havalimanı'ndan 2016'dan bu yana günlük Ankara ve İstanbul uçuşları yapılmaktadır. İstanbul'a 07:10'da, İstanbul Atatürk Havalimanı'ndan saat 23:20'de olmak üzere iki uçuş bulunmaktadır ve 2020 itibarıyla bu uçuşlar sadece Türk Hava Yolları firmasınca gerçekleştirilmektedir.

Çanakkale 15 Temmuz Demokrasi Otogarı, 31.694 m² arsa üzerinde inşa edilmiş olup 3.153 m²’lik kapalı alanı vardır. 12 tane şehirlerarası, 11 tane ilçe peronuyla hizmet vermektedir. Şu anda hizmet verdiği binaya Çanakkale Otogarı ismiyle 15 Haziran 2011'de taşınmıştır.[35] 2016'da ismi Çanakkale 15 Temmuz Demokrasi Otogarı olarak değiştirilmiştir.[36]

Şehir içerisinden ve kara yolları geçmektedir.

Çanakkale Feribot İskelesi'nden her gün Eceabat'a, Gelibolu'ya, Gökçeada'ya, Bozcaada'ya vapur seferi yapılmaktadır.

Çanakkale'nin bazı merkezlere uzaklık bilgileri:

Çanakkale-İstanbul: 315 Km

Çanakkale-Ankara: 666 Km

Çanakkale-İzmir: 315 Km

Çanakkale-Bursa: 270 Km

Çanakkale-Antalya: 700 Km

Çanakkale-Balıkesir: 200 Km

Çanakkale-Tekirdağ: 170 Km

Çanakkale'de Yerel Medya

Çanakkale şehir merkezinde yayın yapan 2 yerel TV kanalı, 4 yerel radyo ve çeşitli yerel gazeteler bulunmaktadır. İlçelerde ise Biga'da yerel radyolar, Çan'da yerel radyo kanalı ve diğer ilçelerde çeşitli gazeteler, basın ve yayın kuruluşları bulunmaktadır.

Yerel TV Kanalları

• Ton TV (Çanakkale-Merkez)
• Boğaz TV (Çanakkale-Merkez)

Yerel Radyo Kanalları

• 90.8 Radyo Mega17 (Çanakkale-Merkez)
• 92.7 Radyo Çanakkale (Çanakkale-Merkez)
• 94.0 Radyo TON Kampüs (Çanakkale-Merkez)
• 95.8 Boğaz FM (Çanakkale-Merkez)

Çanakkale İl Genelinde Yayın Yapan Yerel Radyolar

• 88.0 Radyo Pegai (Biga)
• 99.2 Biga FM (Biga)
• 100.5 Çan FM (Çan)

Yerel Gazeteler ve Basın Kuruluşları

• Çanakkale Olay
• İşte Çanakkale
• Çanakkale Aynalı Pazar
• Çanakkale Demokrat
• Çanakkale Hedef Gazetesi
• Çanakkale'nin Sesi
• Kalenin Sesi Gazetesi
• Boğaz Medya
• Çanakkale İçinde

Kardeş şehirler

Avrupa Osnabrück, Almanya[37] Pomezia, İtalya[38] Pardubice, Çek Cumhuriyeti [38] Canberra, Avustralya [38] Kerch, Ukranya [38]

Türkiye Giresun[39] Sur (Diyarbakır)

Saat kulesi - 1918

Ayrıca bakınız

• Çanakkale Boğazı

Kaynakça

1. Çanakkale Nüfusu
2. J.M.Cook, The Troad:An Archaeological and Topological Survey, Clarendon Press Oxford 1973 p.53, and n.3.
3. GALLIPOLI BEFORE GALLIPOLI. Samuel N.C. 2010.
4. California Place Names: The Origin and Etymology of Current Geographical Names. Erwin Gustav Gudde. 1969. p. 84.
5. Prothero, G.W. (1920). Anatolia. London: H.M. Stationery Office.
6. Antik Kentler Cenneti, Çanakkale. Öznur B. Doğangün. 10 Ağustos 2015.
7. Kumtepe.
8. ÇANAKKALE'nin TARİHİ.
9. Antik Tarihi ve Sonrası. Çanakkale 360.
10. ÇANAKKALE'NİN TARİHİ. Çanakkale Mehmet Akif Ersoy İl Halk Kütüphanesi
11. TARİH ÖNCESİ DÖNEMLERDE ÇANAKKALE 24 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Çanakkale İl Özel İdaresi. 2015.
12. Kilitbahir Kalesi. 10 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
13. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
14. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
15. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
16. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
17. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
18. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
19. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
20. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
21. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
22. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
23. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
24. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
25. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
26. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
27. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
28. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
29. Çanakkale'de yüzme yarışları 9 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. TRT Spor.
30. Boğazın Serin Sularında Dostluk Ve Barış Kulaçları Atıldı... 9 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çanakkale Belediyesi. 31 Ağustos 2015.
31. Lord Byron swims the Hellespont 7 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. History.
32. Troy Filminde Kullanılan At. Çanakkale İli Özel Web Sitesi. 3 Kasım 2009.
33. "Çanakkale, 50'nci Troia Festivali'ne hazır". Hürriyet. 27 Temmuz 2013. 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2015.
34. Çomü Öğrenci İşleri 2020 Öğrenci verileri
35. "Çanakkale'nin Yeni Otogarı Hizmete Girdi". Çanakkale İçinde. 15 Haziran 2011. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020.
36. "Çanakkale'ye "Demokrasi Otogarı"". Boğaz Gazetesi. 29 Ağustos 2016. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020.
37. Osnabrück Belediye Başkanı Kardeş Kente Selam Gönderdi 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çanakkale Belediyesi
38. Çanakkale Kardeş Şehirler
39. "Çanakkale'ye Gönüllü Giresun Alayı Karargahı Yapılacak". Milliyet. 2 Mart 2015. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

Dış bağlantılar

• Çanakkale Valiliği sitesi
• Çanakkale Belediyesi sitesi