Rusya'nın cumhuriyetleri

Rusya Federasyonu, 88 federe yapıya (Rusça: субъе́кт(ы), subyekt), birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 21 tanesi Cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet (Rusça: титульная нация, титульная национальность, титульная народность, İngilizce: titular nationality) olarak bilinir. On yıllarca (bazen yüzyıllarca) süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.

Anayasal statü

Cumhuriyetler, Rusya'nın federe yapılanmasındaki diğer birimlerinden farklılık gösterir: kendi resmî dilleri vardır (Rusya Anayasası Madde 68) ve kendi anayasaları vardır. Diğer federal birimlerin, örneğin kray, (yöre)lerin ve oblast (bölge)lerin bu hakkı yoktur. Yine de, diğer federal birimlerde olduğu gibi, Özerk Cumhuriyetlere de tam bağımsızlık tanınmamıştır (Madde 3). Cumhuriyetlerin idari yöneticileri başkandır.

Uygulanmakta olan bağımlılık politik birimlere göre farklıdır. Ama genel olarak içişlerinde idareye geniş bir yetki alanı sağlar. Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla çakışan, cumhuriyet yöneticilerinin yetkilerini ve güçlerini arttırıcı, kanunlar koydular. Lakin federal anayasanın üstünlüğünün kabulüne çalışan Putin yönetimi altında bağımsızlıkları azalmıştır.

İdari yapılanmada cumhuriyetlerin üzerine yedi büyük federal bölge kurulması ve başkanca atanmış valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenliğini güçlendirmiş, federal anayasaya saygıyı arttırmıştır. Ayrıca Putin idarecilerin gücünü azaltıp cumhuriyetlerin yürütme organlarının pozisyonlarını güçlendirmiştir. Cumhuriyetlerin başkanlarını, adayı cumhuriyet meclisinin de kabulü şartı ile, Rusya başkanı tayin etmektedir.

Çoğu cumhuriyette genel olarak çok gücü olmayan ayrılıkçık akımlar bulunmaktadır. Özellikle Tatarlar, Başkirler, Yakutlar ve tabii ki Çeçenler arasında bu ayrılıkçı hareketlere güçlü destek bulunmaktadır. Cumhuriyete isim veren milliyetlerin (Tataristan, Başkortostan, Saha) toplum yapısında yer alan diğer etnik gruplar ayrılma hareketlerine sekte vurmaktadır. (Çeçen savaşının bir sonucu olarak Çeçenistan'da çok az çeçen olmayan etnik grup barınmaktadır.

Kurucu "Federe Cumhuriyetler"

Özerk cumhuriyetler Sovyet Birliğinin kuruluşunda SSCB'nde anayasal birimdi. Günümüzde bu başlığın, Rusya'nın Cumhuriyetleri için aynı şekilde kullanılması yanlıştır. 1993'te Rusya Federasyonu'nun kabul ettiği Rusya Anayasası ile "cumhuriyet" ilan edilmişlerdir. Özerk Cumhuriyet olarak değil, cumhuriyet ilan edilmişlerdir.

Cumhuriyetler listesi

1. Adıgey Cumhuriyeti
2. Altay
3. Başkortostan Cumhuriyeti
4. Buryatya
5. Dağıstan
6. İnguşya
7. Kabardin-Balkar
8. Kalmikya
9. Karaçay
10. Karelya
11. Kırım¹
12. Komi
13. Mari El (Çirmişistan)
14. Mordovya
15. Saha (Yakutya)
16. Kuzey Osetya-Alaniya
17. Tataristan
18. Tuva
19. Udmurtya
20. Hakasya
21. Çeçenya
22. Çuvaşistan

Cumhuriyet	Kıta	Oluşturan Halk ^1	Cumhuriyet nüfusundaki oranı	Oluşturan Halkın: Dil Grubu	Oluşturan Halkın: Dini	Cumhuriyet nüfusundaki Etnik Rus oranı	Nüfus^4
Adıgey Cumhuriyeti (Rusça: Адыгея)	Avrupa	Adige	%24.2	Kafkas	Sunnî İslam	%64.5	447.109 (2002)
Altay Cumhuriyeti (Rusça: Алтай)	Asya	Altay	%33.5	Türkçe	Ak Yang, Lamaizm, Şamanizm	%57.4	202.947 (2002)
Başkortostan Cumhuriyeti (Rusça: Башкортостан)	Avrupa	Başkort	%29.8 Başkır,% 24.1 Tatar	Türkçe	Sunnî İslam	%36.3	4,104.336 (2002)
Buryatya (Rusça: Бурятия)	Asya	Buryat	%27.8	Moğol	Lamaizm	%67.8	981.238 (2002)
Çeçenya (Rusça: Чеченская Республика)	Avrupa	Çeçen^2	% 93.5 Çeçen	Kafkas	Sunnî İslam	unknown^7 % 3.4	unknown^7 1.103.686 (2002)
Çuvaşistan (Rusça: Чувашская Республика)	Avrupa	Çuvaş	%67.7	Türkçe	Ortodoksluk	%26.5	1.346.300 (2002)
Dağıstan (Rusça: Дагестан)	Avrupa	%29.4 Avar,% 16.5 Dargi,% 13.1 Lezgi, % 5.4 Lak,% 4.3 Tabasaran,% 0.9 Rutul,% 0.9 Agul,% 0.3 Tsahur;% 3.4 Çeçen ^3 %14.2 Kumuk,% 1.5 Nogay,% 4.3 Azeri,	%95	Kafkas,Türkçe^5	Sunnî İslam	%4.7	2.576.531 (2002)
İnguşya (Rusça: Ингушетия)	Avrupa	İnguş^2	%77.3 İnguş,% 20.4 Çeçen	Kafkas	Sunnî İslam	%1.2	467.294 (2002)
Kabardey-Balkar (Rusça: Кабардино-Балкарская Республика)	Avrupa	Kabartay, Balkarlar	(Kabartay %55.3, Balkarlar %11.6)	Kafkas,Türkçe	Sunnî İslam, Ortodoksluk^6	%25.1	901.494 (2002)
Kalmikya (Rusça: Калмыкия)	Avrupa	Kalmik	%53.3	Moğol	Tibet Budizmi ("Lamaizm")	%33.6	292.410 (2002)
Karaçay-Çerkes (Rusça: Карачаево-Черкесская Республика)	Avrupa	Karaçay, Çerkes, Abaza ve Nogaylar	(% 38.5 Karaçay,% 11.3 Çerkes,% 7.4 Abaza,% 3.4 Nogay)	Türkçe, Kafkas	Sunnî İslam	%33.6	439.470 (2002)
Karelya (Rusça: Карелия)	Avrupa	Karelya (Finlerle ilişkileri vardır)	% 9.2,% 2 Fin,% 0.7 Vep	Finno-Ugric	Ortodoksluk	%76.6	716.281 (2002)
Kırım (Rusça: Крым)	Avrupa	-	-	Kırım Tatarcası	-	%67.9	2.284.769 (2010)
Hakasya (Rusça: Хакас(с)ия)	Asya	Hakas	%12	Türkçe	Ortodoksluk	%80.3	538.200 (2002)
Komi (Rusça: Коми)	Avrupa	Komiler	%25.2	Finno-Ugric	Ortodoksluk	%59.6	1.018.674 (2002)
Mari El (Çirmişistan) (Rusça: Марий Эл)	Avrupa	Mariler (Çirmişler)	%42.9	Finno-Ugric	Ortodoksluk	%47.5	727.979 (2002)
Mordovya (Rusça: Мордовия)	Avrupa	Mordovyalılar	%31.9	Finno-Ugric	Ortodoksluk	%60.8	888.766 (2002)
Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti (Rusça: Северная Осетия-Алания)	Avrupa	Osetyalı	%67.2	İranlı	Ortodoksluk, Sunnî İslam	%23.2	710.215 (2002)
Saha (Yakutistan) (Rusça: Саха (Якутия))	Asya	Yakut	% 45.5	Türkçe	Ortodoksluk, Şamanizm	% 41.2	949.280 (2002)
Tataristan (Rusça: Татарстан) (aynı zamanda Tatarya veya Tartari diye de anılır)	Avrupa	Tatar	% 52.9	Türkçe	Sunnî İslam	% 39.5	3.779.265 (2002)
Tuva (Rusça: Тыва)	Asya	Tuvalılar	% 82,04[1]	Türkçe	Tibet Budizmi ("Lamaizm"), Şamanizm	% 16,27 (2010)	311.637 (2014[2])
Udmurtya (Rusça: Удмуртская Республика)	Avrupa	Udmurtlar	% 29.3 Udmurt,% 0.2 Besermiyan	Finno-Ugric	Ortodoksluk	% 60.1	1.570.316 (2002)

Notlar

¹ Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.

1. Kabardin-Balkar, Karaçay-Çerkes, ve Dağıstan birden fazla ismini oluşturan halka sahiptir.
2. Çeçen-Inguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti,Çeçen ve İnguş adları üzerine kurulmuştu. 1991'de Çeçenistan ve İnguşya ya da İnguşetya adı altında iki ayrı Cumhuriyete ayrılmıştır.
3. Dağıstan halkını oluşturan on ana etnik topluluk: Agullar, Avarlar, Dargınlar, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Rutullar, Tabasaranlar, ve Sahurlar'dır.
4. Bu tablodaki tüm nüfus değerleri yaklaşık rakamlardır.
5. Balkarlar, Karaçay, Kumuklar ve Nogaylar Türk'tür; Abazalar, Agullar, Adıgeler, Avarlar,Çeçenler, Çerkesler, Darginlar,İnguşlar,Kabartaylar, Laklar, Lezginler, Rutullar, Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklarıdırlar.
6. Kabartayların tamama yakını ve Balkarların tamamı ise Hanefi/Müslümandır.
7. Çeçen savaşı mülteci göçleriyle sonuçlanmış ve nüfus değerlerine ulaşmayı imkânsız hale getirmiştir. Birçoğu başka yerde yaşasalar da "Çeçenya yurttaşı" kabul edilmektedir, İnguşya'nın birçok yöresindeki Çeçen sığınmacılar için de durum böyledir. Çeçen-İnguş Özerk SSC'de, 1989'da 1.270.429 olan oplam nüfus içinde Ruslar %23.1, Çeçenler %57.8, İnguşlar % 12.9 kadar idiler.

Kaynakça

1. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 27 Nisan 2012 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi Tuva'daki Tuva Türklerinin nüfus oranı
2. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2014 Ocak ayı verileri