Suudi Arabistan'ın birleşmesi

Suudi Arabistan'ın birleşmesi 1902 ve 1932 yılları arasında İbni Suud'un liderliğinde günümüzdeki Suudi Arabistan Krallığının Arap Yarımadasında bulunan çeşitli kabile, emirlik ve krallıklarla birlikte Arap Yarımadasının büyük bir kısmını ele geçirdiği askeri ve politik süreç.

Suudi Arabistan'ın Diriye Emirliğinden farklılığını vurgulamak ve Necd Emirliği olarak da adlandırılan İkinci Suudi Devleti ile karıştırılmaması için Suudi Arabistan yerine Üçüncü Suudi Devleti adlandırılması da kullanılmaktadır.

El Suud, 1893'te Osmanlı İmparatorluğunun egemenliğinde bulunan Irak'tan sürülmüş ve bunu İkinci Suud Devleti ve Raşidi Hanedanının yönetimindeki Cebel Şammar Emirliğinin kuruluşu izlemişti. İbni Suud 1902'de, Suud Hanedanının eski başkenti Riyad'ı yeniden ele geçirdi. 1913 ve 1926 yılları arasında Necd, El Hasa, Cebel Şammar, Asir ve Mekke ile Medine'nin içinde olduğu Hicaz ele geçirildi. 1927'den Suudi Arabistan Krallığının ilan edildiği 1932'ye kadar El Hasa ve Katif'in alınmasıyla ortaya çıkan coğrafi politik alana Necd ve Hicaz Krallığı adı verildi.

Arka zemin

İbni Suud. 1934'te Suudi Arabistan'ın kurucusu.

Şerif Hüseyin, Mekke Şerifi ve Hicaz Krallığı kralı.

Ahmed Tevfik Paşa, Osmanlı Sadrazamı

Ayrıca bakınız: İkinci Suudi Devleti

Daha sonradan Vahhabiliğin kurucusu olarak anılacak bir din adamı olan Muhammed bin Abdülvahhab ve Muhammed bin Suud arasında Diriye Antlaşmasının yapılmasına müteakiben temelinde Vahhabi İslamın kesin bir biçimde savunulduğu Birinci Suudi Devleti (Diriye Emirliği) kuruldu.

Arabistan'ın merkezi alanında Necd bölgesinin ortaya çıkışı ve Mekke'nin 1802'de ele geçirilmesiyle Arap Yarımadasının büyük bir kısmı Birinci Suudi Devletine geçti.

Osmanlı İmparatorluğunca Hicaz ayaklanmasını bastırmak üzere Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa görevlendirildi. Mehmet Ali Paşa Hicaz seferine çıkarak Mekke'yi Suudlardan geri aldı. Oğlu İbrahim Paşa kasaba kasaba yaptığı fetihlerle Necd içlerine doğru ilerledi ve Suudi Vahhabilerin merkezi Diriye'ye ulaştığında 1818 kışına kadar birkaç ay süren bir kuşatma ile Diriye'yi aldı. Ardında Suud ailesinin çoğunu ve İbni Abdülvahhabı Mısır'a ve İstanbul'a gönderdi. Son Suud imamı Abdullah bin Suud İstanbul'da idam edildi ve Birinci Suud Devletinin son imamı oldu.

Suud Hanedanı sürgünde bulunduğu dönemde Turki bin Abdullah'ın Riyad'ı aldığı 1824'te kurulup 1891'de Raşidilerle yapılan Muleyda Muharebesi ile sona erdiği kabul edilen İkinci Suud Devletini kurmaya girişti. Birincisi ile karşılaştırıldığında İkinci Suudi Devleti daha az genişleme göstermişti.

Tarihçe

Suudi'lerin Riyad'ı alışı

Ana madde: Riyad Muharebesi (1902)

1901'de, daha sonradan İbni Suud olarak adlandırılacak olan Abdurrahman bin Faysal'ın oğlu Abdülaziz bin Suud Kuveyt Emirinden Raşidilerin elindeki Riyad'a saldırmak üzere destek talebinde bulundu. Daha önceden Raşidilerle birkaç kez savaşmış olan Kuveyt Emiri bu isteme olumlu yanıt vererek İbni Suud'a at ve silah desteğinde bulundu. Adamların sayısında kesinlik olmamakla birlikte genellikle 40 kadar adamını ona bıraktığı düşünülmektedir.

Ocak 1902'de İbni Suud ve adamları Riyad'a ulaştılar. İbni Suud az miktardaki güçleriyle Masmak Kalesi'ni zapt edip İbni Ajlan'ı öldürdükten sonra bir gece içinde kenti ele geçirebileceğini düşündü. Kenti ele geçirmesiyle Necd ve Hasa Emirliği dönemi başladı.

Suudi–Raşidi Savaşı

Ana madde: Suudi–Raşidi Savaşı

Birinci Suud Savaşı ya da Kasim Savaşı yeni doğan Necd Sultanlığının Suud Krallık güçleri ile Raşidlerin Hail Emirliği (Cebel Şammar) arasında oldu. Savaş boyunca yapılan birkaç muharebe El Kasim bölgesinin Suudlarca 13 Nisan 1906'da yapılan aldatmalı bir savaşla alınması ile sonuçlandı. Diğer çarpışmalar 1907'ye kadar sürdü.

El Hasa ve Katif

İbni Suud 1913'te İhvan adı verilen Vahhabi Bedevilerin desteğiyle Osmanlılardan Hasa'yı alarak alanı 1871'e kadar kontrolünde bulundurdu. El Hasa ve Katif emirliğe dahil edildi. Bölgede yaşayan halk hem şii hem de sünni inanışlardan olup Şiilere sert cezalar uygulandı.[1]

Kuveyt-Necd Savaşı

Ana madde: Uqair Protokolü 1922

İbni Suud Kuveyti topraklarına katmak istemesi nedeni ile Kuveyt-Necd savaşı meydana geldi.[2][3] İbni Suud Kuveyt topraklarının kendisine ait olduğu hususunda ısrarını sürdürdü.[3] Kuveyt ve Necd arasında yapılan şiddetli çarpışmalarda yüzlerce Kuveytli hayatını kaybetti. Savaş 1919-1920 yılları arasında ara sıra meydana gelen sınır çarpışmalarıyla sürdü.

Kuveyt-Necd Savaşının ardından İbni Suud Kuveyt'e karşı 1923'ten 1937'ye kadar 14 yıl süren sert ticari ambargo uyguladı.[2][4] Suud ekonomik ve askeri saldırısı Kuveyt'in mümkün olduğunca fazla miktarda toprağını ilhak etmek amacını taşıyordu.[2] Kuveyt temsilcisinin bulunmadığı 1922 Uqair Protokolünde Kuveyt ve Necd sınırları belirlendi.[2] İbni Suud burada Percy Cox'u Kuveyt topraklarının 2/3'ünün kendisine verilmesine ikna etti ve Kuveyt topraklarının yarısından fazlası Suud'lara geçti.[2] Akir (Uqair) konferansının ardından da Kuveyt üzerindeki Suud ambargosu ve aralıklı Suud saldırıları sürdü.[2]

I. Dünya Savaşı yılları

Ana madde: Jarrab Savaşı ve Darin Antlaşması

Ayrıca bakınız: Hicaz ayaklanması

I. Dünya Savaşı yıllarında 1915 yılı Aralık'ta İngiltere'nin servis elemanı William Henry Irvine Shakespear aracılığı ile İbn Suud ile başladığı görüşmeler Darin Antlaşması'yla sonuçlandı. Shakespear'in Jarrab Savaşı'nda hayatını kaybetmesinden sonra İngiltere İbni Suud'un rakibi Hicaz Emiri ve Mekke Şerifi Haşimi Hüseyin bin Ali'yi desteklemeye başladı. İngiltere'ten politik tanınma talebinde bulunan Şerif Hüseyin McMahon ile yazışmalarında, bilinen adıyla McMahon-Hüseyin Yazışmaları'nda, Osmanlıya İngiltere ile birlikte saldırması karşılığında desteğinin Kuveyt, Aden ve Suriye kıyısı dışında olmak üzere Mısır ve İran arasında toprakla ödüllendirileceği teminatını aldı. Haşimi Şerif Ali ile yapılan görüşmelere rağmen İngiltere Ali'nin muhalifi Suud Hanedanını İngiltere mandası olarak kabul eden Darin Antlaşmasına girdi. Suud, Osmanlı müttefiki İbni Raşid'le tekrar savaşmayı taahhüt etti. İbni Raşid'e düzenleyeceği saldırının masrafları için kendisine bir miktar da aylık bağlandı.

Birinci Necd–Hicaz Savaşı

Ana madde: Al Khurma anlaşmazlığı

Birinci Suud (Necd)-Haşimi (Hicaz) Savaşı ya da diğer adıyla Hurma anlaşmazlığı 1918-1919 yılları arasında Necd Emiri İbni Suud ile Haşimi Hicaz Krallığı arasında yaşandı. Savaş Arabistan'da üstünlük kurmak üzere tarihsel bir çatışma kapsamına ulaştı.[5] Savaş Haşimilerin yenilgisi ve Suudiler ve müttefiki İhvan'ın el Hurma'yı ele geçirmesiyle sonuçlandı. İngiliz müdahelesi ile Haşimilerin tümüyle çökmeleri önlendi ve 1924'te sona erecek bir ateşkes imzalandı.

Hail'in alınması

Ayrıca bakınız: Cebel Şammar

Suud'ların İhvan kabileleriyle birlikte Hail Emirliğine (Cebel Şammar) saldırısıyla Raşidilerin elindeki Hail'in alınması İkinci Suudi-Raşidi Savaşı olarak da değerlendirilmektedir. Suudiler 2 Kasım 1921'de Cebel Şammar'ın tümünü ele geçiridiler ve ardından Necd Emirliğine dahil ettiler.

Transürdün'e düzenlenen saldırılar

Ana madde: İhvan'ın Transürdün saldırıları

Suud destekçisi Vahhabi Bedevi militanı ve göçebe bir Necd kabilesi olan İhvan'larca 1922 ile 1924 yılları arasında Transürdün'e yönelik bir dizi yağma saldırıları gerçekleştirildi. Bu saldırılar İbni Suud tarafından düzenlenmiş olmasalar da İbni Suud müttefikince düzenlenen bu saldırılara sessiz kaldı ve durdurmak için de bir girişimde bulunmadı. Hicaz'dan şerifileri çıkarmasından sonra artan bir eleştirel ve olumsuz tutum takınmasından sonrasında da İhvan saldırıları açık bir anlaşmazlığa doğru ilerleyerek geçmişin etkileriyle sürdü.

1920 başlarında İhvan'ın Vahhabi istilaları Necd'den emir Abdullah'ın Transürdün'ün güney topraklarına düzenlediği saldırılar Abdullah'ın Transürdün topraklarına yönelik ciddi bir tehdit oluşturduğunda[6] emir bunlarla baş edebilmek için bölgede Amman'a 3 km. mesafedeki Marka'da küçük bir hava kuvveti bulunduran İngilizlerin desteğini aldı.[6]

1921 Irak saldırısı

İhvan'lar 1921'de Irak'ın güneyine saldırdıklarında Şii köylerini yağmalayarak 700 kişiyi katlettiler.

İkinci Necd–Hicaz Savaşı

Abdülaziz bin Suud haşimileri Hicaz'dan çıkarmak için 1924-1925 yıllarında Hicaz Krallığı ile savaş başlattı. Sefer 1925 sonunda Cidde'nin Haşimilerden alınmasıyla sonuçlandı. 1926'da elde edilen topraklarla birlikte Suud toprakları için Necd ve Hicaz Krallığı adı kullanılmaya başlanıldı.

İhvan isyanı

İhvan ayaklanması

İhvan Ayaklanmasında İhvan askerleri. Ayaklanmada İhvan'lar ittifak halinde bulunan İngiltere, İbni Suud ve Kuveyt güçlerine saldırdılar.

1920'lerde Suud yayılması yavaşladığında İhvan'ın içinden bir grup özellikle Haşimi toprakları olan Transürdün yönüne kuzeye doğru yayılmayı sürdürmek istediler. İngiltere ile yapılan anlaşma nedeni ile Suud-İhvan güçleri Orta Arabistan'da bulunan bazı yerleri işgal etmedi. Abdülaziz İngiltere ile ters düşmemeye özen gösteriyordu ama İhvan'a Vahhabi olmayan herkesin kafir oldukları öğretilmişti. İhvan'ın iki kabile şefi, Muteyr kabilesinden Faysal el Daviş ve Kuteybe kabilesinden Sultan bin Becad Abdülaziz'i yumuşak davranmakla suçladılar ve hatta sonraları anlatıldığına göre Suudların sapı bulunmayan bir deve çantası kadar kullanışlı olduğunu söylediler.

29-31 Mart 1929'da Riyad'ın 260 km. kuzeybatısındaki el Zülfi'de karşılaşan 10 bin kişilik İhvan ve 30 bin kişilik Suud güçleri arasındaki Sabilla Muharebesinde İhvan'lar mağlup edildi. Muharebenin ardından Avazim ve Cebel Şammar dolaylarında ek çarpışmalar olmakla birlikte ayaklanma 1930'da bastırıldı. Hayatta kalanlar hapsedildi.

Suudi Arabistan Krallığının ilan edilişi

23 Eylül 1932'de Suudi Arabistan Krallığının kuruluşu ilan edildi. İbni Suud'un büyük oğlu Suud 1933'te veliaht prens ilan edildi.

Sonuçlar

Asir'in ilhak edilmesi

Ayrıca bakınız: İdrisi Emirliği

Asir, Hicaz ve Necd

1906'da Muhammed bin Ali El İdrisinin Osmanlı'ya isyan ederek kurduğu İdrisi Emirliği Suudi Arabistan tarafından 1934'teki tümüyle ilhakına değin var olan kısa ömürlü bir emirlik oldu. Günümüz Suudi Arabistan'ının güneyinde bulunan Asir bölgesi 1871'den itibaren Birinci Dünya Savaşı yıllarına değin Osmanlı idaresinde bulunmaktaydı. Hasan ibn Ali Al Ayde (El Aid)'ın Abha yönetimiyle fiili olarak bağımsız duruma gelmişti. İbni Ayde'ın torunu Yahya bin Hasan el Ayd'ın Abha'da bağımsızlık ilan ederek 1920'de İbni Suud'a katılmasından sonra İdrisi Emirliği 1934'e kadar Suud devletince tedricen elde edildi.

Suudi–Yemen Savaşı

Ana madde: Suudi-Yemen Savaşı

Yemen'in Osmanlı İmparatorluğundan ayrılmasından sonra Yemen'de bir Zeydi imamı olan Muhammed bin Yahya Hamiddin ve neslinden gelenlerin yönetimindeki Yemen devleti oluştu. Yemenin Asir'de hak iddia etmesiyle 1933'te Suud-Yemen Savaşı başladı. 1934'te Foreign Affairs Dergisi'nde yazan tarihçi Hans Kohn bu çatışmayı bazı Avrupalı gözlemcilerin gerçekte İngiliz ve İtalyan çıkarlarının bir çatışması olarak değerlendirmek eğiliminde olduklarına değindi. Suudların İngiltere ile Yemen'in İtalya ile bağlarının bulunmasına karşın netice olarak iki emir arasındaki rekabetin iki ülke arasındaki rekabeti beslemeyeceği değerlendirmesini yaptı.

İhvan Hareketi

Ana madde: İhvan

İhvan (Kardeşler) ile ilgili net bilgiler oldukça az olmakla birlikte göçebe Vahhabi Bedevilerden oluşmaktadırlar. Suud'ların Arap Yarımadasında genişlemelerinde önemli rol oynamışlardır.[7]

Ayrıca bakınız

• Suudi Arabistan coğrafyası
• Suudi Arabistan – Birleşik Arap Emirlikleri sınır tartışması
• Suudi–Kuveyt tarafsız alanı
• Suudi–Irak tarafsız alanı
• Sykes-Picot Anlaşması

Dipnotlar

Riyad Muharebesi (1902) – 37 ölü.

Dilam Muharebesi (1903) – 410 ölü.

Suudi–Raşidi Savaşı (1903–1907) – 2,300+ ölü.

El Hasa ve Katif'in alınması (1913) - bilinmiyor.

Jarrab Muharebesi (1915)

Kanzaan Muharebesi (1915)

Birinci Necd-Hicaz Savaş (1918-1919) – 1,392 ölü.[8]

1921 İhvan'ın Irak saldırısı - 700 ölü

Kuveyt–Necd Sınır Savaşı (1921) – 200+ ölü.[8]

Hail'in alınması (1921) - bilinmiyor

İhvan'ın Transürdün saldırıları (1922–1924) – 500–1,500 ölü.

Hicaz'ın Suudlarca ele geçirilmesi (1924–1925) – 450+ ölü.[8]

İhvan ayaklanması (1927–1930) – 2,000 ölü[8]

Kaynakça

1. Jones, T. Embattled in Arabia. 03 June 2009.
2. Mary Ann Tétreault (1995). The Kuwait Petroleum Corporation and the Economics of the New World Order. ss. 2-3.
3. Michael S. Casey. The History of Kuwait. ss. 54-55.
4. Mohammad Khalid A. Al-Jassar (2009). Constancy and Change in Contemporary Kuwait City: The Socio-cultural Dimensions of the Kuwait Courtyard and Diwaniyya. s. 80.
5. Mikaberidze. P.799
6. Salibi, Kamal S. The modern history of Jordan. p. 104
7. Commins 2006, ss. 80–94
8. "University of Central Arkansas, Middle East/North Africa/Persian Gulf Region". 7 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2016.

Başvuru kaynakları

• Almana, Mohammed (1982). Arabia Unified: A Portrait of Ibn Saud. Londra: Hutchinson Benham. ISBN 0-09-147290-3.
• Commins, David (2006). The Wahhabi Mission and Saudi Arabia. Londra, New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-080-2.
• Helms, Christine Moss (1981). The Cohesion of Saudi Arabia. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Kohn, Hans (Ekim 1934). "The Unification of Arabia". Foreign Affairs. 13 (1). ss. 91-103. doi:10.2307/20030644.
• Lacey, Robert (2009). Inside the Kingdom: Kings, Clerics, Modernists, Terrorists, and the Struggle for Saudi Arabia. New York: Viking. ISBN 978-0-670-02118-5.
• Lacey, Robert (1982). The Kingdom. New York: Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 0-15-147260-2.
• Al-Rasheed, Madawi (2010). A History of Saudi Arabia (2nd bas.). New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-74754-6.
• Troeller, Gary (1976). The Birth of Saudi Arabia: Britain and the Rise of the House of Sa'ud. Londra: Routledge. ISBN 0-7146-3062-4.
• Vassiliev, Alexei (1998). The History of Saudi Arabia. Londra: Saqi. ISBN 0-86356-935-8.

Dış bağlantılar

• Hous of Saud8 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,PBS Belgeseli (2005) Frontline (U.S. TV series)