Zerzevan Kalesi

Zerzevan Kalesi, Diyarbakır ile Mardin arasında, Çınar ilçesine bağlı Demirölçek mahallesi sınırları içinde yer alan tarihî yapı ve askerî yerleşim alanı.

Zerzevan Kalesi'nin havadan görünümü

Roma İmparatorluğu döneminde sınır garnizonu olarak kullanılmıştır. Diyarbakır'daki en önemli Doğu Roma eserlerinden kabul edilen kale,[1] 2020'de Dünya Mirası Geçici Listesi'ne girmiştir.[2]

Diyarbakır-Mardin karayolunun kırk beşinci kilometresinde, yoldan 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepede bulunur. Kalede 2014 yılına başlayan kazılar sonucu 12 metre yüksekliğinde, bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 22 metre yüksekliğinde gözetleme kulesi, kilise, saray, konut, kaya mezarları, hamamlar, tahıl ve silah depoları ile 54 su sarnıcı ortaya çıkarılmış.[3] ve kale yerleşimi turistlerin ziyaret ettiği bir ören yeri haline gelmiştir. Diyarbakır tarafında 2017 yılında bulunan Mitras Tapınağı günümüzde kalenin en çok ilgi çeken yapısı konumundadır[4]

Geçmişi

İlk inşa edildiği dönem kesin olmamakla birlikte Zerzevan'da Asur döneminde Kinabu olarak adlandırılan bir kalenin varlığı ileri sürülmektedir. Bu kalenin Pers döneminde de kullanıldığı düşünülür.[5] Zerzevan Kalesi’nin antik ismi büyük ihtimalle Samachi'dir.[5]

Mevcut mimari kalıntılar ve kazı çalışmalarında ele geçen buluntular, alanın M.S. 3. yy’da kullanıldığını; 639'da İslam ordularının gelişine kadar önemini koruduğunu gösterir.[5] Yerleşimin surları ve yapıları büyük olasılıkla I. Anastasios ve I. Justinianos dönemlerinde onarılmış, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir.[6]

Su bakımından zengin vadide yerleşik ve tarımla uğraşan insanların sığınacağı bir yer konumunda olduğundan kaledeki yerleşimin sadece askerlerin kaldığı bir yer değil, aynı zamanda sivillerin yaşadığı bir yer olduğu düşünülmektedir.[5] Bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde stratejik bir Roma sınır garnizonu olarak birçok Roma- Sasani mücadelesine tanıklık etmiştir. İslam orduları tarafından fethinden sonra Zerzevan'ın bulunduğu alan jeopolitik önemini kaybetmiş; 1890'lı yıllara kadar geçici barınaklar dışında alan kullanılmamıştır.[5]

Kaleye 1890’lı yıllarda bir aile yerleşmiş; su sıkıntısı ve ulaşım zorluğu gibi nedenlerle 1967'de 30 hanelik bir topluluk halinde kaleden aşağıya inip bir kilometre mesafede Zerzevan Köyü adıyla yeni bir köy (bugünkü ismi Demirölçek) kurmuşlardır.[7] Zerzevan ismi Kürtçe'deki altın kelimesinden türetilmiş, yerleşime köy burada bulunurken verilmiş olmalıdır.[5]

Kalede kazılar ilk olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün izni ile 2014 yılında başladı. Kazılardan önce bilinmeyen yerleşimde kazılarda ortaya çıkarılan gözetleme-savunma kulesi, surlar, Mithraeum, yeraltı sığınağı, kilise, askeri-sivil konutlar, yeraltı ibadethanesi, sunaklar, kaya mezarları, su kanalları gibi yapılar ulusal ve uluslararası alanda ilgi uyanıdrmış ve turistlerin ziyaret ettiği bir ören yeri haline gelmiştir.[5]

Yapılar ve Surlar

Savunma amaçlı inşa edilen askeri yerleşimin güneyinde kamu yapıtlarının (gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, arsenal, kaya sunağı) kalıntıları yer alır; kuzeyinde ise cadde-sokaklar ve konutların izleri görülür. Konutların bulunduğu alanda su sarnıçları, yeraltı ibadethanesi, yeraltı sığınağı ve işlevi bilinmeyen bazı yapılar vardır.

Yerleşim, 12–15 m. yüksekliğinde, 2,1 - 3,2 m. kalınlığındaki surlarla çevrelenmiştir. 1,2 km. uzunluğundaki sur duvarına belirli aralıklarla yerleştirilmiş 10 adet burç ve 2 kule mevcuttur. Yerleşimin güneyindeki üç katlı büyük kulenin 19.2 m.’ye kadar olan kısmı korunmuş, orijinal yüksekliğinin ise 21 m. olduğu tespit edilmiştir.[5]

Surların dışında ise su kanalları, sunu çanakları ve taş ocakları ile nekropol bulunmaktadır.

Kaynakça
  1. "Zerzevan Kalesi". 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017.
  2. "Zerzevan Castle and Mithraeum" (İngilizce). UNESCO. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
  3. "Zerzevan Kalesi'nde 1500 Yıl Önce Kapatılan Gizli Geçit Bulundu". 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2017.
  4. "Zerzevan Kalesi'nde Mitras Tapınağı Bulundu". 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
  5. Coşkun, Aytaç. "Zerzevan Kalesi". Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları : 19. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
  6. "Diyarbakır'da bulunan Zerzevan Kalesi için UNESCO süreci başladı 15". Bir Gün gazetesi, 9 Ocak 2020. 10 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.
  7. Kaya, Selim. "Zerzevan Kalesi". Atlas dergisi Sayı:261 Aralık 2014. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.