Ölçek, Ardahan

Ölçek, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Ölçek
Köy

Ardahan'ın konumu
Ölçek
Ölçek'in Ardahan'daki konumu
Ülke Türkiye
İl Ardahan
İlçe Merkez
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
Rakım 2.044 m (6.706 ft)
Nüfus
 (2019)
 • Toplam 618
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0478
İl plaka kodu 75
Posta kodu 75110
Resmî site

Köyün eski adı

Ölçek’in eski adı Orçoki (ორჩოკი), Osmanlıca kaynaklarda Orçok olarak geçer. Nitekim köyün adı, 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan adlı tahrirde Orçok (اورچوك), Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 adlı tahrirde Orçok (اورچوق) olarak kaydedilmiştir.[1][2] Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Ölçek olarak geçer. Bu kayıt Orçok adının, “yabancı kökten geldiği” için bu tarihten önce değiştirildiğini göstermektedir.[3]

Tarihçe

Tao-Klarceti içinde yer alan tarihsel Artaani bölgesindeki yerleşim birimlerinden biri olan Orçoki'nin kuruluşu ve tarihi hakkında bilgi yoktur. Köydeki kale ve kiliselerin varlığı ile adının erken Osmanlı kayıtlarında geçiyor olması, Orçoki’nin Gürcü yönetiminden Osmanlı yönetimine geçtiği 16. yüzyıldan önce de yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. 1595 tarihli Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahririne göre Orçoki, Ardahan-i Büzürg livasına bağlı Meşe nahiyesinde yer alan bir köydü.[1] 17. yüzyılın sonlarında da Çıldır Eyaleti içinde yer alan Ardahan-i Büzürg sancağına bağlı Meşe nahiyesine köy olarak kaydedilmiştir.[2] Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Orçoki, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Orçoki, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında fiilen Türk kuvvetlerin eline geçti.[4] Aynı yıl imzalanan Kars Antlaşması’yla da Türkiye’ye bırakıldı.

Tarihsel yapılar

Orçoki tarihsel Artaani bölgesinde birkaç tarihsel yapıya sahip yerleşmelerden biridir. Burada üç kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Kiliselerden biri 10. yüzyılda inşa edilmiş tek nefli bir yapıdır. Günümüzde büyük ölçüde yıkık olan kilise, Ölçek köyünün içinde yer alır. İkinci köy kilisesi de bugün yıkık durumdadır. Tek nefli bir yapı olan bu kilise, köyün merkezinin 1,5 km kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Kilisenin bulunduğu yerin eski bir yerleşme olduğu sanılır.[5] Üçüncü kilise, köyün merkezinin 5 km kuzeydoğusunda, Orçoki Kalesi'nin de bulunduğu eski bir köy yerleşmesi olan "Kalecik"te yer alır. Bugün yıkık durumda olan kilisenin bir duvarında Gürcüce yazı vardır.[6] Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Fahriye Bayram bu üç kiliseyi Ardahan’daki tek nefli Gürcü kiliseleri arasında sayar.[7]

Orçoki’deki kale (55 × 48 m), harç kullanılmadan inşa edilmiş büyükçe bir yapıdır. Köyün merkezinin 5,2 km kuzeydoğusunda, Kura Nehri’nin sağ kıyısında yer alır. Köylüler bu kaleyi “Kalecik” olarak adlandırmaktadır. İki metre kadar yükseklik olan kale duvarlarının kalınlığı ise 2-3 metredir. Yıkık durumdaki kalede, geride kalan yıkıntılarından yüksek bir kulesi olduğu anlaşılmaktadır. Kalecik Kilisesi, kalenin 300 metre yakınındadır.[8]

Coğrafya

Köy, Ardahan il merkezine 15 km uzaklıktadır.[9] Kars-Ardahan, Ardahan-Damal ve Arhan-Çıldır karayolları köyün yakınından geçmektedir. Ardahan merkezin doğusunda bulunan köy içerisinden Ölçeksuyu geçmektedir. Köy içerisindeki yükselti Ziyaret Tepe olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca köyün batısındaki orman arazisinde doğarak köyden geçen Çermesuyu (Taşlıdere) mevcuttur. Köyün her iki tarafında bulunan tepelik alanlarda sarıçam ormanları ve geniş yaylalar bulunmaktadır.

Nüfus
Yıllara göre köy nüfus verileri
2019 618[10]
2018 638[10]
2017 645[10]
2016 658[10]
2015 666[10]
2014 672[10]
2013 685[10]
2012 689[10]
2011 678[10]
2010 689[10]
2009 711[10]
2008 723[10]
2007 719[10]
2000 808[9]
1990 1.083[9]
1985 1.415[9]

Kaynakça
  1. Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 2. cilt, s. 460 ve 3. cilt, s. 528.
  2. Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 301.
  3. Köylerimiz, İstanbul, 1933, s. 603.
  4. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  5. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 196, ISBN 9789941478178.
  6. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 199, ISBN 9789941478178.
  7. "Fahriye Bayram, "Ardahan'ın Gürcü Mimarisi İçerisindeki Yeri"". 13 Kasım 2019. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2019.
  8. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 359-360, ISBN 9789941478178.
  9. "Ölçek Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.