Akyaka, Ardahan

Ağzıpek, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Akyaka
Köy

Ardahan'ın konumu
Akyaka
Akyaka'nın Ardahan'daki konumu
Ülke Türkiye
İl Ardahan
İlçe Merkez
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
Rakım 1.795 m (5.889 ft)
Nüfus
 (2019)
 • Toplam 249
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0478
İl plaka kodu 75
Posta kodu 75110
Resmî site

Köyün eski adı

Tarihsel Artaani bölgesinde yer alan Akyaka köyünün bilinen en eski adı Kodistskaro'dur Gürcüce bir ad olan Kodistskaro (კოდისწყარო), iki kelimeden (კოდი: "tekne"; სწყარო: "pınar") oluşur ve "Teknepınar" anlamına gelir. I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan’ı gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Kodistskaro köyündeki vadinin gerçekten de tekneye (“kodi”) benzediğini, bu vadideki pınardan gözyaşı gibi temiz, şırıl şırıl suların aktığını yazmıştır.[1] Kodistskaro Türkçede bozulmuş ve Kodishara biçimini almıştır. Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında da köyün adı Kodishara (قودیسخارە) biçiminde yazılmıştır.[2] İçişleri Bakanlığı'nın 1968'de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Akyaka olarak verirken, eski adı ise Kodishara olarak kaydedilmiştir.[3]

Gürcistan’da bugün de Kodistskaro adını taşıyan ve köklü tarihi olan yerleşim yerleri vardır.

Tarihçe

Tao-Klarceti'de yer alan Kodistskaro’nun kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte köydeki eski kalelerin ve kilisenin varlığı, Kodistskaro’nun eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[4] Kodistskaro’nun da yer aldığı bölge birleşik Gürcü Krallığı, bu krallığın parçalanmasından sonra Gürcü atabeglerin devleti olan Samtshe Prensliği sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın son çeyreğinde bölgeyi Osmanlılar ele geçirdi.

Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Kodistskaro, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya İmparatorluğu'nun sınırları içinde kaldı. I. Dünya Savaşı sırasında Ardahan’ı gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'nin verdiği bilgiye göre, o tarihte Kodistskaro köyünde Ukraynalılar yaşıyordu ve köyün adı Mihayilovka olarak değiştirilmişti.[1] Nitekim Rusların 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan kısa süre sonra 1886 yılında yaptığı nüfus sayımında köyün adı Mihayilovka (Михайловка) olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Kadistskaro köyü Ardahan sancağının (okrug] Ardahan kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[5] Bu sırada köyde 436 kişi yaşıyordu. Burada yaşayan 427 kişi Rus olarak kaydedilmiştir. Bu bilgiden hareketle 93 Harbi’nden sonra köyden Gürcülerin göç ettiği, Rus yönetiminin göç edenlerin yerine Rusları yerleştirdiği sonucuna varılabilir.

Kodistskaro, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından hukuken, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Sovyet Rusya'ya 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Kodistskaro'nun da içinde yer aldığı Ardahan ve Artvin Türkiye’ye bırakıldı.[6]

İçişleri Bakanlığı'nın 1968'de yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün eski adı Kodishara, yeni adı ise Akyaka olarak verilmiştir.[7] Bu kayıt köyün adının "yabancı kökten geldiği ve iltibasa yol açtığı" gerekçesiyle bu tarihten bir süre öce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.

Tarihsel yapılar

Kodistskaro’nun sınırları içinde üç kale ve bir kilise kalıntısı günümüze ulaşmıştır. Yığma taştan inşa edilmiş olan ilk kale (144 × 82 m) Akyaka köyünün merkezinin 2,2 km kuzeybatısında yer alır. Kale doğudan batıya uzanan bir duvarla ikiye bölünmüştür. Kalenin içinde artık var olmayan yapıların izlerine rastlanır. Etrafa hakim bir tepede yer alan kale, başka tepelerdeki kalelere yukarından bakmaktadır. Kalenin büyüklüğü burada eskiden bir kentin var olduğunun bir göstergesi sayılabilir. Kale, diğer kalelerle birlikte eski çağlarda Ardahan bölgesinde önemli bir merkez olmalıdır. Bu yöre aynı zamanda tarihsel Klarceti ve Kola bölgelerinden gelen yolları da kontrol etmektedir.[8]

Akyaka köyünün merkezinin 1 km güneybatısında yer alan ikinci kale (118 × 72 m) de yığma tarzda inşa edilmiştir. Bu kale de büyüklüğüyle dikkat çekicidir. Tamamen yıkılmış olan kale, günümüzde toprak ve bitki örtüsü altında kalmıştır. Bu kalenin 60 metre kuzeydoğusunda üçüncü kale yer alır. Üçüncü kale diğer ikisine göre hayli küçük ebatlardadır (40 × 36 m). Bu kale de yığma taştan inşa edilmiştir. Bu kalenin son yerleşme noktası olduğu söylenebilir. Kalenin olduğu yer defineciler tarafından tamamen kazılmıştır. Bu üç kalenin bulunduğu bölge, bugün Tepeler adını taşıyan eski Komki’deki kalelere uzak değildir.[9]

Kodistskaro’da yıkık durumdaki köy kilisesi, tek nefli bir yapıdır ve kilisenin kuruluşu hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır.[10][11]

Coğrafya

Köy, Ardahan il merkezine 15 km uzaklıktadır.[12]

Nüfus
Yıllara göre köy nüfus verileri
2019 249[13]
2018 282[13]
2017 229[13]
2016 229[13]
2015 231[13]
2014 244[13]
2013 237[13]
2012 244[13]
2011 241[13]
2010 238[13]
2009 241[13]
2008 233[13]
2007 238[13]
2000 325[12]
1990 689[12]
1985 964[12]

Kaynakça
  1. Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 9 Ekim 1917, sayı. 219.
  2. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 772.
  3. Köylerimiz, Ankara, 1968, s. 29.
  4. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 344-345, ISBN 9789941478178.
  5. ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.
  6. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  7. Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, 1968, Ankara, s. 705.
  8. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 344, ISBN 9789941478178.
  9. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 345, ISBN 9789941478178.
  10. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 193, ISBN 9789941478178.
  11. "Fahriye Bayram, "Ardahan'ın Gürcü Mimarisi İçerisindeki Yeri"". 5 Kasım 2019. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2019.
  12. "Akyaka Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.