Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Özbekçe: Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси, O'zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi; Rusça: Узбекская Советская Социалистическая Республика, Uzbekskaya Sovetskaya Sotsialistiçeskaya Respublika), diğer ismiyle Özbekistan SSC, 1917 Ekim Devrimi ile kurulan Sovyetler Birliği'ni oluşturan 15 cumhuriyetten biriydi. Cumhuriyet, 1924 yılında kuruldu. 1991 yılında Özbekistan Cumhuriyeti adıyla bağımsızlığını ilan ederek Sovyetler Birliği'nden ayrıldı.

Özbekistan Ўзбек Совет Социалистик Республикаси O`zbek Sovet Sotsialistik Respublikasi Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
1924-1991
Bayrak Arma
Slogan Butun dunyo proletarlari, birlashingiz! Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз! "Dünya'nın bütün işçileri, Birleşin!"
Millî marş Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Marşı
Özbekistan SSC'nin Sovyetler Birliği'ndeki yeri (kırmızı).
Başkent	Semerkand (1924-1930) Taşkent (1930-1991)
Yaygın diller	Özbekçe, Rusça
Hükûmet	Sosyalist cumhuriyet
Tarihçe
• Kuruluşu	1924
• Kuruluş	27 Ekim 1924
• Yıkılış	25 Aralık 1991
• Dağılışı	1991
Yüzölçümü
• Toplam	447.400 km^2 (172.700 sq mi)
Nüfus
• Sayılan	19.906.000
Öncüller Ardıllar Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti Harezm Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Özbekistan

Tarihi

1925 yılında, Orta Asya'da siyasi birimlerin sınırları etnik unsurlar dikkate alınarak Bolşevik lider Vladimir Lenin'in hükümetinde Milliyetler Komiseri olarak görev yapan Joseph Stalin tarafından belirlendi. Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti ve Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti kaldırıldı ve bu topraklarda 27 Ekim 1924 tarihinde Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Özbekistan SSC) oluşturuldu. Bölge, beş ayrı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bölündü. Bir sonraki yıl Özbekistan SSC, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği cumhuriyetlerinden biri oldu.

1929 yılına kadar Tacikistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bağlı olan Özbekistan SSC o yıl bu cumhuriyetten bağımsız hale getirildi. 1930 yılında başkent, Semerkand şehrinden Taşkent şehrine taşındı. 1936 yılında, Sovyetler Birliği'ndeki ulusal sınırlandırılmanın son aşamalarında Kazakistan SSC'den alınan Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Özbekistan SSC'ye katıldı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra bazı toprak ve araziler, Kazakistan SSC ve Özbekistan SSC arasında birkaç kez el değiştirdi.

1928 yılında başlayan arazileri devlet çiftlikleri haline kolektifleştirme, 1930'ların sonunda kadar devam etti.

1937-38 yıllarındaki Büyük Temizlik sırasında sözde milliyetçi bir grup insan, "ilk başbakan Feyzullah Hocayev de dahil olmak üzere" idam edildi.

Özbekistan topraklarında ve idari sisteminde 1920 ve 1930'lu yıllarda pek çok düzenlemeler yapıldı. 1939 yılında yapılan nüfus sayımında ülkenin nüfusu 6.271.269 olarak tespit edildi.[1]

II. Dünya Savaşı sırasında, birçok sanayi kuruluşu güvende tutulmak için, SSCB'nin batı bölgelerindeki savunmasız yerlerden Özbekistan SSC'ye taşındı. Ruslar, Ukraynalılar ve diğer milletlerden çok sayıda insan cumhuriyet değiştirerek bölgeye geldi. Özbekistan SSC, Mihver güçleri ile işbirliğinden şüphelenilen bazı etnik grupların Joseph Stalin tarafından tehcir ettirildiği yer oldu. Bu etnik gruplara Koreliler, Kırım Tatarları, Çeçenler ve çok sayıda etnik grup dahildi. Sovyet döneminde, Komünist yetkililerin din karşıtı çalışmaları için bir odak noktası oldu. Hükûmet camileri kapattı ve din okullarını din karşıtı müze haline getirdi. Okuma-yazma kırsal kesimler de dahil olmak üzere her yere yayıldı. 1917 yılında nüfusunun çok küçük bir bölümü okuma yazma bilen ülkede okuma yazma yüzdesi Sovyetler Birliği döneminde %100'e ulaştı.

Bir başka önemli gelişme, gelecekte felakete etkisi olan pamuk üretimini artırmak için 1960'ların başında başlatılan çalışmalar oldu. Pamuğun suya ihtiyaç duyması ve suyun Amu Derya ve Aral Denizi'nden karşılanması ekolojik felakete giden yolu açtı.

Komünist Parti 1990 yılına kadar Özbekistan SSC'nin tek yasal partisi oldu. Özbekistan Komünist Partisi birinci sekreteri, ya da başkanı sürekli bir Özbek oldu. Şerif Raşidov, 1958-1983 yılları arasında bu görevi en uzun süre yürüten lider oldu. İslam Kerimov, 1989 yılından bu yana Özbekistan Komünist Partisi lideri ve bu partinin değişmesinden de sonra ortaya çıkan Demokratik Halk Partisi (PDP) başkanı olarak 1990 yılında Özbekistan SSC başkanı oldu.

Sovyetler Birliği'nin dağılma sürecinde 17 Mart 1991'de yapılan referandumda (bkz. 1991 Sovyetler Birliği referandumu) Özbek halkının % 94.73'ü Sovyetler Birliği'nde kalma yönünde oy kullandı. Ancak referanduma göre 20 Ağustos'ta birlik anlaşması imzalanması gerekirken 19 Ağustos 1991'de Moskova'da gerçekleşen darbe girişimi anlaşmanın iptal edilmesine sebep oldu. Darbe girişimi diğer cumhuriyetler gibi Özbekistan'ın da ayrılığa yönelmesine sebep oldu.

1 Eylül 1991 tarihinde ülkenin ismi, resmen 26 Aralık 1991 tarihine kadar Sovyetler Birliği'nin bir parçası olarak kalan Özbekistan Cumhuriyeti olarak değiştirildi. Sovyetler Birliği'nin çöküşü ile Özbekistan adıyla bağımsız ülke oldu. Kerimov, ülkenin bağımsızlığından Eylül 2016'daki ölümüne kadar devlet başkanı olarak görev yaptı. Kerimov'un ölümüyle bu görevi Şevket Mirziyoyev devraldı.

Kaynakça

1. http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_39.php?reg=8