Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Azerice: Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası, Rusça: Азербайджанская Советская Социалистическая Республика), bugünkü Azerbaycan'dan önce 1920 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Sovyetler Birliği'ne katılmasıyla[1] kurulan, 1922-1991 yılları arasında varlığını sürdüren, Sovyetler Birliği'ni oluşturan 15 cumhuriyetten biridir.

Azerbaycan SSC Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Азербайджанская Советская Социалистическая Республика Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасы Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
28 Nisan 1920-25 Aralık 1991
Bayrak Arma
Millî marş Azerbaycan SSC Marşı
Sovyetler Birliği'ne bağlı Azerbaycan SSC'nin haritadaki konumu.
Başkent	Bakü
Yaygın diller	Azerice
Hükûmet	Eski Sovyet ülkeleri
Tarihçe
• Kuruluşu	28 Nisan 1920
• Transkafkasya SFSC'nin parçası olması	30 Aralık 1922
• Dağılışı	25 Aralık 1991
Yüzölçümü
• Toplam	86.600 km^2 (33.400 sq mi)
Nüfus
• Sayılan	7.037.867
Öncüller Ardıllar Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Aras Türk Cumhuriyeti Azerbaycan

Tarih

SSCB’nin Transkafkasya cumhuriyetlerinden en büyüğü olan Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgenin tek Türk kökenli halkını oluşturmaktaydı.

1826-1828 yılları arasında yapılan İran (Kaçar)-Rus Savaşı, İran'ın yenilgisiyle sonuçlandı. İran'ın Rus İmparatorluğu ile imzaladığı Türkmençay Antlaşması gereği Azerbaycan ikiye bölündü ve kuzey kısmı Rus İmparatorluğu'na bırakıldı. Lenin önderliğindeki 1917 Ekim Devrimi ile Rusya'da Bolşeviklerin iktidarı almasından sonra çıkan iç savaşla Ruslar bölgedeki etkinliğini yitirince 28 Mayıs 1918 tarihinde Kafkas İslam Ordusu'nun da desteğiyle bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan; Rusya’da iç savaşın bitmesi ve Bolşevik yönetimin kesin zaferini ilân etmesi sonrasında Sovyetler Birliği'nin bir üyesi olarak yerini almıştır.

Ekonomi

Petrol yatakları ile eski zamanlardan beri bilinen Bakü yöresi, SSCB döneminde de dünyanın başlıca petrol üretim merkezlerinden biri haline geldi. Azerbaycan'da üretilen petrol, 1923 yıldan itibaren istikrarlı bir şekilde artarak 1941 yılında 25.4 milyon tona ulaşmasıyla petrol üretiminde rekor kıran Sovyet ülkesinde, çıkarılan petrolün %75’ini teşkil ediyordu. İkinci Dünya Savaşı boyunca Azerbaycan'da petrol üretimi ise şöyledir: 1941'de 25.4, 1942'de 15.8, 1943'te 12.6, 1944'te 11.8 ve 1945'te 10.4 milyon ton. Enerji kaynaklarına hakim olmanın önemini kavrayan Hitler, II. Dünya Savaşı'nda, başta Bakü olmak üzere Kafkasların petrol yataklarını, "Edelweiss" diye adlandırılan planıyla ele geçirmeye çalıştı.

Hitler, Bakü petrolünü ele geçirmek için büyük mücadele vermiş olmasına karşın, başarılı olamayarak amacına ulaşamadı. Sovyetler Birliği'nin gelişmesinde önemli bir rol oynayan Azerbaycan petrolü, II. Dünya Savaşı boyunca her yıl cepheye ortalama 20 milyon ton petrol göndermiştir. Bu bakımdan savaşın kazanılmasında Azerbaycan petrolünün etkisi büyük olmuştur. 1944-45 yıllarında Bakü ve çevresinden çıkarılan petrol, Sovyetler Birliği'nde üretilen petrolün %75'ini teşkil ediyordu. Savaş yıllarında SSCB'nin petrol ihtiyacının tamamına yakın bir kısmının Azerbaycan tarafından karşılandığı göz önüne alındığında Azerbaycan'ın jeostratejik önemi daha fazla anlaşılmaktadır. Bu öneme binaen Bakü’ye çok sayıda insan yerleştirildi; bu nedenle SSCB döneminde Bakü, Azeri olduğu kadar aynı zamanda büyük bir Rus kenti durumundaydı.

SSCB'nin beşinci büyük kenti durumundaki Bakü'nün çevresindeki sanayi, yöredeki petrol üretimiyle bağlantılıydı. Bu yörede üretilen petrol 1900 yılında dünya petrol üretiminin yarısını karşılamaktaydı. Göreceli olarak bakıldığında sonraki dönemde yeni petrol kuyularının açılmasıyla azalmıştır.

SSCB döneminde bir başka önemli üretim ise, pamuktur. Kura ovalarında gerçekleştirilen yaygın sulama, başka türlü büyük ölçüde yarı-çorak bir görünüm taşıyacak olan bölgeye yeşillik katmaktadır. Koyun, sığır, domuz ve binek atı yetiştiriciliği, sulama yapılmayan bozkırlarda kış mevsiminde sürdürülebilir. Göçebe çobanlar, yaz aylarında hayvanları yüksek rakımlı otlaklara götürmektedirler. Transkafkasya'da yaygın olan meyve, tütün, çay üretimi ve bağcılık, Azerbaycan'da da yapılmaktaydı. Bütün bunlara eklenebilecek olan bir başkası, yüksek kalite havyar elde edilen mersin balığı başta olmak üzere, Hazar kıyısı boyunca yapılan balıkçılıktı.

1950'li yıllarda Bakü şehri.

1920 yılına ait fotoğrafın yer aldığı 1970 tarihli Sovyetler Birliği pulu.

Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesinin Genel Sekreterleri

№	Genel Sekreter	Fotoğraf	Görev Süresi
1	Sergey Kirov		24 Temmuz 1921 - Ocak 1925
2	Ruhullah Ahundov		1925 - 1926
3	Levon Mirzoyan		21 Ocak 1926 - 5 Ağustos 1929
4	Nikolay Gikalo		5 Ağustos 1929 - 5 Ağustos 1930
5	Vladimir Polonski		5 Ağustos 1930 - Ocak 1933
6	Ruben Rubenov		7 Şubat 1933 - 10 Aralık 1933
7	Mir Cafer Bağırov		15 Aralık 1933 - 6 Nisan 1953
8	Mirteymur Yakubov		6 Nisan 1953 - 12 Şubat 1954
9	İmam Mustafayev		16 Şubat 1954 - 8 Temmuz 1959
10	Veli Ahundov		10 Temmuz 1959 - 14 Temmuz 1969
11	Haydar Aliyev		14 Temmuz 1969 - 3 Aralık 1982
12	Kamran Bağırov		3 Aralık 1982 - 21 Mayıs 1988
13	Abdurrahman Vezirov		21 Mayıs 1988 - 20 Ocak 1990
14	Ayaz Mutallibov		25 Ocak 1990 - 14 Eylül 1990

Bağımsızlık

Gorbaçov döneminde ortaya atılan Glasnost ve Perestroyka sonrası merkezi hükümetin cumhuriyetler üzerindeki otoritesi de göreceli olarak azalmaya başladı. Bundan dolayı Baltık Cumhuriyetlerinde olduğu gibi Azerbaycan'da da bağımsızlık hareketleri görülmeye başlandı. Azerbaycan SSC'deki bağımsızlık hareketlerinden en önemlisi ülke tarihi açısından da milat niteliği taşıyan Kara Ocak olaylarıdır. 137 vatandaşının hayatını kaybettiği bu olaylar sonrasında ülkedeki milliyetçilik rüzgârı güçlenmiş, çeşitli etnik çatışmalar sonucu bağımsızlık ilanı ve Karabağ Savaşı'na giden yola girilmiştir.

Eski Bayraklar

• 
  1920 - 1921
• 
  1921 - 1922
• 
  1922 - 1924 ( TSFSC dönemi )
• 
  1924 ilk bayrak ( TSFSC dönemi )
• 
  1924 ikinci bayrak ( TSFSC dönemi )
• 
  1929 ( TSFSC dönemi )
• 
  1937 - 1940
• 
  1940 - 1952

Kaynakça

1. Swietochowski, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, İstanbul, Bağlam, 1988. s.239-240