İran dinî lideri

İran dinî lideri, (Farsça: ولی فقیه ایران, veli-yi fakih-i İran,[2]) Devrim lideri, (Farsça: Farsça: رهبر انقلاب, rehber-i inkılâb,[3]) resmi adıyla Yüce Rehberlik Makamı (Farsça: مقام معظم رهبری, makam-ı muazzam-ı rehberi), İran İslam Cumhuriyeti'nin başı ve en yüksek siyasi ve dini otoritesidir. Silahlı Kuvvetler, yargı sistemi, devlet televizyonu ve diğer kilit hükûmet kuruluşları, dini liderin kontrolü altındadır. Dini Lider seçildikten sonra Uzmanlar Meclisi tarafından denetlenir. İran'ın uzun süredir dini lideri olan Ali Hamaney, kararnameler yayınlamakta ve ekonomi, çevre, dış politika, eğitim, ulusal planlama ve İran'daki diğer her şey hakkında nihai kararlar vermektedir.[4][5][6][7][8][9][10][11][12] Hamaney ayrıca, İran'daki seçimlerde şeffaflığa ilişkin nihai kararlar vermiş[13] ve cumhurbaşkanlığı kabinesinin bazı atamalarını iptal etmiş ve yeniden görevlendirmiştir.[14] Ali Hamaney, Savunma, İstihbarat ve Dışişleri bakanlıklarının yanı sıra Bilim Bakanlığı gibi diğer bakanlıkları da doğrudan seçiyor.[15]

İran dinî lideri ولی فقیه ایران
Görevdeki Ali Hamaney 4 Haziran 1989 tarihinden beri
Resmî ikamet	Beyt-i Rehberi, Tahran
Görev süresi	Hayat boyu[1]
Açılışı yapan	Ruhullah Humeyni
Oluşum	3 Aralık 1979
Websitesi	Dinî Lider Ofisi

İran Dışişleri Bakanlığının protokol ve törenle sınırlı olan görevleri, İran’ın bölgesel politikası, dini liderlik makamı tarafından doğrudan kontrol ediliyor. Örneğin, İran’ın Arap ülkelerinin büyükelçileri, dini lidere doğrudan rapor veren Kudüs Kolordusu tarafından seçilir. Anayasaya göre, İran'da hükümetin iktidarı, dini liderin gözetimi altında görev yapan yasama organı, yargı ve yürütme yetkisine sahiptir. Dini lider, İran Cumhurbaşkanından daha güçlüdür ve orduda, sivil hükümette ve yargıda pek çok güçlü makamın başkanlarını atar.[16] Aslında İran anayasası, dini liderin Şiilikte dini fetvalar konusunda en yüksek rütbeli din adamı ve otorite olan merci-i taklid olması gerektiğini belirtiyordu ancak, 1989'da anayasa, liderin sadece İslami bilgin olmasının yeterli olabileceği yönünde değiştirildi, yani liderin daha düşük seviyeli bir din adamı olabilmesinin önü açıldı.[17]

Görev ve Yetkileri

İran dinî lideri, aynı zamanda İran'ın dinî liderini denetlemek, seçmek ve görevden almakla görevli tek devlet organı olan Uzmanlar Meclisi tarafından seçilir.[18] Aşağıdaki büroları denetler, atar ve görevden alabilir:

• Cumhurbaşkanını göreve gelmesini onaylar ve ayrıca Parlamentonun üçte iki çoğunluğu ile birlikte görevden alabilir.
• 8 yıllık bir dönem için Yargı Erki başkanını,
• 5 yıllık bir süre için Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi üyelerini,
• Kültür Devrimi Yüksek Konseyi üyelerini atar.
• Uzmanlar Meclisi üyeleri arasından 12 Anayasa Koruma Konseyi üyesinden 6'sını atar, diğer 6'sı ise Dini liderin tayin ettiği İran Yargı Erki Başkanı tarafından aday gösterilen İslami hukukçu adayları arasından parlamento tarafından seçilir.[19][20]
• Savunma, İstihbarat, Dışişleri ve Bilim bakanlarının atanmasını onaylar.
• Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi'ne iki temsilci,
• 8 yıllık bir süre için İran Radyo Televizyon Kurumu başkanını,
• Her eyaletin başkenti için Cuma namazı imamlarını,
• İran Silahlı Kuvvetleri komutanını ve İran Silahlı Kuvvetleri birimlerinin komutanlarını,
• İran Devrim Muhafızları Ordusu komutanını ve İran Devrim Muhafızları Ordusu birimlerinin komutanlarını atar.
• Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi ile görüştükten sonra İran İslam Cumhuriyeti'nin genel politikalarını düzenlemek.
• Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi aracılığıyla, geleneksel yöntemlerle çözülemeyen sorunları çözmek.
• Sistemlerin genel politikalara uygun yürütülmesini denetlemek.
• Ulusal referandumlar için kararnameler çıkarmak.
• Silahlı kuvvetlerin başkomutanı olarak:
  • Savaş ve barış ilan etmek.
  • Silahlı kuvvetleri seferber etmek.
  • Silahlı kuvvetlerin yapısındaki farklılıklardan kaynaklanan sorunlara çözüm bulmak.

Dinî liderler

№	Görev Süresi	Resim	İsim Türkçe · Farsça · İmza	Hayatı	Doğum Yeri	Siyasi Bağlantı		Notlar
1	3 Aralık 1979 – 3 Haziran 1989 (9 yıl, 182 gün)		Büyük Ayetullah Seyyid Ruhullah Humeyni Farsça: سیدروح‌الله خمینی	22 Eylül 1902 – 3 Haziran 1989 (86 yaşında)	Humeyn, Markazi		Bağımsız	1979 İran İslam Devrimi'nin lideri ve İran İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu
2	4 Haziran 1989 – günümüz (31 yıl, 241 gün)		Büyük Ayetullah Seyyid Ali Hamaney Farsça: سیدعلی خامنه‌ای	19 Nisan 1939[21]	Meşhed, Razavi Horasan		Savaşçı Ruhbanlar Derneği	Humeyni'nin ölümüne kadar 1981-1989 yılları arasında İran cumhurbaşkanı

Kaynakça

1. "Iran's possible next Supreme Leader being examined: Rafsanjani". 13 Aralık 2015. 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016 – Reuters vasıtasıyla.
2. Article 108, Iranian Constitution
3. Article 89-91, Iranian Constitution
4. "Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke". Middle East Eye. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
5. "Khamenei says Iran must go green - Al-Monitor: the Pulse of the Middle East". Al-Monitor. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
6. Louis Charbonneau and Parisa Hafezi (16 Mayıs 2014). "Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks". Reuters. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
7. "IranWire - Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
8. "PressTV-'Economic issues, Iran's foremost problem'". 24 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
9. kjenson (22 Mayıs 2014). "Khamenei outlines 14-point plan to increase population". 1 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
10. "Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatization plan". www.payvand.com. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
11. "Khamenei slams Rouhani as Iran's regime adopted UN education agenda". 8 Mayıs 2017. 31 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
12. Al-awsat, Asharq (25 Eylül 2017). "Khamenei Orders New Supervisory Body to Curtail Government - ASHARQ AL-AWSAT English Archive". 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
13. "Leader outlines elections guidelines, calls for transparency". 15 Ekim 2016. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
14. "BBC NEWS - Middle East - Iranian vice-president 'sacked'". 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2018.
15. mshabani (23 Ekim 2017). "Did Khamenei block Rouhani's science minister?". 24 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
16. "Who's in Charge?" by Ervand Abrahamian London Review of Books, 6 November 2008
17. Moin, Baqer, Khomeini, (2001), p.293
18. "The Assembly of Experts - The Iran Primer". iranprimer.usip.org. 7 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018.
19. "خانه ملت". 5 Temmuz 2009. 18 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018.
20. "Iranian Government Constitution, English Text". 17 Haziran 2011. 17 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
21. "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2017.

Dış bağlantılar

• Yüce Lider Resmi Web Sitesi29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İran anayasası21 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• WorldStatesmen- İran8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İran Seçim Arşivi - Yüce Lider