Ruhullah Humeyni

Ruhullah Musavi Humeyni (Farsça: سید روح‌الله خمینی‎, 22 Eylül 1902, Humeyn - 3 Haziran 1989, Tahran), İranlı siyasetçi ve Şii din adamı. İran İslam Devrimi'nin siyasi, hukuki ve ruhani lideriydi. Muhammed Rıza Pehlevi rejimine son verip İslam Cumhuriyeti'ni kurdu ve devrimden sonraki tüm dinî yetkileri elinde tuttu.

Ruhullah Humeyni روح‌ الله خمینی
Ocak 1978'de Humeyni.
1. İran Dini Lideri
Görev süresi 1 Şubat 1979 (resmî olarak 3 Aralık 1979) - 3 Haziran 1989
Cumhurbaşkanı	Ebu'l-Hasan Beni Sadr Muhammed Ali Recai Ali Hamaney
Başbakan	Mehdi Bazergan Muhammed Ali Recai Muhammed Cevad Bahonar Muhammed Rıza Mehdevi Kani Mir Hüseyin Musavi
Yerine geldiği	Muhammed Rıza Pehlevi (İran Şahı olarak)
Yerine gelen	Ali Hamaney
Kişisel bilgiler
Doğum	24 Eylül 1902[1][2][3][4][5] Humeyn
Ölüm	3 Haziran 1989 (86 yaşında) Tahran, İran
Yattığı yer	Ruhullah Humeyni Türbesi, Tahran, İran
Partisi	İslami Cumhuriyet Partisi
Evlilik(ler)	Hatice Sakafi (e. 1929–1989)
Çocuk(lar)	Mustafa Humeyni Zehra Musavi Sadıka Feride Musavi Ahmed Humeyni
Dini	Usulî İsnâaşeriyye Caferilik (Şiî İslam)[6][7][8]
İmzası
Resmî site	www.imam-khomeini.ir

Ruhullah Humeyni'nin Mücadele Takvimi
8 Ekim 1962	Eyalet ve vilayet encümenleri kanunu aleyhinde bildiri yayınlaması
2 Aralık 1962	Eyalet ve vilayet encümenleri kanunu'nun iptal edilmesinden sonra bildiri yayınlanması
22 Ocak 1963	Referandumun Boykotu ve "Beyaz Devrim"
22 Mart 1963	Şah rejimi askerlerinin Feyziye Medresesi'ne saldırısı
3 Haziran 1963	Aşura Günü İmam Humeyni'nin Feyziye Medresesinde konuşma yapması
5 Haziran 1963	İmam Humeyni’nin tutuklanması ve Halkın protestolarının bastırılması
25 Haziran 1963	İmam Humeyni’nin Kasr zindanından Aşretabad’da bulunan zindana intikali
10 Nisan 1964	İmam Humeyni’nin serbest kaldıktan sonra Mescidi Azam camisinde yaptığı tarihi konuşma
26 Ekim 1964	İmam Humeyni’nin kapitülasyon aleyhinde yaptığı tarihi konuşması
4 Kasım 1964	İmam’ın tutuklanarak Türkiye’ye sürgüne gönderilmesi
12 Kasım 1964	İmam Humeyni’nin Ankara’dan Bursa’ya intikali
4 Ekim 1965	Türkiye'den Irak’ın başkenti Bağdat’a sürgün edilmesi
7 Ekim 1965	Samerra’dan Kerbela’ya Hareketi
14 Ekim 1965	Necef'e Girişi
14 Ekim 1965	Necef İlim Havzasında ders vermeye başlaması
21 Ocak 1970	Necef'te Velayeti Fakih (Hükûmeti İslami) derslerini vermeye başlaması
22 Ekim 1977	İmam Humeyni'nin oğlu Seyyid Mustafa Humeyni'nin şüpheli ölümü
7 Ocak 1978	İttilaat gazetesinde İmam Humeyni'ye hakaret içerikli makale yayınlanması
9 Ocak 1978	Kum halkının protesto gösterisinin bastırılası
24 Ekim 1978	Irak hükûmeti yetkililerince İmam Humeyni'nin Necef'teki evinin muhasaraya alınması
2 Ekim 1978	İmam'ın Irak’tan Kuveyt’e hicreti ve Kuveyt devletinin İmam’ın girişini engellemesi
5 Ekim 1978	İmam’ın Irak’tan Fransa’ya (Paris) hicreti
12 Ocak 1979	İnkılap Şurasının oluşturulma emrinin verilmesi
1 Şubat 1979	İmam Humeyni’nin 15 yıl sürgünden sonra vatanına dönmesi
4 Şubat 1979	Mehdi Bazergan'ın geçici hükûmete başbakan olarak atanması
11 Şubat 1979	İran'da İslam İnkılabının Zaferi
1 Mart 1979	İmam Humeyni'nin Kum'a dönmesi ve orada ikameti
22 Ocak 1980	Kum'da Tahran'a intikali ve kalp hastalığından dolayı Cemaran'da yaşaması
3 Haziran 1989	Kalp rahatsızlığından dolayı kaldırıldığı Tahran’ın Şehit Recai kalp hastanesinde vefatı
4 Haziran 1989	Tahran Musallasında Halkın İmam Humeyni'yle Vedası
5 Haziran 1989	Tahran Musallasından Beheşti Zehra Kabristanlığına Teşyi Merasimi[9]

Aile geçmişi

Varlıklı bir ailenin çocuğu olarak 1902 yılında İran'ın Humeyn şehrinde dünyaya geldi. Doğumundan kısa bir süre sonra babası öldürülen Humeyni, annesini de 15 yaşındayken kaybetti. Humeyni'nin ailesi uzun yıllar dini ulema geleneğine sahip bir ailedir. Ehlibeytin yedinci imamı olan İmam Musa el-Kâzım'ın torunları olan ataları, 18. yüzyılın sonlarında, asıl vatanları olan Nişabur'dan Kuzey Hindistan'ın Lucknow bölgesine göç etmişlerdi. Kintur isimli küçük bir kasabaya yerleşerek kendilerini bölgenin Şii nüfusuna yönelik dini eğitim ve öğretim çalışmalarına adadılar. Ailenin en meşhur üyelerinden birisi Mir Hamid Hüseyin'dir. (Abakat el-Envar fi İmameti'l Eimmet'il-Ethar isimli kapsamlı çalışmanın yazarıdır.) Humeyni'nin Mir Hamidle aynı dönemde yaşamış olan dedesi Seyyid Ahmed, Ali'nin Necef'teki türbesine hac ziyaretinde bulunmak maksadıyla 19. yüzyılın ortalarında Lucknow'dan (ya da Keşmir) ayrıldı. Necef'te Yusuf Han diye biriyle tanıştı ve onun daveti ile Humeyn'e yerleşmeye karar verdi. Kısa bir süre sonra Yusuf Han'ın kızlarından biriyle evlendi. Evliliklerinden Sahibe isimli bir kız ve Seyyid Mustafa Hindî isimli bir erkek çocukları dünyayaya gelmiştir. Humeyni'nin babası olan Seyyid Mustafa dini eğitimine İsfahan'daki Mir Muhammed Taki Müderrisi ile başlamış, daha sonra Mirza Hasan Şirazi (Dönemin Şii otoritelerinden birisidir.) rehberliğinde Necef ve Samara'da devam etmiştir.[10]

Gençliği

5 aylıkken babası yerel bir toprak ağasının buyruğuyla öldürüldü. 15 yaşındayken o güne kadar kendisini büyüten annesi ve halası ölünce kimsesiz kaldı. 1920'de İslami ilimler üzerine eğitim almak için gittiği Arak kentinde Şeyh Abdülkerim Hairi'nin öğrencisi oldu. 1922'de Kum kentine yerleşti. 1930'da, doğduğu kentin anısına Humeyni soyadını aldı. Felsefe, mantık, kelâm, fıkıh, irfan ve öteki İslam ilimleriyle ilgili çok sayıda yapıt kaleme aldı. 1929'da Betül Sakafi Humeyni ile evlendi. Evlendiğinde kendisi 27, Betül Sakafi Humeyni 15 yaşındaydı. Yedi çocukları oldu, bunlardan ikisi hayatını kaybetti.

Siyasi eylemleri

İmam Humeyni, İslam bilimleriyle ilgili eserlerinden çok, Muhammed Rıza Şah Pehlevi'ye karşı açıkça tutum alması, Batı nüfuzuna karşı çıkması ve devlet yönetiminde İslami kuralların geçerliliğini uzlaşmaz biçimde savunmasıyla tanındı. 1950'lerde ayetullah, 1960'ların başlarında da büyük ayetullah unvanını alarak Şiî molla hiyerarşinin en üst katına yükseldi.

İmam Humeyni, 1962-63'te şahın toprak reformu programı çerçevesinde bazı dinsel vakıfların mülklerine el konulmasına muhalefet ettiği için tutuklandı. Bunun üzerine hükûmet karşıtı hareketler patlak verdi. İmam Humeyni bir yıl tutuklu kaldıktan sonra 4 Kasım 1964'te Türkiye'ye sürgün edildi.

Sürgün hayatı

4 Kasım 1964 tarihinde Ankara'ya getirilen Humeyni orada kısa süre kaldıktan sonra, Bursa'ya götürüldü. Bursa'da Humeyni'yi Farsça bilen askeri istihbarat uzmanı Albay Ali Çetiner karşıladı. Bir dönemi Ali Çetiner'in evinde misafir olarak geçirdi. Tartışmalı eseri Tahrir el-Vesile'yi bu dönemde yazmaya başladı.[11] Türkiye'de kaldıktan sonra, Şahın adamlarının tavsiyesi üzerine Irak'a sürgün edildi ve Şiilerce kutsal sayılan Irak'ın Necef kentine yerleşti; Şahın devrilmesi ve İran'da bir İslam cumhuriyeti kurulması yönündeki çağrılarını oradan sürdürdü. Şah rejiminin halkta uyandırdığı hoşnutsuzluğun tırmanmasıyla 1970'lerin ortalarında İmam Humeyni'nin İran içindeki etkisi gitgide artmaya başladı. 6 Ekim 1978'de Şahın baskısıyla, Irak lideri Saddam Hüseyin Irak'ı terk etmesini isteyince, Fransa'ya gitti ve Paris'in bir banliyösü olan Neauphle-le-Chateau'ya yerleşti. Oradan şah yönetiminin yıkılması ve bir İslam cumhuriyetinin kurulması yolunda yoğun bir propagandaya girişti. Mesajlarını ilettiği teyp bantları İran'da gitgide genişleyen bir kitleye ulaştı. 1978 sonlarında kitle gösterilerinin, grevlerin ve halk arasındaki hoşnutsuzluğun bütün ülkeye yayılması karşısında Şah Muhammed Rıza Pehlevi 16 Ocak 1979'da İran'ı terk etmek zorunda kaldı.

İran İslam Devrimi

1 Şubat 1979 tarihinde Mehrabad Havalimanı'na varan Humeyni.

1 Şubat 1979'da İran'a döndü ve görkemli bir şekilde karşılandı. Devrimin siyasi, hukuki, ruhani lideri olan İmam Humeyni, dört gün sonra bir hükûmet atadı ve 1 Mart'ta yine Kum'a yerleşti. Aralık ayında yapılan anayasa referandumuyla İran İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra ömür boyu siyasi ve dinsel önder seçildi.

İmam Humeyni, Şah karşısında elde ettikleri zaferle yeni bir canlılık kazanan İslami hareketleri eyleme dönüştürdü. Kendisi de İran'ı bir İslam devletine dönüştürmeye kesinlikle kararlı olduğunu ortaya koydu. Ülkede hükûmet politikasının belirlenmesini büyük ölçüde içtihat yetkisine sahip ulema üstlendi, İmam Humeyni ise değişik gruplar arasında hakemlik etmekle ve kişisel ağırlığını kullanmasını gerektiren önemli konularda son kararı vermekle yetindi. Hukuk düzeni olarak İslami hukuk uygulanmasına geçildi. İmam Humeyni birçok örgütün iç yüzünü ortaya koyup çökmesini sağladı. Kadınların başlarını kapamaları zorunlu kılındı, Batı müziği ve alkol yasaklandı ve şeriat yasalarında belirtilen cezalar uygulamaya kondu.

İmam Humeyni'nin dış politikasının başlıca ilkesi Batı yanlısı çizginin bütünüyle terk edilmesi ve hem ABD'ye, hem de Sovyetler Birliği'ne karşı uzlaşmaz bir tutum alınmasıydı.

Humeyni bir konuşmasında, Türkçülüğü İslami öğretiye aykırı bir fikir olarak değerlendirdi.[12]

Bir grup üniversiteli gencin 4 Kasım 1979'da Tahran'daki ABD Büyükelçiliği'ni ele geçirerek büyükelçilikte ve dışişleri örgütünde görevli 66 ABD vatandaşını rehin almasından sonra ABD ile ilişkiler çatışma noktasına geldi. İmam Humeyni'nin onayıyla yapılan bu eylem, rehinelerin serbest bırakıldığı 29 Ocak 1981'e değin sürdü.

İran, Saddam Hüseyin'in saldırması sonucu 1980-1988 arasında 8 yıl boyunca Irak'la savaştı. İmam Humeyni savaşı çıkartan Saddam Hüseyin'i cezalandırmak için İran-Irak Savaşı'na barışçı bir çözüm aramayı uzun süre reddetti ama ABD'nin İran'ın bir sivil uçağını düşürmesi, (279 sivil İranlı öldü) bir savaş filosunu Basra Körfezi'ne göndermesi ve bu filonun İran petrol rafineleri ve tankerlerine saldırması gibi açık müdahalelerin sonunda 1988'de ateşkese razı oldu. Ülkenin karşılaştığı ekonomik sıkıntılara ve Irak karşısındaki savaşı zaferle sonuçlandırma çabasının boşa çıkmasına karşın, halk üzerindeki karizmatik nüfuzunu ölene değin korudu.

1988'de, Birleşik Krallık'ta Şeytan Ayetleri (Satanic Verses) adlı kitabın yazarı ve yayımcısı Salman Rüşdi hakkında ölüm fetvası çıkardıktan kısa süre sonra 3 Haziran 1989 tarihinde öldü. Milyonlarca (10 ile 13 milyon arası tahmin ediliyor) kişinin akın ettiği cenaze namazı tarihe geçti. Cenazesi Behişt-i Zehra'da defnedildi.

Eleştiriler

Tahrir el Vesile kitabı, birçok konunun yanı sıra, çocuklara yönelik cinsel uygulamalarla ilgili bölümleri nedeniyle de eleştirilere uğramıştır.[13][14] Tahrir el-Vesile'nin 2. cildi sayfa 241'de yer alan Mesele 12'de "Daimi veya gayri-daimi nikâh ile 9 yaşından önce eş ile cima (cinsel ilişkide bulunmak) caiz değildir. Lakin diğer faydalanmalar şehvetle el atmak, sarılmak veya tefhiz etmenin sakıncası yoktur. Hatta emzikteki olsa bile." ifadesi yer almaktadır.

Kitapları

İmam Humeyni'nin (200 kadar online kitabı [15]) tefsir, fıkıh, İslam hukukunun kökleri ve İslami geleneklerle ilgili kitapları vardır. Ayrıca kelâm, gnostisizm, şiir, edebiyat, devlet ve siyaset ile ilgili kitapları da vardır.[16] Kitaplarından bazıları:

• Velâyet-i Fakih yâ Hükûmet-i İslamî
• Kırk Hadis13 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Âdâbu's-Salat14 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Namaz Adabı)
• Jihade Akbar30 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Büyük Cihad)
• Tahrir el-Vesile
• Akıl ve Cehalet Askerleri
• Seher Duası açıklaması
• Kırk Hadis Şerhi
• Misbahul Hidaye (Varlığın ortaya çıkışı ve yaratılış üzerine)

Galeri

• 
  Humeyni Türkiye'de
• 
• 

Türkçe Dîvân

• Mesih Nefesli Aşk (Dîvân-ı İmam)

Kaynakça

1. DeFronzo 2007, s. 286. "born 24 September 1902..."
2. "History Of Iran Ayatollah Khomeini - Iran Chamber Society". Iranchamber.com. 5 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2013.
3. "Khomeini Life of the Ayatollah By BAQER MOIN". The New York Times. 25 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2012.
4. "Imam Khomeini Official Website | پرتال امام خمینی". harammotahar.ir. 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2012.
5. Karsh 2007, s. 220. "Born on 22 September 1902
6. Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Kadi, Wadad; Stewart, Devin J.; Zaman, Muhammad Qasim; Mirza, Mahan, (Edl.) (28 Kasım 2012). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. s. 518. ISBN 9781400838554.
7. Malise Ruthven (8 Nisan 2004). Fundamentalism : The Search For Meaning: The Search For Meaning (reprint bas.). Oxford University Press. s. 29. ISBN 9780191517389.
8. Jebnoun, Noureddine; Kia, Mehrdad; Kirk, Mimi, (Edl.) (31 Temmuz 2013). Modern Middle East Authoritarianism: Roots, Ramifications, and Crisis. Routledge. s. 168. ISBN 9781135007317.
9. http://tr.wikishia.net/view/%C4%B0mam_Humeyni_(r.a) 14 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
10. Çağa İzbırakan Müslüman Önderler; İmam Humeyni; Ayşen Baylak
11. Baqer Moin, Khomeini: Life of the Ayatollah, s.137
12. Sarıkaya, Yalçın, İran'da Milliyetçilik, sf.375
13. "Yes, Khomeini Has Really Endorsed Pedophilia". 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2015.
14. "USA-Co'nun Atadığı Halife Çıplak". 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.
15. "World: Middle East Ayatollah Khomeini on the Web". BBC News. 1 Haziran 1998. 11 Ağustos 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2010.
16. "The Works and Declarations of Imam Khomeini". Imamreza.net. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2010.

Dış bağlantılar

Imam Humeyni Tanıtım Bürosu26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: Muhammed Rıza Pehlevi (İran Şahı olarak)	İran Dini Lideri 1979-1989	Sonra gelen: Ali Hamaney