Türkiye cumhurbaşkanı

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyeti devletinin ve hükûmetinin başıdır. Türkiye Cumhuriyeti'nin ve vatandaşlarının birliğini temsil eden cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın uygulanmasını ve devlet kurumlarının uyum içinde çalışmasını temin eder.[1] Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 104. maddesinde düzenlenmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanlığı arması
Cumhurbaşkanlığı forsu
Görevdeki Recep Tayyip Erdoğan 28 Ağustos 2014 tarihinden beri
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı
Üyelik	Kabine Millî Güvenlik Kurulu
Resmî ikamet	Çankaya Köşkü (1923-2014) Cumhurbaşkanlığı Külliyesi (2014-günümüz)
Atadığı	Cumhurbaşkanı Yardımcısı Bakanlar Genelkurmay Başkanı Kara, Hava, Deniz kuvvetleri komutanları, Jandarma Genel Komutanı ve Sahil Güvenlik Komutanı Devlet Denetleme Kurulu Başkanı Üniversite rektörleri Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı
Görev süresi	5 yıl (en fazla 2 dönem)
Açılışı yapan	Mustafa Kemal Atatürk
Oluşum	29 Ekim 1923)
Vekil	En yaşlı Cumhurbaşkanı Yardımcısı
Websitesi	tccb.gov.tr

Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı makamında

Cumhurbaşkanı, ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi adına, meclisin manevi varlığının ayrılmaz bir parçası olan başkomutanlığı temsil etmektedir. Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığı görevi, olası bir savaş hâlinde Cumhurbaşkanı adına Genelkurmay Başkanı tarafından yerine getirilir.

Tarihi

Cumhurbaşkanlığı makamı, 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilanıyla kuruldu. Aynı gün yapılan oylamada Mustafa Kemal Atatürk oy birliğiyle ilk cumhurbaşkanı seçildi. Bu tarihten 10 Ağustos 2014 tarihine kadar, Kenan Evren dışındaki tüm cumhurbaşkanları Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçildi. 27 Mayıs Darbesi sonrası 1961 Anayasası ile cumhurbaşkanı olan kişinin partisi ile olan ilişiğinin kesilmesine karar verildi ve partiler üstü cumhurbaşkanlığı dönemi başladı.[2] 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından devlet başkanı ve Millî Güvenlik Konseyi başkanı sıfatlarıyla ülkeyi yönetmekte olan Evren, 1982 Anayasası'nın birinci geçici maddesi gereği anayasanın halk oylamasıyla kabul edildiği 7 Kasım 1982 tarihinde Cumhurbaşkanlığına getirildi. 2007 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine karar verildi,[3] bu değişikliğin ardından yapılan 10 Ağustos 2014 tarihli ilk seçimlerde Recep Tayyip Erdoğan halk tarafından cumhurbaşkanı seçildi.[4] Erdoğan, 28 Ağustos 2014'ten beri Türkiye Cumhuriyeti'nin 12. cumhurbaşkanı olarak görevini sürdürmektedir.

29 Ekim 2014 itibarıyla cumhurbaşkanının resmî konutu Atatürk Orman Çiftliği'nde bulunan Cumhurbaşkanlığı Sarayı'dır. Daha önce bu amaçla Çankaya Köşkü kullanılmaktaydı.

Şartlar

Cumhurbaşkanı olmak için gerekli şartlar, Anayasanın 101. maddesinde düzenlenmiştir.[5] Bu şartlar şunlardır:

• 40 yaşını doldurmuş olmak,
• Yükseköğrenim mezunu olmak,
• Milletvekili seçilebilme yeterliliğine sahip bir Türk vatandaşı olmak.

Bir kişi en az yirmi milletvekili ile oluşan siyasi parti grupları, en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı tek başına ya da birlikte hesaplandığında yüzde beşi geçen siyasi partiler veya yüz bin seçmen tarafından Cumhurbaşkanlığına aday gösterilebilir.[1]

Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır ve bir kişi en fazla iki kez seçilebilir.[1]

Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.

Seçim

Cumhurbaşkanı seçimine ilişkin esaslar Anayasa'nın 101. maddesinde[6] ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu'nda[7] aşağıda yazıldığı şeklide düzenlenmiştir:

Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir nedenle seçime katılmaması halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır.

Oylamalara tek adayla gidilmesi hâlinde, oylama referandum şeklinde yapılır. Geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilir. Oylamada, adayın geçerli oyların salt çoğunluğunu alamaması hâlinde seçim yenilenir ve kesin sonuçların ilânından sonra gelen kırkbeşinci günü takip eden ilk Pazar günü sadece Cumhurbaşkanı seçimi yapılır.

Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimine bir yıl veya daha az süre kalması hâlinde, Cumhurbaşkanı seçimi, makamın boşaldığı günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk Pazar günü Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimiyle birlikte yapılır.

Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimine bir yıldan fazla süre kalması hâlinde, Cumhurbaşkanı seçimi, makamın boşaldığı günden sonra gelen kırkbeş gün içindeki son Pazar günü yapılır. Bu şekilde seçilen Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz.

Seçimlerin tamamlanamaması halinde, yenisi göreve başlayıncaya kadar mevcut Cumhurbaşkanının görevi devam eder.

Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmediğine dair karar verilmesi hâlinde, Cumhurbaşkanı seçimi bir yıl geriye bırakılır. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.

Ant içmesi

Anayasanın 103. maddesine göre Cumhurbaşkanı, görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde aşağıdaki şekilde ant içer:[1]

“	Cumhurbaşkanı sıfatıyla, devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; anayasaya, hukukun üstünlüğüne, demokrasiye, Atatürk ilke ve inkılaplarına ve laik cumhuriyet ilkesine bağlı kalacağıma; milletin huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerinden yararlanması ülküsünden ayrılmayacağıma; Türkiye Cumhuriyeti'nin şan ve şerefini korumak, yüceltmek ve üzerime aldığım görevi tarafsızlıkla yerine getirmek için bütün gücümle çalışacağıma büyük Türk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve şerefim üzerine and içerim.	„

Görev ve yetkiler

Anayasanın 104. maddesine göre, Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri şunlardır:

• Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapmak,
• Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj vermek,
• Kanunları yayımlamak,
• Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek,
• Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak,
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atamak ve görevlerine son vermek,
• Üst kademe kamu yöneticilerini atamak, görevlerine son vermek ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlemek,
• Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti'nin temsilcilerini göndermek ve Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek,
• Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
• Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,
• Milli güvenlik politikalarını belirlemek ve gerekli tedbirleri almak,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetleri'nin başkomutanlığını temsil etmek ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin kullanılmasına karar vermek,
• Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak,
• Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler ve Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen ve kanunda açıkça düzenlenen konular haricinde, kanunlara aykırı olmamak şartıyla yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarmak,
• Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak.[1]

Sorumluluk

Cezai sorumluluk

Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 105. maddesinde düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanı hakkında, işlediği iddia edilen suç hakkında soruşturma açılıp açılmaması Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından karara bağlanır. Eğer soruşturma açılması gerekiyorsa bu soruşturma, Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesince yürütülür. Cumhurbaşkanı cezai sorumluluğu şartları şunlardır:

- Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunca soruşturma açılması

- Meclis üye tam sayısının 3/5'inin gizli oyu

Buradan iki ihtimal vardır. İlki soruşturmanın reddi, diğeri soruşturmanın kabulüdür. Kabul söz konusu olduğunda on beş kişilik soruşturma komisyonu kurulur. Komisyon kurulduğunda rapor oylaması yapılır. Bu aşamadan sonra Meclis'teki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verecekleri üyelerden oluşan komisyon, soruşturmayı yürütür ve raporunu Genel Kurulda görüşülmek üzere Meclis Başkanlığına sunar. Üye tam sayısının üçte ikisinin oyuyla Cumhurbaşkanının Yüce Divan'a gönderilmesine karar verilebilir. Eğer Yüce Divan'a sevk edilirse Cumhurbaşkanı Anayasa Mahkemesi'nde yargılanmak durumundadır. Yargılama sonucunda mahkumiyet kararı verilirse Cumhurbaşkanının bu görevde kalıp kalmayacağı hükmolunan karara göre değişiklik gösterir. Eğer milletvekilliğini engelleyecek bir mahkumiyet kararı verilirse bu görev son bulur. Lakin seçilme engeli oluşturmayacak bir karar verilmişse cumhurbaşkanlığı devam eder.

Cumhurbaşkanının bir suç işlediği iddiasıyla meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun önergesiyle soruşturma açılması istenebilir ve beşte üçünün oyuyla soruşturma açılabilir. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim kararı alamaz. Cumhurbaşkanı soruşturulmaya başladığı andan itibaren Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesini gerçekleştiremez.[8] Cumhurbaşkanının hukuki sorumluluğuna gelirsek bu da iki şekilde mümkündür.Yüce Divan'da seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu hüküm uygulanır.[1]

Hukuki sorumluluk

Cumhurbaşkanının kişisel eylemlerinden dolayı hukuki sorumluluğu tamdır. Özel hukuk alanında cumhurbaşkanı bir borç altına girmişse herkesi gibi ifa etmekle yükümlüdür. Aksi halde birtakım yaptırıma ve tazminata hükmedilir.

Cumhurbaşkanının diğer hukuki sorumluluğu göreviyle ilgili işlemlerinden ötürüdür. Ancak bu sorumluluk İdare Hukukunda görülen "İdarenin kusur sorumluluğu"dur. Böyle bir dava da ancak idari yargıda açılır.[9]

Cumhurbaşkanları

Cumhurbaşkanına vekâlet

Anayasanın 106. maddesi ve Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi göre, Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi nedenlerle geçici olarak görevinden ayrılması durumlarında, görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme ya da başka bir nedenle Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumunda da yenisi seçilinceye kadar, en yaşlı cumhurbaşkanı yardımcısı, Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve yetkilerini kullanır.[10] 2017 anayasa değişikliği öncesinde, Cumhurbaşkanlığına meclis başkanı vekâlet etmekteydi.

Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı

Bakanlıklar T.C. Adalet Bakanlığı T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı T.C. Dışişleri Bakanlığı T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı T.C. İçişleri Bakanlığı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı T.C. Millî Eğitim Bakanlığı T.C. Millî Savunma Bakanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı T.C. Ticaret Bakanlığı T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı

Başkanlıklar Devlet Arşivleri Başkanlığı Devlet Denetleme Kurulu Diyanet İşleri Başkanlığı İdari İşler Başkanlığı İletişim Başkanlığı Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Millî İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Türkiye Varlık Fonu

Kurullar Yerel Yönetim Politikaları Kurulu Gıda, Tarım, Orman ve Hayvancılık Kurulu Sağlık ve Sosyal Politikalar Kurulu Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu Hukuk Politikaları Kurulu Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu Ekonomi Politikaları Kurulu Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu Yüksek İstişare Kurulu

Ofisler Finans Ofisi İnsan Kaynakları Ofisi Dijital Dönüşüm Ofisi Yatırım Ofisi

Cumhurbaşkanlığı forsu ve arması

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı arması

Cumhurbaşkanlığı arması ortasında sekiz uzun, sekiz kısa ışını bulunan sarı bir güneş ve onu çevreleyen on altı sarı yıldızdan oluşur.[11] Cumhurbaşkanlığı forsu ise Türk bayrağının sol üst köşesine Cumhurbaşkanlığı armasının işlenmiş hâlidir.

Fors, Cumhurbaşkanının ikametgâhında ve ziyareti süresince bulunduğu yerde bayrak direğine çekilir; gece gündüz çekili kalır. Makam odasında çalışma masasının sol gerisine konur. İçinde bulunduğu arabanın sol önünde, tepesinde ay yıldız bulunan kromajlı direğe çekilir. Cumhurbaşkanlığı forsunun nasıl kullanılmaya başlanıldığına ilişkin resmî bir kayıt yoktur. Ancak 1922 tarihli bir fotoğrafta, Atatürk'ün İzmir'e giderken kullandığı otomobiline bugünkü forsa benzer bir flamanın takıldığı görülmektedir. Bu flama şu an Anıtkabir'deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde sergilenmektedir.[12]

Fors ve armadaki güneşin sonsuzluğu ve bu özelliği ile Türkiye Cumhuriyeti'ni, on altı yıldızın ise tarihteki bağımsız on altı büyük Türk devletini simgelediği kabul edilir. İlk kez 1969 yılında, Harita Yüzbaşı Akif Özbek'in Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Taşıdığı Anlam adlı kitabında ortaya atılan bu görüş ilerleyen yıllarda armanın resmî anlamı olarak benimsenmiştir. Başka bir görüşe göreyse on altı yıldızdan dokuzu Orta Asya Türklerinin sancaklarında kullandığı dokuz tuğu, kalan yedi yıldızsa Anadolu Türklerinin sancaklarında kullandıkları 7 tuğu temsil etmektedir.[12]

Armadaki on altı yıldızın simgelediği kabul edilen Türk devletleri şunlardır:

1. Büyük Hun İmparatorluğu
2. Batı Hun İmparatorluğu
3. Avrupa Hun İmparatorluğu
4. Ak Hun İmparatorluğu
5. Göktürk İmparatorluğu
6. Avar İmparatorluğu
7. Hazar Kağanlığı
8.  Uygur Devleti
9. Karahanlılar Devleti
10. Gazne Devleti
11.  Büyük Selçuklu İmparatorluğu
12.  Harezmşahlar Devleti
13. Altın Orda Devleti
14. Büyük Timur İmparatorluğu
15. Babür İmparatorluğu
16. Osmanlı İmparatorluğu

Kaynakça

1. "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 17863 Mükerrer, 9 Kasım 1982". 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.
2. "Arşivlenmiş kopya". 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2020.
3. 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 26554, 6 Mayıs 2007
4. "Türkiye'nin 12. Cumhurbaşkanı Erdoğan". BBC Türkçe. 11 Ağustos 2014. 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.
5. "Görev ve Yetkiler". T.C. Cumhurbaşkanlığı. 23 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020.
6. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
7. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020.
8. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu. Anayasa Hukuku. Seçkin Yayınları. Eylül 2018. ss. 216-217. ISBN 978-975-02-5078-1.
9. Cumhurbaşkanının Hukuki Sorumluluğu. Anayasa Hukuku. Ekin Yayınları. ss. 210-211. ISBN 978-605-327-709-5.
10. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2020.
11. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. "Arma". 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.
12. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. "Fors". 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2016.