Şeyyad Hamza

Şeyyad Hamza, 13. yüzyılda Akşehir ve Sivrihisar'da yaşayan sufi şairlerden biridir. Şeyyad Hamza, önceleri bir şeyyad (duvar ustası) iken Ahi zümrelerine intisabı sebebiyle tarikat çevrelerine de girmiş, bu arada halk için şiirler söylemiştir.

Sanatı

Şeyyad Hamza hece ve aruzla şiirler söyleyebilen, İslam kültürünü kavramış gezgin bir mutasavvıftır.

Hece ile yazdığı parçalar nazım tekniği itibarı ile güzeldir. Aruzla yazdığı parçalarda pek başarılı olamamıştır. Ayrıca şiirlerinde Türk şiirinin kuruluşundan çizgiler vardır.

Klasik şiirlerinde özellikle naatları önemlidir. Bu manzumelerinde kuvvetli bir Arapça, Farsça bilgisi ve İslam kültürü hakimdir.

Daha çok sufi çehresiyle tanınan Şeyyad Hamza, dörtlük, mesnevi, kaside, gazel gibi nazım şekilleriyle manzum eserler vermiştir.özellikle dini-tasavuufi Türk edebiyatı sahasında önemli bir yeri vardır.[1]

Eserleri

Şeyyad Hamza’nın bilinen beş mesnevisi ve diğer şiirleri mevcuttur.[2]

1. Destân-ı Yûsuf
1529 beyitten oluşur. Kullanılan aruz kalıbı " fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbıdır. Bu mesnevi eser Şeyyad Hamza'nin en meşhur mesnevisi olup Yûsuf ve Züleyhâ hikâyesinin anlatır. Bu konu Kur’an’daki Yûsuf kıssasına bulunmaktadır. Bu eser Sula Fakih’in aynı adlı eserinden özetlenerek kaleme alındiğı kabul edilmektedir. Kaynağı Kur’an tefsirleri olmakla beraber Şeyyad Hamza bu manzum eserinde bu konuyu kendi düşünceleri ve duyguları ile geliştirmiş ve gayet sade bir uslûp ile kaleme almıştır. Modern Divan edebiyati kritiklerine göre bu eser Eski Anadolu Türkçesi’nin kuruluş dönemi özelliklerini yansıtmaktır. Yine bu kritikler bu mesnevideki ağız özellikleri, arkaik kelimeler ve deyimler bakımından bu eserin dönemin en karakteristik mesnevisi olduğunu kabul etmektedirler.[2]

Bu eser üzerinde şu modern akademik kritik incelemeler yapılmıştır: Talat Tekin (1951) Șeyyad Hamza’nın Destân-i Yusuf Mesnevisi Üzerinde Dil Tetkikleri, mezuniyet tezi. Türkiyat Araştırma Merkezi; Osman Yıldız (2008) Seyyad Hamza, Yusuf u Züleyha [Destân-i Yûsuf] Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler, Ankara; İbrahim Taş, (2008) Yusuf ve Zeliha, İstanbul; Emin Eminoğlu, (2008) Destân-i Yûsuf. s. 184-186). Stephanie Bowie Thomas (1992) The Story of Joseph in İslamic Literatüre With on Annotated Translation of the Pre-Ottoman Destân-i Yusuf by Seyyad Hamza, New York, Colombia University adi ile basılmış kitap hazırlanan bir yüksek lisans tezinin İngilizce çevirisidir. Ayrıca bu mesnevinin tam metni kritik eklerle birlikte bastırılıp yayımlanmıştır: Ümit Özgür Demirci ve Şenol Korkmaz Giriş-Metin-Günümüz Türkçesine Aktarma-Dizin ve Sözlük-Tıpkıbasım.[2]

2. Dâsitân-ı Sultân Mahmûd.
79 beyitlik bir mesnevi. Konu Sultan Gazneli Mahmud ile bir derviş arasında yapılan edebi ve felsefi diyalogu ele alınmakta ve değişik iki kişisel felsefi görüşe göre madde ile anlam karşılaştırılması yapılmaktadır. Ana teması nefsini kontrol etmesini bilen dervişin saltanat süren hükümdardan daha üstün bir insan olduğu iddiasıdır. Şeyyad Hamza’nın şiirlerinin çoğunda olduğu gibi de dönem devlet idarecilerinin zulmü kritik olarak ele alınmakta ve şikayet konusu edilmektedir.[2]

3. Ahvâl-i Kıyâmet.
Bu mesnevi eserin büyük bir kısmı olan 289 beyitlik metin Şeyyad Hamza tarafından yazılmıştır. Tek yazma nüsha Millî Kütüphane, Ankara'da bulunmaktadır. (nr. 3772, vr. 69b-80b). Bu yazma nüsha asıl Şeyyad Hamza metni değildir. Bu nüshadan, sonradan görüşleri değişik olan Seyyad Îsâ tarafından Şeyyad Hamza metinin bazı kısımlarının değiştirildiği ve metine yeniden 55 beyit daha eklendiği anlaşılmaktadır. Bu eserde ele alınan başlica konular kıyamet kopmasınıKur’an-ı Kerim’deki Yûsuf kıssasına n nasıl ortaya çıkacağ; evrenin, varlıkların ve meleklerin nasıl öldürülüp nasıl diriltileceği, paygamber Muhammed'in İslam ümmetine nasıl şefaat edeceğidir.[2] .

Bu eser üzerinde yüksek lisans tezi: Esra Durmaz (1994) Seyyad Hamza’nın Ahvâl-i Kıyameti, MU Türkiyat Araştırmaları Enstitüsu.[2]

4. Mi‘racnâme
545 beyitlik metin. Sade dille didaktik konulu.

Bu eser üzerinde yüksek lisans tezi: Gülten Fesel Güzelışık (1996) Şeyyad Hamza: Mi‘racnâme, MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

5. Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhi’s-selâm.
453 beyitliktir. Ancak bunlardan 356 tanesi Şeyyad Hamza’ya aittir. Geri kalan 127 beyti müstensihe aittir Bu eser üzerinde yuksek lisans tezi: Fatma Turhal Güler (1996) Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhi’s-selam MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü).

6. Diğer şiirleri:

Şeyyad Hamza’nın mesnevileri dışında 16 parça şiiri daha tespit edilmiştir. İkisi beşerî bir aşkın dinsel olmayan karakterde ifadesi olarak görülmüştür,

Seçilmiş bir şiir

Şeyyad Hamza'nın şiirlerine bir örnek olarak "değil mi" mahlaslı gazelinden seçilmiş şu beyitler verilmektedir:[3]

Begüm hûblar sana müştak değil mi
Ya hüsnün bahçası Uçmak değil mi

Dudağın şerbeti sayru sağıldır
Sözün hastelere tiryak değil mi

Kamu tertiblerün yirlü yirinde
Seni koçmak Sekiz uçmak değil mi

Eğer ben hastenün elin alursan
Sirât köprüsün geçmek değil mi

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya". 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2016.
2. Tavukçu, Orhan Kemal (2010) "Şayyad Hamza" Turkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. c.39 say. 104-105 Online: 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
3. Kaynak: Cengiz, Halil Erdoğan (2. bas. 1983) Divan Şiiri Antolojisi, Ankara:Bilgi Yayınevi ISBN 2789754941026 say.108