Nedim

Nedîm, (Osmanlı Türkçesi: نديم) (d. 1681, İstanbul – ö. 30 Ekim 1730, İstanbul) Divan edebiyatı'nın en meşhur isimlerinden şâir. Şöhretini Osmanlı Devleti'nin 1718 – 1730 yılları arasındaki Lâle Devri'nde kazandı. Hayatı ve eserleri ile Lâle Devri ruhûnun en önemli temsilcisi olarak kabul edilir.

Nedim نديم
Nedim'i betimleyen bir tasvir
Doğum	1681 İstanbul
Ölüm	30 Ekim 1730 İstanbul, Beşiktaş
Meslek	Şair
Dil	Türkçe
Vatandaşlık	Osmanlı İmparatorluğu
Dönem	Lale Devri
Edebî akım	Mahallileşme
Akrabalar	Mehmet Efendi (Baba)

Yaşamı

17. yüzyıl sonu ile 18. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşadı. Asıl adı "Ahmed" olan Nedîm, İstanbul'da muhtemelen 1681 yılında doğdu.[1] Babası Mehmed Efendi, Sultan İbrahim'in iktidarı esnasında kazaskerlik görevinde bulundu. Küçük yaşlarda medrese eğitimi alan Nedîm; burada Arapça ve Farsça öğrendi. Daha sonra fıkıh eğitimi aldı.

Bir şair olarak tanınma gayreti içindeki Nedîm, Osmanlı Sadrazamı Ali Paşa'ya birkaç kaside yazdı. Ama Topkapı Sarayı'na girişini sağlayan Ali Paşa'nın halefi olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'ya yazdığı kasideler oldu. Lale Devri'nin sadrazamı olan Damat İbrahim'in himayesi altında daha sonra kendisini meşhur yapacak olan eserlerini ve yaşam tarzını ortaya koydu. Şair gerek yaşamı, gerekse şiiri ile estetik, sanat ve eğlence eğilimleri ile göze çarpan bu devrin önemli bir temsilcisi olarak kabul görmektedir.

"İzn alub cum'a nemâzına deyû mâderden

Bir gün uğrılayalım çerh-i sitem-perverden

Dolaşub iskeleye doğrı nihân yollardan

Gidelim serv-i revânım yürü Sad'âbâde."

Günümüz Türkçesi:

Anne(n)den cuma namazına (gideceğiz) diye izin alıp

Zalim felekten bir gün çalalım.

Issız yollardan iskeleye doğru dolaşıp,

Yürü uzun boylu sevgilim Sadabad'a gidelim.

Ölümü

Nedîm'in Patrona Halil İsyanı esnasında öldüğü bilinmekle birlikte, ölüm nedeni konusunda muhtelif rivâyetler vardır. Hassa bir rûhsal yapısı olduğu ve evham hastalığından muzdarip olduğu bilinmektedir. Kaynaklar, Nedîm'in Patrona Halil İsyanı akabinde “illet-i vehîme”den veya alkol ya da afyon krizine bağlı olarak öldüğüne dair farklı bilgiler vermektedir. En meşhur rivayet, isyankârlardan kaçarken Beşiktaş'taki evinin çatısından düşerek öldüğü yönündedir. Bir başka rivayet ise, Damad İbrahim Paşa ve şürekâsına yapılan işkenceden ötürü dehşete kapılıp korkudan öldüğü şeklindedir. Nedîm'in mezarı, Üsküdar'da Karacaahmet Mezarlığı'ndadır.

Eserleri ve şiir anlayışı

Günümüzde Divan edebiyatının en önemli şairlerinden biri olarak görülse de bu algı ancak yakın zamanda oluşmuş ve sağlığında iken Nedîm o kadar büyük takdir görmemiştir. Örneğin "Reîs-i Şâirân" (رئيس شاعران) (şairler reîsi) unvanı, III. Ahmet tarafından ona değil, şimdilerde daha az bilinen Osmanzâde Tâib'e verilmişti. Yaşadığı dönemde kendisinden daha meşhur olan başka şairler de vardı.

Gerek kasidelerinde, gerekse tebrik ve kutlama amaçlı yazdığı şiirlerinde çağdaşı Divan şiirlerinde görülen kalıp, imge ve rumuzları kullanan Nedîm, şarkı ve gazellerinde ise hem dil, hem de içerik bakımından yenilikçi bir yola girmiş görünüyor.

Nedîm'in içerikçe en bariz yeniliği İstanbul kentini şiirlerinde açılışta (matla) kullanmasıdır. Bu mesela İstanbul'u vasıf zımnında Damad İbrahim Paşa'ya kasîdesinin matla beytinde görülür:

Bu şehr-i Sıtanbûl ki bî-misl-ü behâdır

Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır

Bu İstanbul şehri ki misli benzeri yoktur

Bir taşına bütün Acem mülkü fedadır

Üstelik önceki şairler soyut ifadeleri çokça yüceltmesine rağmen, Nedîm ise şarkılarında somut ifadeler kullanmaktan ve hattâ döneminin mekân, moda ve kıyafetlerine temas etmekten geri kalmaz:

"Sürmeli gözlü güzel yüzlü gazâlân anda

Zer kemerli beli hancerli cüvânân anda

Bâ-husûs aradığım serv-i hırâmân anda

Nice akmaya gönül su gibi Sa'd-âbâd'a"

(Sürmeli gözlü, güzel yüzlü âhûlar onda

Altın kemerli, beli hançerli civanlar onda

Özelikle aradığım, salınıp giden selvi boylular onda

Nasıl akmaya gönül su gibi Sadabât'a)

Şiirlerinde genellikle zevk ve aşkı işleyen şair, devlet büyüklerine kasideler sundu. Aşk ve şarap kavramlarının sık sık geçtiği gazeller yazdı. Çağının bütün yaşantısı, bayramlar, helva sohbetleri, şehzadelerin doğuşu, düğünler, güzel yapılar onu etkiliyor, bu olaylar hiç değilse bir "tarih düşürmesine" vesile oluyordu.

Eserleri "Nedîm Dîvânı" adı altında toplanmıştır. Bu dîvânın bilinen en eski tarihli nüshası, tahminî H. 1149 (M. 1737) yılına ait olan ve Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Y. 13 numarada kayıtlıdır. Divan edebiyatındaki soyut sevgili ve mekânlar, Nedim'in şiirlerinde somuta dönüşür. Yani sevgilisi beşeri aşkı anlatır ve de gerçektir. Zevk, eğlence, içki şiirlerinin temelini oluşturmuştur. Soğuk ve yapmacı anlatımdan kaçınmış, anlatmak istediklerini içten bir şekilde şiirlerine dökmüştür. Bunları da daha çok gazelleriyle anlatmıştır.

Büyük şair, divan şiirinin katı kurallarına herkes gibi uysa da, bazı yenilikler yapmaktan geri durmamıştır. Bazı eserlerinde aruz yerine hece ölçüsü kullanmıştır.

Dipnotlar

1. Macit, Muhsin, Prof. Dr., Nedîm Dîvânı, 2012, T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler Ve Yayımlar Genel Müdürlüğü kültür eserleri, ISBN 978-975-17-3638-3 28 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Gölpınarlı, Abdülbâkî; ed. (1972 2.bas. 2005) Nedim Divanı. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri Koll. Şti., ISBN 975-10-2225-8.
• Macit, Muhsin; Doç. Dr., ed. (1997) Nedim Divani, İstanbul:Akdağ Yayınları, ISBN 975-338-107-7 .
• Kudret, Cevdet; Nedim. ISBN 975-10-2013-1.
• Şentürk, Ahmet Atilla. "Nedîm" in Osmanlı Şiiri Antolojisi. pp. 596–607. ISBN 975-08-0163-6.
• Cengiz, Halil Erdogan, (1972) Divan Şiiri Antolojisi say.591, Ankara: Bilgi Yayinevi
• Andrews, Walter G. "Nedîm" in Ottoman Lyric Poetry: An Anthology. pp. 253–255. ISBN 0-292-70472-0. (İngilizce)
• Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924. London: Penguin Books, 1997. (İngilizce)