Esrâr Dede

Esrâr Dede (Asıl adı Mehmed) (d.1749, İstanbul - ö. 29 Ocak 1797, İstanbul), Türk Dîvân edebiyatı şairi; mutasavvif.

Esrar Dede
Doğum Mehmed
1749
İstanbul, Sütlüce
Ölüm 29 Ocak, 1797
İstanbul
Meslek Mutasavvıf, șair
Önemli eser Dîvân
Tezkire-i Şuarâ-i Mevleviyye
Mübareknâme-i Esrâr
Fütüvvetnâme-i Esrâr
Lugat-ı Talyân
Akrabalar Ahmed-i Bizeban (baba)

Hayatı

Esrar Dede. gerçek adı Mehmed, (Hicri 1162) 1749 yılında Sütlüce, İstanbul'da doğdu. Doğum tarihi üzerinde bir ihtilaf mevcuttur. Babasının isminin Ahmed-i Bîzebân ve dedesinin Hasan Efendi olduğu bilinmektedir. Fakat ailesine, çocukluğuna ve gençlik yıllarına dair fazla bilgi yoktur.

Çok iyi bir eğitim gördüğü eserlerinden kolayca anlaşılabilmektedir. Arapça ve Farsça başta olmak üzere Rumca, Latince ve İtalyanca bilirdi. Dile olan ilgisi ve kabiliyetini, Lûgat-ı Tilyan isimli bir Türkçe - İtalyanca sözlük yazmış olmasından da anlıyoruz. Karakterinin güzel olduğu, özellikle çok cömert olduğu söylenmiştir. Galata Mevlevihanesi'nde tanıştığı Şeyh Gâlip ile ömür boyu dost kalmıştır. "Esrâr" mahlasını da, Şeyh Gâlip'e arz edip talebelerinden olunca almıştır. Şeyh Gâlip ile tanıştıktan sonra Şeyh Gâlip'in eğitimine girdi. Hayatı boyunca Mevlevilik dairesinden çıkmadı. Daha sonraları tezkireci ve meşîhat makamlığını kazanmasına rağmen Şeyh Gâlip'in yanından ayrılmadı. Ömrü boyunca Galata Mevlevihanesi'nde kendisine ayrılan odada yaşadı, eserlerini burada kaleme aldı ve 1796 (Hicri 1211) yılında burada öldü. Garip bir detaydır ki, vefat günü Mirac kandiline denk gelmiştir.

Bunun dışında bizzat Şeyh Gâlip, Esrâr Dede'nin ölümü üzerine bir mersiye kaleme almıştır. Bu mersiye şöyle başlar:

Kan ağlasın bu dide-i dür-bârım ağlasın
 Ansın benim o yâr-ı vefâ-dârım ağlasın
 Çeşm ü dehân u ârız u ruhsârım ağlasın
 Baştan başa bu cism-i siyeh-kârım ağlasın
 Ağyârım ağlasın bana hem yârim ağlasın
 Gûş eyleyen hikâyet-i Esrâr'ım ağlasın
 Nâ-dide bir güher telef etdim dirîg u âh
 Hâk içre defnedüp gerü gitdim dirîg u âh

Ayrıca Esrar Dede'nin mezar taşında Şeyh Gâlip'in şu cümleleri yer almaktadır:

"Esrâr Dede çileyi hatm ettiği dem
 Sırr oldu serin hırka-i tâbûta çeküp
 Gâlib dedi târihin efsûs efsûs
 Hemdemlerini hayrân kodı Esrâr göçüp."

Eserleri

Kuşkusuz her açıdan olduğu gibi edebî açıdan da Esrâr Dede'yi en çok Şeyh Gâlip etkiledi. Bu iki önemli ismin eserleri ise daha sonraki kuşakların birçok önemli edebiyatçısını etkilemiştir. Nitekim daha sonraları Şeyh Gâlip'in ünlü eseri "Hüsn ü Aşk"dan esinlenerek, Yenikapı Mevlevihanesi'nin son şeyhi Abdulbâkî Baykara tarafından kaleme alınacak olan yine Hüsn-ü Aşk isimli manzûm tiyatronun ilk perdesi Şeyh Gâlip ile Esrâr Dede'nin konuşmalarını konu alacaktır.

  • Şiirlerini topladığı Dîvân'ı en önemli ve bilinen eseridir. Bu da, 1841 yılında "Divan-ı Belağat-unvân-ı Esrâr Dede Efendi" ismiyle yayımlanmıştır.
  • Mevlevî şairlerinin hayatlarını ve şiirlerinden örnekleri barındıran, Esrâr Dede Tezkiresi olarak da anılan "Tezkire-i Şu'ârâ-yı Mevlevîyye" bir diğer ünlü eseridir.
  • Mübâreknâme-i Esrâr,
  • Fütüvvetnâme-i Esrâr
  • Lugat-ı Tilyan`dır.

Genel olarak Esrâr Dede arı ve yalın bir dil kullanırdı. Şiirlerinde Mevlevîliğe ve Mevlânâ`ya olan sevgisine sık sık yer vermiştir. Şiirlerindeki tasavvuf etkisi barizdir.

Eserlerinden Örnek

Gazel (Gece Kandilli`de)

Gece Kandilli’de gök kandil olup ol meh-rû
 Mâhitab eyleyerek eyledi azm-i Göksu
 Ol şehen-şâh-ı hüsn basdı kadem şevketle
 Hele Beylerbeyi’nin başına devletdir bu
 Boğaz içinde bu şeb mey vererek muğbeçeler
 İtdi sâgar gibi lebrîz bizi tâ-be-gelû
 Gel çelipa içün itme bizi hicrana dûçar
 Nola İstavroz’a gitme bu gice kâfir-hu
 Subha dek eyleyelim şevk ile zevk-i mehtâb
 Mestdir çeşm-i siyeh meste yeter bu uyku

Yardan sana şu peymâne ki ihsân oldu
 Mihr-i dîdâr idi Esrar sabaha karşu
 Saye-i Hazret-i Galib’de Boğaz içre bu şeb
 Zevk-i min tahtil enhar idi bana her su

Kaynakça

    Dış kaynaklar
    • Bilgin, A. Azmi (1999) "Esrar Dede" Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi Cilt:1 sayfa:473-474, İstanbul: Yapi Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, ISBN 975-08-0071-0

    Dış bağlantılar
    • Aksoy, Hasan (1995) "Esrar Dede", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.11 say. 432-434 Online:
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.