Afrodisias

Afrodisias veya Afrodisyas[1] (Grekçe: Ἀφροδισιάς, romanize: Aphrodisiás), Tanrıça Afrodit'e adanmış birçok eski çağ kentinin ortak adı. Afrodisyas (ya da Afrodisias) adlı kentlerin en ünlüsü, Anadolu'nun güneybatısında, eski Karia bölgesinde, günümüzde Aydın'ın Karacasu ilçesine bağlı Geyre mahallesinin bulunduğu yerdeydi. Arkeolojik kazılar başladıktan sonra Geyre taşınmıştır.

Afrodisias

UNESCO Dünya Mirası
Tetrapylon
Konum	Türkiye
Kriter	Kültürel: ii, iii, iv, vi
Referans	1519
Tescil	2017 (41. oturum)
Bölge	Avrupa, Anadolu
Koordinatlar	37°42′33.2″K 28°43′24.8″D

Afrodisias

Afrodit Tapınağı kalıntıları

Stadyum

Antik tiyatro

Afrodit Tapınağı kalıntıları

2009'da UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dâhil edilen[2] Afrodisias, 2017'de ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.[3]

Tarihçe

MÖ 5. yüzyılda kurulan kent, Roma İmparatorluğu döneminde gelişmiş, MÖ 1. yüzyıl ile MS 5. yüzyıllar arasında, başta heykelcilik olmak üzere önemli bir sanat merkezi haline gelmiş, Afrodit tapınağıyla ve Afrodit adına yapılan törenlerle ün salmıştır.

Kentin tanrıçası Aphrodite için yapılan tapınak kentteki en eski mermer binadır. Tapınağa ait kutsal alanın (temenos) sınırlarının belli olması bu alana tanınan sığınma hakkından dolayı önemli olmuştur. Tapınak çevresindeki yazıtlarla önce bu imtiyazın Julius Caesar ve ardılı, daha sonra da Roma İmparatoru Augustus tarafından verildiği ortaya konulmuştur.[4]

MS 1. yüzyılın başlarında tamamlanan mermer tapınağın yapımında yardımcı olan seçkin yerel ailelerin isimleri sütunlar üzerine yazılmış, tapınağın kurucusu olarak kabul edilen G. Julius Zoilos, yaşamı boyunca Aphrodite rahibi unvanı ile onurlandırılmıştır.

Ören Yeri

Afrodisias kenti, deprem kuşağındaki konumu nedeniyle, tarihi boyunca pek çok depremden şiddetle etkilenmiştir. Özellikle 4. yüzyıl ve 7. yüzyılda burada büyük depremler olduğu bilinmektedir. 4. yüzyıl depremi ayrıca Afrodisias'ın bulunduğu mevkide su akış mecralarını da değiştirmiş, kentin bazı kısımlarını su baskınlarına maruz kalmaya müsait bir hale getirmiştir. Su baskınları sorununu çözümleme amaçlı ve aciliyet içinde inşa edildiği anlaşılan tahliye sisteminin kanıtları bugün de görülebilmektedir. 7. yüzyıldaki depremden sonra Afrodisias bir daha hiçbir zaman tam olarak kendine gelememiş ve bakımsızlığa düşmüştür. Zamanla kalıntılar kısmen Geyre köyü alanı ile örtülmüştür. 20. yüzyıl başlarında Geyre köyünün bir kısmı yine bir deprem nedeniyle boşalmış, boşaltılan alanın altındaki kalıntılar ortaya çıkmıştır. 1960'larda Geyre, deprem olasılığı da düşünülerek bugünkü yerine taşınmış ve belde olmuştur.

Kent 7. yüzyıldan itibaren paganizm çağrışımlı Afrodisias ismini terkederek Hristiyanlık etkisiyle Stavropolis (Haç kenti) şeklinde adlandırılmıştır. Bizans İmparatorluğu döneminde bölge (antik çağ Karya'sına nazaran daha iç bölgede yer almasına rağmen) Karya olarak anılmaya başlamıştır. 1260 yılından itibaren Türklerin bölgede egemenlik kurması ile Karia ismi Geyre olarak Türkçeye yansımıştır.

Kazılar ve diğer çalışmalar

Türkiye'nin en ünlü fotoğrafçısı Ara Güler'in tesadüfi biçimde bölgede kaybolması ile bulunmuştur. Ara Güler, köydeki insanların Aphrodisias'a ait sütun ve taşları, evlerinin ve işyerlerinin belli kısımlarında kullanıldığını görmüştür. Geri döndüğünde çektiği resimleri dönemin sanatçı-aydınlarına göstermiş ama kimse ilgilenmemiştir. Daha sonra bir ABD dergisine resimlerle birlikte yazıları göndermiş ve büyük ilgi görmüştür. Renkli resimler olursa 10 sayfa ayıracaklarını söylemeleri üzerine Ara Güler tekrar aynı yere gider. Resimleri çeker, yazısını yazar. Kendisinden daha detaylı yazılar istenince Kenan Erim ile görüşür ve yazılar yazılır. Kenan Bey de hafriyatlar için gerekli izinleri alıp detaylı çalışmalara başlar. Aphrodisias'ta ilk kazılar 1904-1905 yıllarında Paul Gaudin tarafından yapılmıştır. Hâlen sürmekte olan ve New York Üniversitesi tarafından koordine edilen Afrodisias kazılarının başlangıcı, 1961 yılından ölümüne kadar tüm kariyerini buraya adayan Kenan Erim'e dayanmaktadır. Bugün, çalışmaların devamı yine New York Üniversitesi himayesinde; Oxford Üniversitesi Lincoln Kürsüsü'nde Klasik Arkeoloji ve Sanat Profesörü olan Prof. R.R.R. Smith ile New York Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü'nde Prof. Christopher Ratte'nin ortak yönetimi altında sürmektedir. Sur duvarlarından itibaren 1 km.lik alan 1. Derece Sit Alanı ilan edilmiştir. Kalıntıların zenginliği nedeniyle kazıların başlangıcında inşa edilen Geyre Müzesi'nin yetersiz kalması nedeniyle yeni bir Afrodisias Müzesi'nin kurulması için çalışılmıştır. 1 Haziran 2008'de Afrodisias antik kentinde müzeye ek olarak Sebasteion-Sevgi Gönül Salonu açılmıştır.

Kaynakça

Özel

1. Aygel, Cemal (1958). Üç Antik Şehir: Priene, Miletos ve Afrodisyas. Teknik Kitap ve Mecmua.
2. "Archaeological Site of Aphrodisias" (İngilizce). UNESCO. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017.
3. "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2017.
4. "Karia bölgesinin gizemli Tapınakları-Aphrodite Tapınağı". Araştırma yazı:Tekin Gün. 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Genel

• Bektaş, Cengiz, Afrodisias, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008, ISBN 978-605-396-023-2.
• Foss, C., S. Mitchell, et al., Aphrodisias/Ninoe, Pleiades, 2007 19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• Erim, Kenan T., Aphrodisias, Awakened City Of Ancient Art, National Geographic Magazine, June, 1972.
• Erim, Kenan T., Aphrodisias, Net Turistik Yayınlar A.Ş., 2002. ISBN 975-479-166-X.
• Erim, Kenan T., Aphrodisias: City of Venus Aphrodite, 1986 (New York: Facts on File).
• Güler, Ara, Aphrodisias'ın Çığlığı,Yapı Kredi Yayınları Özel Dizi, İstanbul, Mart 2009, 212 sayfa.
• Ilgım, Mesut (Ed.), Afrodisias Sebasteion Sevgi Gönül Salonu, Yapı Kredi Yayınları-2715, İstanbul, 2008, ISBN 978-975-08-1439-6.
• MacDonald, David, The Coinage of Aphrodisias, London: Royal Numismatic Society, 1992.
• Ratté, Christopher, Archaeological Computing at Aphrodisias, Turkey, Connect, Humanities Computing, New York University, Summer 1998, 3 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
• Roueché, Charlotte, Aphrodisias in Late Antiquity: The Late Roman and Byzantine Inscriptions, Revised Second Edition, 2004, ISBN 1-897747-17-9.
• Roueche, Charlotte, Erim, Kenan T. (edd.), Aphrodisias Papers: Recent Work on Architecture and Sculpture, Journal of Roman Archaeology Supplementary Series, 1991.
• Smith, R.R.R, Aphrodisias - City and Sculpture in Roman Asia, Ertuğ & Kocabıyık Publications, 2008.
• Smith, R.R.R. - Lenaghan, J.L.(Ed.), Aphrodisias'tan Roma Portreleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık-T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, ISBN 975-08-1481-5, 2008.

Dış bağlantılar

• Uzaydan Afrodisias10 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Aphrodisias.org