Edward Teller

Edward Teller (İbranice: אדוארד טלר; Macarca: Teller Ede; 15 Ocak 1908 - 9 Eylül 2003), bilim ve teknoloji dünyasında "hidrojen bombasının babası" olarak bilinen Yahudi kökenli Macar–Amerikalı teorik fizikçi.[2][3][4]

Edward Teller
Edward Teller, Lawrence Livermore National Laboratory'nin müdürü olarak, 1958
Doğum 15 Ocak 1908
Budapeşte, Avusturya-Macaristan
Ölüm 9 Eylül 2003 (95 yaşında)
Stanford, Kaliforniya, ABD
Milliyet Yahudi
Vatandaşlık  ABD
Mezun olduğu okul(lar) University of Karlsruhe
University of Leipzig
Ödüller Eringen Madalyası[1] (1980)
Kariyeri
Çalıştığı kurumlar University of Göttingen
Bohr Institute
University College London
George Washington University
Manhattan Project
University of Chicago
UC Davis
UC Berkeley
Lawrence Livermore
Hoover Institution
Doktora
danışmanı		 Werner Heisenberg
Doktora öğrencileri Chen Ning Yang
Lincoln Wolfenstein
Marshall Rosenbluth
İmza

Teller hayatı boyunca hem bilimsel yeteneği hem de kişilerarası zor ilişkileri, geçici ve içekapanık kişiliği ile tanınıyordu. Teller, 1908'de Macaristan'da dindar bir Yahudi ailede doğdu. 1930'larda, önde gelen Macar bilimcilerden oluşan émigré lerden oluşan, “Marslı” kod adlı grup altında ABD’ye göç etti.[5]

Çekirdek fiziğine, moleküler fiziğine, spektroskopiye (özellikle Jahn–Teller ve Renner–Teller etkileri) ve yüzey fiziğine çok sayıda katkıda bulunmuştur. Teller ayrıca, karmaşık moleküllerin kuantum mekanik tedavisinde standart modern bir araç olan yoğunluk fonksiyonel teorisinin öncüsü olan Thomas–Fermi teorisine de katkıda bulundu.[6]

Erken yaşamı ve ailesi

Ede Teller, 15 Ocak 1908'de Avusturya-Macaristan'ın Budapeşte kentinde Yahudi bir ailede dünyaya geldi. Annesi piyanist Ilona Teller babası ise avukat Max Teller'di. Önce Fasori Lüteriyen Gymnasium'da, daha sonra Budapeşte'deki Minta (Model) Gymnasium'da eğitim gördü. Teller Yahudi bir aileden geldiği için Museviydi. Ancak bilim kariyerine başladıktan ve ilerleyen yaşlarından sonra agnostik-ateist fikir akımının destekçisi ve savunucusu oldu. Küçük yaşlarında ailecek Yahudiliğin kutsal günlerinden biri sayılan Kerafet Günü’nü kutlarlardı.[7][8]

Albert Einstein ve Richard P. Feynman gibi Teller’de konuşmayı geç öğrenenlerdendi. Çoğu çocuğa göre konuşması daha sonra gelişti, ancak sayılar onun çok ilgisini çekiyordu. Hatta bundan o kadar çok eğleniyordu ki, hayal dünyasında büyük sayılar ile büyük hesaplamalar yapıyordu.[9]

Bilimsel faaliyetleri

Teller, Amerikanın nükleer programı çerçevesinde II. Dünya Savaşı'nda "Manhattan Projesi"nin bir üyesi olarak yaptığı çalışmalarla; hidrojen bombasının geliştirilmesindeki öncülüğüyle ve Lawrence Livermore National Laboratory'de uzun yıllar boyunca devam ettiği faaliyetleriyle tanınmıştır.[10]

1950'lerde Los Alamos Ulusal Araştırma Merkezi'nde birlikte çalıştığı arkadaşı Robert Oppenheimer hakkında yürütülen soruşturmada verdiği ifade sebebiyle büyük tepki aldı ve ondan sonra bilim camiası tarafından dışlandı. Özellikle nükleer enerji araştırmalarını, nükleer silahların geliştirilmesini ve nükleer test programının etkin bir şekilde sürdürülmesini savunduğu için Birleşik Devletler hükümetinden destek görmeye devam etti.[11]

Ödülleri

1976 yılında Society of Engineering Science 7 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. üyeliğine[12] seçilen Edward Teller, 1980 yılında Eringen Madalyası kazanmıştır.[1]

Fen bilimlerinde ismi ile anılan buluşlar

Kaynakça
  1. Eringen Medal
  2. "I have always considered that description in poor taste." Teller & Shoolery 2001, p. 546.
  3. Goodchild 2004, p. 36.
  4. Edward Teller 1948 yılında 1 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne üye seçildi.
  5. Metropolis, Nicholas; Rosenbluth, Arianna W.; Rosenbluth, Marshall N.; Teller, Augusta H.; Teller, Edward (1953). "Equation of State Calculations by Fast Computing Machines". Journal of Chemical Physics. 21 (6): 1087-1092. Bibcode:1953JChPh..21.1087M. doi:10.1063/1.1699114.
  6. "Edward Teller Is Dead at 95; Fierce Architect of H-Bomb". The New York Times. September 10, 2003.
  7. Teller & Shoolery 2001, p. 32.
  8. Stix, Gary (October 1999). "Infamy and honor at the Atomic Café: Edward Teller has no regrets about his contentious career". Scientific American: 42-43. doi:10.1038/scientificamerican1099-42. Retrieved November 25, 2007.
  9. Edward Teller - The inspiration of Herman Mark (segment 18 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017)
  10. Edward Teller Facts, quote: "Leaving Hungary because of anti-Semitism, Teller went to Germany to study chemistry and mathematics at the Karlsruhe Institute of Technology from 1926 to 1928. A lecture he heard by Herman Mark on the new science of molecular spectroscopy made a lasting impression on him: "He [Mark] made it clear that new ideas in physics had changed chemistry into an important part of the forefront of physics."
  11. Edward Teller - Wave-particle duality sparked a fascination with physics (segment 16 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017) Quote: "This theory [of polymer chemistry, and its relation to quantum physics] managed to make in me a big change from an interest in mathematics to an interest in physics."
  12. "SES Fellows - Edward Teller (1976)". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017.

Bibliyografya
  • Our Nuclear Future; Facts, Dangers, and Opportunities (1958)
  • Basic Concepts of Physics (1960)
  • The Legacy of Hiroshima (1962)
  • The Constructive Uses of Nuclear Explosions20 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1968)
  • Energy from Heaven and Earth (1979)
  • The Pursuit of Simplicity (1980)
  • Better a Shield Than a Sword: Perspectives on Defense and Technology (1987)
  • Conversations on the Dark Secrets of Physics (1991)
  • Memoirs: A Twentieth-Century Journey in Science and Politics (2001)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.